8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

20.6.  İnsan  möcüzəsin  qiymətləndirmək
Bir  fıkirləş:  insan  abstrakt  fıkirləşməyə  başlayır,  şüurlu  olaraq 
özü  qarşısırıda  məqsədlər  qoyur,  planlar  qurur,  sonradan  onları 
həyata  keçirmək  üçün  işə  başlayır.  GÖzəl  olan  hər  şeyi  qiymet- 
ləndirmək,  musiqi  duyumu,  incəsənət  sevgi,  təhsil  almaq  istəyı, 
ixtiraçılıq,  yaradıcıhq təsəw ü rü   ilə yaradılan  iıisan bu nemətlarin 
istifadəsindən  sevinc  və  məmnunluq  əldə  edir.  O  problemlərə 
asan tab gətirir və  onları həll  etmək üçün o əqli və  fıziki  imkanla- 
nndan  istıfadə  edir.  Xeyir  və  şəri  ayırd  etməyə  imkan  verən  əx- 
laq  hissi,  o  səhv  edəndə  onu  məzəmmət  edən  vicdana  da  insan 
malikdir.  O  pay  verəndə  xoşbəxtlik  tapır,  sevəndə  və  sevüəııdə 
isə  sevinc  hissi  keçirir.  Bütün bunlar həyat  sevgisin  artırır  və  hə- 
yata məna verir.

---

XXI  FƏSİL.  İNFORMASİYA İQTİSADİYYATININ 
ƏSAS  İSTİQAMƏTLƏRİ
21.1.  İnformasiya iqtisadi fəaliyyət növüdür.
21.2.  Iqtisadi informasiya üç.ün resurslar
21.3.  Elektron hökumət
21.4.  Informasiya iqtisadiyyatının prinsipləri
21.1. İnformasiya iqtisadi fəaliyyət növüdür.
❖ Özü-özlüyündə  infomıasiya  istehsalı-istehsalat  sahosidir, 
yəni  iqtisadi  fəaliyyət növüdür.
❖  İnformasiya  istənilən  iqtisadı  sisterain  fiındanıenttal  re- 
surslarından biri  istehsal  amili  kimi  çıxış  edir.
❖  İnformasiya alqı-satqı obyektidir, yəni əm təə qismində çıxış 
edir.
❖  İnformasiyanm  müəyyən  hissəsi  cəmiyyətin  bütün  üzvlən 
tərəfındən  istifadə olunan  ictimai  nemət kimi  çıxış edir.
❖  İnformasiya  -  qiymət  və  faydalılıq  ilə  yanaşı  iqtisadi  siste- 
min  optimal  və  tarazlı  vəziyyətinin  müəyyənləşdırilməsino 
təsir edən bazar mexanizminın elementidir.
❖ İnformasiya  müasir  şəraitdə  rəqabət  mübarizəsində  vacib 
amillərdən birinə çevrilnıəkdədir.
<♦ İnformasiya  işgüzar və  hökumət dariələrinin qərar qəbul et- 
mə və  ictimai  rəyin  formalaşması  proseslərində  mühiim  eh- 
tiyat qismində çıxış  edir.
İnformasiya iqtisadiyyatı özündə  iki anlayışı  birləşdirir.
1. 
İnformasıya  iqtısadiyyatı  sivilizasiyasınm  yaradtcı  əmək  və 
ınfonnasiya nemətlərındən ibarət olan yeni  mərhələsidir.

---

2. 
İnformasiya  ıqtisadıyyatı  ınformasıya  cəmiyyotıno  məxsus 
ıqtisadi nəzəriyyədir.
İnformasiya  cəmiyyəti  yeni  cəmiyyət  olub,  son  30-40  ıli  mü- 
əyyən edir.  Bu anlayışı  elmə  ıspan  mənşəlı  Amerika alimi  Maııu- 
el  Kastels gətirmişdir.
İnformasiya  cəmıyyəti  əsasən  aşağtdakı  meyarları  ə.sas  götü- 
rür:
❖ Texnoloji  meyar;
❖ İqtisadi meyar;
❖ Əmək meyarı;
❖ Məkan meyarı;
❖ İstehlak meyan;
❖ Yaradıcı  meyar;
M əhsul:
❖ İndustrial  cəmiyytlordə məhsul maddi bir obyektdir,
❖ Lakin  informasiya  cəmiyyətində  biz  artıq  məlumat  daşıyı- 
cısı  olan,  material  formaya  malik  olmayan  informasiya  ilo 
üzləşirik.
Əmək:
❖ İndustrial cəmiyyətdə  əmək əsasən maddi nemətlər istehsal 
edən məhsuldar əmək başa düşülür və burada yaradıcı omək 
məhsuldar sayılmır.
❖ İnfonnasiya  cəmiyyətində  isə  yaradıcı  əmək  hökumüranlıq 
edir.
❖ Yaradıcı əmək  ınformasiya  cəmiyyətində  əksinə məhsuldar 
sayılır.  Yaradıcı əməyi məhsuldar sayan və bunıı sübut cdən 
ilk alim alman alimi  Fridrix  List olmuşdur.
Kapital
❖  İndustrial  cəmiyyətdə  maddiləşmiş  kapıtal  üstünlük  toşkil 
cdir:  daşııımaz əmlak.  Binalar,  dəzgahlar və s.
❖  İnformasiya  cəmiyyətındə  isə  intellektual  kapital,  təhsıl, 
təcrübə və  hətta sağlamlıq əsas  götürülür.

