A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

1.3.2. Moddiy (ashyoviy) manbalar
M a ’lumki, kishilik jamiyati tarixi qariyb 40 ming yillik davrni o ‘z 
ichiga oladi, lekin yozuv paydo bo'lganiga esa nisbatan k o ‘p vaqt 
o'tganicha yo'q.
Masalan, sivilizatsiyaning ilk o'choqlaridan biri bo'lmish Markaziy 
Osiyoda dastlabki yozuv oromiy xat negizida taxminan eramizdan avvalgi 
I ming yillik o'rtalarida paydo bo'lgan. Xat tarixchisi Erkin Oxunjonovning 
m a ’lumotiga ko ‘ra, yurtimizda arab istilosiga qadar o ‘n sakkiz yozuv turi 
mavjud bo'lgan. Lekin, afsuski, k o ‘hna tariximizni o'zida aks ettirgan 
yozm a yodgorliklarning katta qismi bizning z a m o n a m iz g ach a yetib 
kelmagan. Ularning ko'pchiligi bosqinchilik urushlari vaqtida, qolaversa 
tabiiy ofatlar oqibatida yo'q b o l i b ketgan.
Uk tarixning ayrim lavhalari o'tm ishdan qolgan va insonning ijtimoiy
6

---

faoliyati bilan b o g iiq bo 'lg an m oddiy yodgorliklarda, aniqrog‘i ularning 
bizgacha saqlangan qoldiqlari yetib keigan.
Xullas, moddiy (ashyoviy) m anba deganda ibtidoiy odam lar istiqomat 
qilgan va dafn etilgan joylar, ularning m ehnat va urush qurollari, bino va 
turli i n s h o o tla r ( q a l ’a va q asrla r, h a m m o m l a r va k arvonsaroylar, 
hunarmandchilik ustaxonalari ham da suv inshootlari va boshqalar)ning 
qoldiqlari, u y -ro'zg'orbuyum la ri va zeb-ziynat taqinchoqlari tushuniladi. 
Moddiy yodgorliklarni qidirib topish va o ‘rganish ishlari bilan arxeologiya 
ilmi (yunon. 
Arxeo —
qadimiy, 
logos —
ilm; o'tm ish haqidagi ilm; kishilik 
ja m i y a ti n in g u z o q o ‘t m is h i n i o 'r g a n u v c h i ilm , q a d i m s h u n o s l i k )
shug‘ullanadi.
1.3.3. Etnografik manbalar
Xalqlarning kelib chiqishi bilan bog‘liq b o ‘lgan material va m a ’lumotlar 
etnografik m anba hisoblanadi. Masalan, xalq, qabila va urug‘ nomlari, 
inson q o ‘li va aql-zakovati bilan yaratilgan qurol va buyumlarning naqsh 
va bezaklari, kishilar ongida, shuningdek, o g ‘zaki va yozm a adabiyotda 
saqlanib qolgan o'tm ish urf-odat va a n ’analari, kishilarning turm ush 
tarzi etnografik m anba hisoblanadi. Bularning barchasini etnografiya ilmi 
(yunon. 
Etnos —
xalq, 
grapxo —
yozam an, xalq haqida m a ’lumotlar; 
xalqshunoslik) tekshiradi va o'rganadi.