8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

❖  Şəxsi  yanaşma.  İnformasiya  iqtisadiyyatınm  mərkəzi  ob- 
yekti  kimi  xüsusi  fərd  çıxış  edir.  Burada  (sənaye  iqtisadiy- 
yatmda  olduğu  kimi)  insanlarm  oxşarlığına  deyil,  onlann 
müxtəlif keyfıyyətlərinə xüsusi  diqqət yetirilir.
❖ Qrup  yanaşması.  Fərdlərin şəxsi  keyfıyyətlərin  müxtelifli- 
yi  onlarm  fərdiyyəçilik  fəlsəfəsinə  əsaslanan  sənaye  iqtisa- 
diyyatında nəzərə  ahnmayan sosial  qruplarda birləşməsı  sə- 
bəbinə  xidmət  edir.  Qrup  yanaşması  bircinsli  cəmıyyətin 
postulatma ziddir.
❖ Psixoloji  yanaşma.  Fərdın  iqtisadi  davranışının  tədqiqı  za- 
manı  onun  şəxsi  keyfıyyətlər  sistemində  mühüm  rol  oyna- 
yan  psixoloji  xüsusiyyətləri  öyrənilir.  Sənaye  iqtisadiyya- 
tmda əsas postulatlar sırastnı  əsalandırmaq üçün fıziologiya- 
nın  bəzi  nəticələrindən  istifadə  olunur.  Qıcıqlandıncıya  re- 
aksiyanm gücü  müəyyən zaman anı ərzində onun hər təkra- 
rmda  azalan  Fexnerin  qanununu  nümıımnə  kimi  göstərmək 
olar.  Uilyam  bu  qanundan  son  faydalılığı  -  sənaye  iqtisadiy- 
yatının əsas postulatı  məhv cdən  qanununun əsasiandırlması 
zamanı  istifadə etmişdir.
Şəkil 1.2.  İnformasiya iqtisadiyyatının metodu.
❖  Təcrübi  yanaşma.  İnformasiya  iqtisadiyyatının  əsas  qanıı- 
nu  etibarlı  təcrübi  verilənlərin  təhlili  əsasmda  qəbul  edilir. 
Yəni,  induktiv -  xüsusidən ümumiyə  doğru metodu üstünliik 
təşkil  edir.  Sənaye  iqtisadiyyatında  deduktiv  prinsiplərdən 
istifadə  olunur.  Əsas  nəzəri  nəticələr  ciddı  təcrübi  əsaslan- 
maya  malik  olmayan  başianğıc postulatlar sistemınin foraıal
- 
məntiqi  təhlili  vasitəsiiə  əldə  olunur.
Iqtisadiyyat
S ən ay c
iqtisad iy y atı

---

❖  Lokal  yanaşma.  İstənilon  dövrdə  və  istəmlən  cəmiyyət 
üçün  ədalətli  xüsusi  qanunların  mövcudluq  imkanı  qəbul 
edilmir,  Hər  bir  aşkara  çıxarılmış  qanunauyğunluq  məkan 
zaman,  qrup  və  başqa  sərhədlərə  malikdir.  Sonaye  iqtisa- 
diyyatı  xüsusi  qanunlar -  əm ək dəyən,  təklıfın azalması,  tə- 
ləb  və  s.  qanunlar  sistemində  qurulmuşdur.  Bu sistem  Nyu- 
tonun qanunlarını,  enerjinin  saxlanması və s.  qanunları  daxil 
edən mexanikanın xüsusi  qanunlar sisteminə oxşardır.
❖ Sosiometrik  yanaşma.  İqtisadi  hadisəni  xarakterizə  edən 
kəmiyyət  göstəriciləri  sosial  tədqiqatların  əsastnda  alınır. 
Güman edilir ki, iqtisadi  göstəriciİərin öiçüiməsi insanİartn 
subyektiv  qiymətiəndirilm əsinə  əsaianır.  Məsolən,  fərdin 
yaradıcılıq  fəaiiyyətinin  davamitiığına  bərabər  olan  yara- 
dıcı  rifahın  miqdarı  həmin  fərdin  anketləşmosi  aparıima- 
dan  dəqiq tərtib edilə  bilməz.  Sənaye  iqtisadiyyatında gös- 
təricilər sistemi obyektiv prinsiplər əsasında yaradılmışdır. 
İnsanlartn  subyektiv  fıkirləri  hesabiama  aiqoritminə  daxil 
edilmir.
❖  Fənlərarası  yanaşma.  İnformasiya  iqtisadiyyatı  iqtisadiy- 
yat  və  sosiologiyanm  kəsişməsində  yerləşən  fənlərarası 
qarşıİtqh  əİaqələrin  bütün  formalarım  öyrənən  ictimai 
elmləri  ümumiləşdirir.  Onda  o  ictimai  eimlorin  -  folsəfə, 
psixoİogiva,  hüquq  və  s.  metod  və  nailiyyətlərindən  istifa- 
də  edir.  Bu naiiiyyətlər hesabına bu elm infomıasiya iqtisa- 
diyyatımn  inkişafına  birbaşa  təsir  göstərir.  Müasir  iqtisadi 
təsəvvüriərin  liberal  istiqaməti  çərçivəsinde  mürokkəb so- 
siaİ  hadisəiərin  izahı  və  Öyrəniİməsi  zamanı  iqtisadi  mc- 
todların  istifadəsində  əks  olunan zıdd tendensiyaları  üstün- 
liik  təşkii  edir.  Q.Bekkerin  işlərində  inkişaf  ctdirilmiş  bu 
tendensiyanı  iqtisadi  imperializm  kimi  müoyyon  edirlər. 
M əsələn,  siqaretin  çəkiiməsi  Q.Bekker  tərəfındən  öz  iıə- 
yatımn davamlıiığını  qısaltmaq  hesabtna zövq  intensivliyı- 
ni  artırmağa  qərar vermiş  insanın rasionai  seçimi  kimı  qiy- 
mətləndirilir.