---

Sərvət:
❖  İndustrial  cəmiyyotdo  sorvət  insana  məxsus  olan  Iakin  on- 
dan  kənar  olan  sərvətlər  başa  düşülür:  ınsana  məxsus  olan 
fıziki  kapıtal.
❖  Lakin  informasiya  cəmiyyətində  sərvət  insanın  daxili  po- 
tensiah  qəbul  edilir.  Əgər  frzikı  kapitalı  itirmək  mümkün- 
dürsə, daxili potensial,  yəni bilik,  yaradıcı qabılıyyət  ınsanın 
özününküdür.  Bir  sözlə  industrial  cəmiyyətdə  xarici  sorvət- 
dən,  informasiya  cəmiyyətində daxili  sərvətdən danışılır.
Dəyər:
❖ İndustrial  cəmiyyətdə  dəyər onun bazarda qiyməti  ilə  ölçü- 
lür.  Burada  əsas  məqsod  insanın  maddi  sərvotini  artırnıaq- 
dır.
❖ İnformasiya  cəmiyyətində  dəyər  insamn  ali  fəaliyyolini  to- 
min etmək qabiliyyətıdir.
Tələbatlar.
❖ İndustrial  iqtisadi  cəmiyyətdə  tələbat  maddi  mohsulların 
məqsədli  istifadəsi  kimi  başa  düşülür.  İnfomıasiya  cəmiy- 
yətində tələbat maddi  və mənəvi  cəhətdən dalıa ödənilməsi 
kimi  başa düşülür.
❖ İnformasiya  məhsuluna  olan  tələbatın  insanm  ali  fəaliyyəti- 
no  xidmət etməsidir.  Məhsullara olan  tələbat onlarm yaradı- 
cı  fəaliyyətinə verdiyi  impulslarla müəyyən olunur.
Pul:
❖ İndustrial  cəmiyyətdə  pul  rifah,  təsərrüfat  obycktlərinin  əl- 
də etdiyi pul  ilə ölcülür.
❖ İnfomıasiya  cəmiyyətində  pul  yalnız  alqı-satqı  vasitosidir, 
insanların yaradıcı  rifahını  gücləndirmək üçün bir vasitədir.
İnsan  modcli
❖ İndustrial  comıyyət “iqtisadi insana'’  əsaslanır.
❖ İnformasiya  cəmiyyəti  isə  daha  çox  yaradıcı  insana  əsasla- 
nır.

---

21.2.  İqtisadi informasiya  üçün resurslar.
İnformasiya iqtısadiyyatının ümumi  iqtısadi  artıma təsir gücü  -
❖ İstehlak,
❖ İnvestisıya,
♦> İmıovasiya
-  fəaliyyətindən deyil, yeni  informasıya texnologiyalarına cəlb 
olunmuş resursların miqdanndan asılıdır.
❖ İnformasiya iqtisadiyyatında əsas resurs kimr.
-  İnformasiya -  kommunikasiya texnologiyaları  (İKT) başa dü- 
şülür.
❖ Məcmu investisiyada İKT aşağıdakı 4  aspektdə araşdmlır:
❖ İKT  ləvazımatlan  və  proqram  təminatma  qoyulan  investisi- 
yalann ölcülməsi;
♦> İKT məhsullan  və  xidmətlərinin  istehlakı  və  onlara  investi- 
siya qoyuluşu;
❖ Patent göstəriciləri;
❖ İKT bacanqlarının ölcülm əsi;
❖  İKT  investisiya,  xüsusən  proqram  təminatı  üçün  cari  qiy- 
mətlərin dəyərlənməsi;
❖ Nömrə  indeksinin düsturunun seçilməsi;
❖ Real  investisiyalarm  azaldılması  metodları  və  kcyfıyyotin 
nizama  sahnması;
♦♦♦ İKT investisiyalann əsas kateqoriyalanna;
♦> Ofıs  və verilənlərin emalı maşmları;
❖  Dəqiqlik alətləri;
❖ Optik alətlər və  fotoqrafıya ləvazimatları;
❖ Telekommunikasiya ləvazimatlan;
❖ Elektron ləvazimatlar;
♦> Proqram təminatı;

---