3 I. Bob. Adabiyotlar sharhi

13-jadval

Ayrim neftlarning tavsifi va element tarkibi

Neft	М	4^20	Tarkibi, % (mass.)
			С	Н	S	O	N	Silikagelli smolalar	Asfal-tenlar
Tuymazin	235	0,8560	85,56	12,70	1,44	0,15	0,14	9,60	3,40
Romashkin	232	0,8620	85,13	13,00	1,61	0,09	0,17	10,24	4,00
Qo‘turtepa	293	0,8580	86,12	13,19	0,27	0,28	0,14	6,40	0,73
Ust – baliq	284	0,8704	86,17	12,37	1,25	0,13	0,08	6,00	2,19
Samotlor	194	0,8426	86,23	12,71	0,63	0,25	0,10	10,00	1,36
Markov	-	0,7205	83,60	16,12	0,04	0,23	0,01	0,70	0
Uch qizil	-	0,9620	-	-	6,32	-	0,82	34,80	3,90
Arlan	-	0,8918	84,42	12,15	3,04	0,06	0,33	16,60	5,80
Muxanov	215	0,8404	85,08	13,31	1,30	0,21	0,09	8,96	3,80
Jirnov	245	0,8876	86,10	13,44	0,23	0,17	0,06	4,70	0,60
Dolin	206	0,8476	84,40	14,50	0,20	0,72	0,18	14,30	0,64
Prorvin	282	0,8703	86,17	12,37	1,25	0,13	0,08	6,00	2,19

2. 2. Neftning azot saqlovchi birikmalari

Neft tarkibida azot birikmalari kislorodli va oltingugurtli birikmalarga nisbatan anchagina kam miqdorda bo‘lib, odatda 0,02(0,56% (massaviy) miqdorda bo‘ladi. Ular boshqa geteroatomli birikmalar kabi fraksiyalarda notekis taqsimlangan bo‘lib, ko‘pincha ularning yarmidan ko‘pi smola – asfalten qismida mavjud.

Neftning azotli birikmalari o‘zlarining kimyoviy xossalariga asosan azotli asoslarga va ajratish hamda identifikatsiya qilish og‘ir muammo bo‘lgan azot – saqlovchi neytral birikmalarga bo‘linadi.
Azotli asos birikmalar kislotalar yordamida neft tarkibidan osongina ajratib olinadi. Neytral azot – saqlovchi birikmalarni esa ajratib olish va ularni identifikatsiya qilish og‘ir muammodir.
Quyida eng ko‘p o‘rganilgan azotli asoslar haqida ma’lumot keltirilgan.

Ko‘rsatilgan azotli birikmalarning alkilli hosilalari (asosan metil- va etilli hosilalar), hamda ularning alitsiklik va aromatikli (neytral) gomologlari bo‘lishi mumkin:

Ayrim neftlarda, hatto tiniq fraksiyalarda ham molekulasida azot va oltingugurt atomi bo‘lgan tioxinolinlar yoki azot va kislorod atomi bo‘lgan gidroksipiridin, gidroksixinolin birikmalar ham uchratiladi.

Molekulasida indol- va karbazolxinolinlar – ikki azoti bo‘lgan birikmalar ham aniqlangan.
2. 3. Neftning neytral azot organik birikmalari
Azot saqlovchi neytral birikmalar asosan pirrol, indol va karbazol hosilalari, hamda kislota amidlaridan iborat. Pirrolning alifatik qator hosilalari neftdan ajratib olinmagan, biroq, ularning mavjudligi haqida fikr – gumonlar ham yo‘q emas. Pirrolning aromatik hosilalari bo‘lmish indol, karbazol va ularning gomologlari topilgan va neftdan ajratib olingan. Masalan, O‘zbekiston neftlarida quyidagi birikmalar va ularning hosilalari borligi aniqlandi:

Karbazol, benzokarbazol hosilalarining miqdori yuqori qaynaydigan fraksiyalar (450-540⁰С) da ortib borib, azotli birikmalarning asosiy qismini tashkil qiladi. Undan tashqari, og‘ir neft qoldiqlarida porfirinlar (metin ko‘prigi orqali bog‘langan 4 pirrol halqasi) va kislota amidlari mavjuddir. Benzin fraksiyalarida azot amalda aniqlanmaydi. Azotli birikmalar azotli asoslarining ko‘pchilik qismi dizel va keng gazoyl fraksiyalarida yig‘ilgan. Azotli birikmalarining asosiy massasi 5000С gacha xaydaluvchi fraksiyadan so‘ng qolgan qoldiqda kuzatilib, asosan karbazol va pirrol hosilalaridan, ya’ni, neytral azotli birikmalardan iborat bo‘ladi. Azotli asoslarga esa qoldiqdagi azotning 1/3 qismi to‘g‘ri keladi.

1.4-rasm. Donadorlik tarkibi gistogrammasi

1.5-rasm. Donadorlik
tarkibining yarim logarifmik
tasviri


4. Азот сақланган бирикмалар: Азот сақланган бирикмалар алкиламинлар RNH₂, R₂NH, R₃N, бу ерда R – юқори алкиламидлар ва алкиламидинлар;

алкилизомочевина ва алкилгуаниллар.

Таклиф қилинган синфланишдан шу нарса кўриниб турибдики барча депрессорлар полимер ва полимер бўлмаган моддаларга бўлинган. Бундай бўлиниш полимер моддаларнинг структураси, физик – кимёвий хоссалари, олиниш ва таҳлил усуллари нуқтаи назаридан уларнинг аниқ махсуслиги билан асосланади.
Келтирилган синфланишга кўра турли кимёвий табиатга эга бўлган моддаларнинг кенг тўплами депрессорлик хусусиятини намоён қилади. Лекин уларни турли – туманлигига қарамасдан учта умумий хоссани кўрсатиш мумкин.
III . BOB T A J R I B A V I Y Q I S M
¹Н YAMR -spektrlar UNITY-400+ spektrometrda 400 мГц chastotada olingan. Namunalar CDCl₃ ва D₂О da eritilgan, ichki standart ТМС (0 м.у.). Spektrlar xona haroratida qayd qilingan.

YUSYUQX da tahlil qilish uchun moddaning yoki reaksiya aralashmasining 1 mg/ml miqdorida spirtli eritmasi tayyorlangan. Eritma plastinkaga Linomat 5 uskunasi yordamida 3(l miqdorida purkalgan. Tahlil uchun Germaniyaning «Whatman Paper LTD» kompaniyasida ishlab chiqarilgan AL SIL G/UV va «Sorbfil» AF-V-UF plastinkalari ishlatildi. Plastinkalar ishlatishdan oldin absolyut metanolda yuvildi.

Xromatografik plastinkalar CAMAG TLC kompaniyasining Scanner 3 uskunasida WinCATS programmasi yordamida skaner qilindi.
Ishlatilgan erituvchilar: xloroform, atseton, benzol, geksan, siklogeksan, etanol, metanol.
Sistema а) (benzol:xlroform:metanol 2:2:0,2) б) (benzol:atseton metanol 5:2:0,2). в) (benzol:atseton 5:2). g) (xloroform:-metanol:benzol-geksan-2:1:2:2).Kristallarning elementar yacheyka ma’lumotlari Stoe Stadi-4 difraktometrida (T=293 K, grafitli monoxromator) aniqlangan va hisoblangan. РТТ natijalari va hisoblash ma’lumotlari 6-brom-4-gidroksi-2,3-tetrametilen-3,4-digidroxinazolin va 6-brom-2,3-tetrametilen-3,4-digidroxinazolin-4-on kristallari uchun 4.1-jadvalda keltirilgan. Uch o‘lchamli rentgen nuri natijasi shu difraktometrda ( /2(-metodi bilan to‘plandi.

3.1 -Jadval

Azot tutgan getkrotsiklik birikmalarning asosiy kristallografik kattaliklari va RTT ma’lumotlari

Modda №