A bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- * - terminlər; (5) - şərhlər, qeydlər, izahlar; (-5-) - orijinal mətnin səhifələri.
- Vaqif PİRİYEV
6
C.Zeynaloğlu, Sadiqi Rəhimzadə və baĢqalarının əsərlərini araĢdıraraq onların fikirlərindən bəhrələnmiĢ və yeri gəldikdə öz tənqidi mülahizələrini də bildirmiĢdir. Bütün bunlar Ə.Z.Vəlidinin məruzələrinin zəngin elmi bazaya, əsasa malik olduğunu və elmi əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərir. Ə.Z.Vəlidinin əsərdəki siyasi, ictimai, dini mövqeyi də diqqəti cəlb edir. Əlbəttə, müəllif türkçülük mövqeyindən çıxıĢ edir və bunu təbii qəbul etmək lazımdır. Onun udilərin “türk olmasını ehtimal etməsi” (IV), səfəvilərdən fərqli olaraq, osmanlıların ġirvandakı fəaliyyətinə haqq qazandırması (IV), əksər hallarda səfəviləri pisləməsi (hansı ki, onlar da türkdürlər) bunu deməyə əsas verir. Müəllif dini baxımdan islamın sünni təriqəti tərəfdarı kimi çıxıĢ edir. ƏrəĢ əhalisinin “Ģiələr tərəfindən çox cəfaya məruz qaldığını” (III) yazan müəllif, Ģəhərin came məscidində 50 ilə yaxın Ģiələrin təzyiqi üzündən cümə namazı qılınmadığını və bunun osmanlılar tərəfindən bərpa edildiyini xəbər verir (II). Ə.Z.Vəlidinin Azərbaycan əhalisinin etnik tərkibi barədəki mövqeyində də uyğunsuzluq nəzərə çarpır. O, bir tərəfdən “arranlıların ermənilərlə bir növ qardaĢ olduqlarının anlaĢıldığını” (I) yazır, Evliya Çələbinin Mahmudabad nahiyəsi əhalisinin erməni, gökdodak, türkmən, monqol və qumuq tayfalarından ibarət olması barədəki fikri ilə razılaĢır (II), digər tərəfdən ermənilərin 1918-ci ildə Pir Hüseyn türbəsi üzərindəki tarixi (h. 684) dağıtdığına (II), Azərbaycanda nəĢr olunmuĢ xəritədə Qanıq-suyu və Qubur-suyu çaylarının adlarının gürcü adları ilə verilməsinə (IV) təəssüflənir. Ə.Z.Vəlidinin məruzələri, eyni zamanda özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə fərqlənir: - Əsərdə (məruzələrdə) diqqəti cəlb edən əsas cəhət buradakı toponimlərin həddən artıq çox olmasıdır. Həcmcə heç də böyük olmayan bu əsərdə 700-ə yaxın yer adı verilmiĢdir. Bunun əsas səbəbi müəllifin, əksər hallarda toponimlərin müxtəlif yazılıĢ formalarını diqqətə çatdırmasındadır. Tərcümədə bu cəhət nəzərə alınmıĢ və müəllifin qələmə aldığı hər bir toponim və onların müxtəlif variantları, bəzi uyğunsuzluqlar nəzərə çarpdıqda belə, olduğu kimi verilmiĢ və kitaba əlavə olunan “Coğrafi adlar” göstəricisində də həmin Ģəkildə əks olunmuĢdur. -
iqtibasları, bəzən isə Ģəhər, kənd adlarını əski əlifba ilə yazmıĢ və əksər hallarda onların tərcüməsini və ya latın əlifbası ilə oxunuĢunu verməmiĢdir. Bunun müasir oxucu üçün çətinliyini nəzərə alaraq tərcüməyə ərəb və fars dilli mətnlərin, sözlərin Azərbaycan dilində tərcüməsi, toponimlərin isə latın əlifbası ilə oxunuĢu əlavə edilmiĢdir. Belə yerlərdə mötərizədə verilmiĢ əlavənin axırında “-P.V.-” göstərilir. Mətndə eyni toponimin müxtəlif oxunuĢ variantları göstərildiyi hallarda onların latın əlifbası ilə oxunuĢu da fərqli verilir. -
Ə.Z.Vəlidi əsərində türk dilində Ģeir parçalarından istifadə etmiĢdir. Azərbaycan və türk dillərinin yaxınlığı nəzərə alınaraq tərcümədə onların türkcə orijinal Ģəklinin saxlanılması məqsədəuyğun sayılmıĢdır.