---

Cədval ]. 4
İnformasiya iqtisadiy>'atının  və sonaye 
iqtisadivyatının  metodlan.
N?
Aspekt
İqtisadiyyat
t  ■
Sənayc 
i  Informasiva
I  lüstünlük toskil cdərt metodlar
Mcxaniki
Sosiologiya
2
İqtisadi obyekt
Özgoninkiloşdirmo
Şəxsi
3
Comiyyət
Eynicinsli
Müxtılif
cinsli
4
İnsamn xassələri
Fizioİogiya
Psixologiya
5
Baslanğıc voziwət
Posluİatlar
Tocrübo
6
T ədqiqatın xarakteri
Deduksiya
İnduksiya
7
Oanunlar
Universal
Lokal
8
GösLərictlor
Obvektiv
Subyektiv
9
Fənlorarası olaqo
Iqtisadi imperializm
Fanlurarası
Əsas terminlər:
❖ iqtisadi hökmüran;
❖ iqtisadi  məktəb;
❖ əsas;
❖ iqtisadiyyat (sənaye,  informasiya);
❖ infornıasiya - şəbəkə cəmıyyəti; 
iniormasiyanın köməyilə idarəetmə;
❖  yaradıcı meyar;
❖ yaradıcı nəzəriyyə;
❖ qarşılıqh təsir (əmtəə, şəxsiyyətlərarası);
❖ sərvət (daxili, xarici);
❖ insan modeü;
❖ ”iqtisadi insan”;
❖ ”yaradıcı  insan";
❖ hakimiyyət (rasional,  irrasional);
❖ individualizm (fərdiyyətçilik);
❖  sosiallaşma;

---

❖ eqzistcnsial  ardıcıl sürətdə  ikiyə bölünnıə;
❖ azadlıqdan  qaçma;
❖ iqtısadiyyat (mexanistik,  sosioloji);
❖  iqtisadiyyatın sosiallaşdınlması;
❖  iqtisadi  imperializm.
I fəslə aid sual və tapşırıqlar.
1.  İqtisadiyyatın iki  tərifmi  qısaca və düzgün ifadə edin.
2.  İqtisad elmində  iqtisadi  məktəb  və  istiqamətlərə  aid nümu- 
nələr gostərin.
3.”İqtisadi hökmüranhq"  anlayışmı izah edin. Cəmiyyətin  inki- 
şafının  müxtəlif dövrlərinə  aid  iqtisadi  hökmüranlara  nümunələr 
göstərin.
4. 
Sənaye  iqtisadiyyatı,  ınformasiya  iqtisadiyyatı  hansı  xarak- 
terik xüsusiyyətlərə malikdir?
5.  XVIII-  XIX  əsrlərdə hansı  ıqtisadi  məktəblər  üstünlük təşkil 
etmişdir? Bu məktəblərin nümayəndələrinin adlannı sadalaym.
6.  İnformasiya cəmiyyətinin meyarlannı sadalayın.
7.  “Texniki  determinizm,, temıininin mahiyyətini  açıqlayın.
8.  Q.Şillerin  iqtisadiyyatda  informasiyanm  malik  olduğu  rola 
qarşı  yanaşmasım  izah edin.  Sizcə, onun  mövqeyinin zəif nöqtəsi 
nədən ibarətdir?
9.  D.Bcll  tərəfındən  irəli  sürülmüş  ictimai  mexanizmin. tipolo- 
giyasını qeyd edin.  Ona qarşı  hansı etirazlar irəli  sürülmüşdür?
10.  İnfomıasiyanın  istehlak  həcminin  artması  ictimai  tərəqqi- 
nin meyarı  kimi  hesab edilə bilərmi? Arqumentlər gətınn.
11.  Y.Şumpeterin  iqtisadi  inkişaf  nəzəriyyəsində  sahibkann 
yaradıcılıq fəahyyətinin iqtisadi  stimulu necədir?
12.  Yaradıcı  nəzəriyyədə  hansı  göstəricilər  ictiınai  inkişafın 
meyarlarıdır?  Bu göstəricilərin  ölçülməsinin  mürəkkəbliyı  nədən 
ibarətdir?
13.  Əmək dəyəri və yaradıcı  dəyər nəzəriyyələri  hansı  ümumi 
xüsusiyyətlərə  malikdirlər?

---