7
- Əsərdə çoxsaylı iqtibaslar mövcuddur. I məruzədə - 45, II məruzədə - 63, III məruzədə - 37 və IV məruzədə - 51 iqtibas verilir. Həmin iqtibaslar orijinalda sözün qarĢısında böyük mötərizədə, məsələn, “[42]” Ģəklində verilmiĢ və hər səhifədə 1-dən baĢlayaraq nömrələnmiĢdir. Tərcümədə isə iqtibaslar sözün üstündə (məs.: Yaqut Həməvi 10 ) verilir.Tərcüməyə əlavə olunmuĢ Ģərti iĢarələr aĢağıdakıları bildirir: * - terminlər; (5) - şərhlər, qeydlər, izahlar; (-5-) - orijinal mətnin səhifələri. Zəki Vəlidinin məruzələri ayrı-ayrılıqda çap olunduğundan onların səhifələri ardıcıl deyildir: I məruzə - 35-48-ci, II məruzə - 1-15-ci, III məruzə - 123-132-ci, IV məruzə -145-156-cı səhifələrdə nəĢr olunmuĢdur. Bu cəhət nəzərə alınmıĢ və hər bir məruzənin orijinaldakı səhifələri olduğu kimi verilmiĢdir. Kitabın sonunda “ġərh və qeydlər”lə yanaĢı, terminlərin, coğrafi adların, qəbilə, tayfa adlarının göstəriciləri verilir. Bildirildiyi kimi, Ə.Z.Vəlidi eyni toponimlərin, coğrafi adların müxtəlif deyiliĢ Ģəkillərini saxlamıĢdır. Məsələn, o, AbĢeronun AbĢiran, AfĢaran, ƏbĢəran, ƏfĢəran, Bakının Bakeh, Bakuh, Bakuye, ġabranın ġabram, ġaburan, ġəkinin ġakha, ġəkə, ġəkən, ġəkin, Dəhnənin Daqana, Dəhinə, Dogina, Dərniqin Dərinq, Dərtiq və s. toponimlərin müxtəlif yazılıĢ formalarını vermiĢdir. Bu cəhətə Ģəxs adlarının yazılıĢında da təsadüf olunur. Əsərin sırf tarixi-coğrafi xarakter daĢıdığını və hər bir toponimin müxtəlif deyiliĢ variantının müəyyən əhəmiyyət kəsb etdiyini nəzərə alaraq, müəllif bəzən səhvə yol versə belə, onların “Göstəricilər”də olduğu kimi saxlanılması daha münasib sayılmıĢdır. Bununla yanaĢı, əsərdəki toponimlərin həddən artıq çoxluğu (təx. 700) müəyyən çətinlik törədir və onların “Göstərici”də dəqiq verilməsinə imkan yaratmır. Odur ki, “Göstərici” tərtib edilərkən heç də bütün toponimlərin səhifələrinin dəqiq göstərilməsinə cəhd edilməmiĢ, oxucuya məlum adların (məsələn, Kür, Bakı, ġəki, ġamaxı və s.) olduğu səhifələr bəzən qeyd olunmamıĢdır. Əsərdəki digər toponimlər, oxucu üçün maraqlı və bəlkə də, yeni olan yer adlarının səhifələrinin qeydiyyatı isə dəqiq yerinə yetirilmiĢdir. Hər halda, bu sahədə nəzərə çarpacaq uyğunsuzluqlara görə üzrxahlığımı bildirirəm. Sonda Azərbaycanın tarixi-coğrafiyası sahəsində özünəməxsus yer tutan bu kitabın Azərbaycan dilində nəĢrə hazırlanmasında köməyi olmuĢ bütün həmkarlarıma - N.A.Əliyevaya, S.M.QaĢqaya, ġ.Mustafayevə, M.Ənsərliyə, T.Nəcəfliyə, F.Xəlilova, “Göstərici”lərin tərtibində köməyinə görə M.N.Bəhramovaya öz dərin təĢəkkürümü bildirirəm və güman edirəm ki, bu kitab Ə.Z.Vəlidinin Azərbaycan oxucusuna daha yaxından tanıdılmasında müəyyən mövqe tutacaq. Vaqif PİRİYEV əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professor Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|