А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
187
Müqavilə - hüquq bölməsində müxtəlif növ müqvilərlərin, o cümlədən bağlaşmaların hüquqi rəsmiləşdirilməsi ilə bağlı xidmətlər göstərilir və müqavilələrin reallaşmasının düzgünlüyünə, ticarət və auksionların keçirilməsində fəaliyyətin düzgünlüyünə, arbitrajda baxılma üçün zəruri olan material və müqavilələrin hazırlanmasına nəzarət edilir. Nəqliyyat və nəqliyyat tarifləri bölməsində bu birjada alınmaz məhsulun istehlakçıya çatdırılması, o cümlədən nəqliyyat prosesinin özünün reallaşması və iadrə olunması təşkil edilir. Bu bölmədə həmçinin alıcı və satıcılara nəqliyyat ilə bağlı məsələlər üzrə, o cümlədən nəqliyyatın daha effektiv üsulu və marşurutunun tarazlaşdırma üsulunun, boşaltma, yükləmə və yenidən yükləmə yerlərinin, anbar yerləri və həcmlərinin seçilməsi, həmçinin nəql edilən yüklərin salamatlığına nəzarət üzrə məsləhətlər verilir. Yükün alıcıya göndərilməsi və çatdırılması ilə bağlı bütün hesablamalar, ödənişlər rəsmiləşdirilir və sənədləşdirilir.
Məhsulun topdan satışı zamanı bir qayda olaraq, alıcı və satıcı arasında alqı-satqı müqaviləsi bağlanılır. Bu müqavilələrdə tərəflərin qarşılıqlı öhdəlikləri nəzərdə tutulur. Mahiyyətcə bütün bu öhdəliklər təchizatının (satıcının) təyin edilən müddətdə göstərilən növ məhsulun müəyyən miqdarını alıcıya göndərmək öhdəliyini götürməsinə yönəlib. Alıcı isə bu məhsulu öncədən razılaşdırılmış və şərtləşdirilmiş qiymətə almağa öhdəlik götürür. Tədarük (alqı-satqı) müqaviləsinin əsas müddəaları 5.23-cü şəkildə əks etdirilir.
188
Şə kil 5.23 Alqı-satqı müqaviləsinin əsas müddəaları
Alqı-satqı müqaviləsinin bağlanması ilə reallaşma üzrə fəaliyyətin faktik həyata keçirilməsi arasında zaman müddəti mövcud olur. Bu müddət ərazində bazar qiymətlərinin təbii tərəddüdləri fyuçers və ya opsion müqavilələrinin bağlanması yolu ilə aradan qaldırıla bilər. Məhsulların göndərilməsi qaydaları Keyfiyyət, komplekslik, qablaşdırma və markalama Qiymətlər və ödəniş qaydaları Əmlak məsuliyyəti Icra müddəti Göndəriləcək məhsulların çeşidi və miqdarı Müqavilə bağlayan tərəflərin tam adı
Müqavilənin bağlanma vaxtı Alqı-satqı müqaviləsi 189
Ancaq başqa yolla da getmək – bazar qiymətlərinin tərəddüdünü öncədən kompensasiya etməyə cəhd göstərmək də olar və kontraktın hazırlanması zamanı müqavilə qiymətini məhsulun göndərilməsi anına olan bazar qiymətini üzərinə “qovulması” imkanını razılaşdırmaq olar. Bir qayda olaraq, müaviləyə belə qeydlər əlavə ediləndə, bazar qiyməti yüksələrsə eyni məbləğə daha az miqdar məhsul göndərilməsi həyata keçirilir. Bazar qiymətləri aşağı düşəndə isə alıcıya əlavə məhsul göndərilir. Müqaviləyə belə qeydlər başqa bir şey deyil bi qiymətlərin sığortalanmasıdır. Alqı-satqı müqaviləsinə əlavə olunan belə qeydlər birinci isteshal- satış xərclərinin yüksəlməsi və ya azalmasına, ikinci isə bazar qiymətlərinin tərəddüdünə aid ola bilər. Qiymətlərin sığortalanmasında tətbiq edilən qeydlərin sxemi 5.24- cü şəkildə göstərilir. Şə
Alqının məqsəduyğunluğu başqa sözlə, verilən investisiya layihəsinin (başlanmanın) cəlbediciliyi bu layihənin gəlirliyi ilə Qiymətlərin sığortalanması Istehsal-satış qiymətlərinin tərəddüdü haqqında qeyd Bazar qiymətlərinin tərəddüdü haqqında qeyd
Istehsal-satış xərclərinin yüksəlməsi Xarici
амилляр Daxili амилляр Daxili амилляр
Xarici амилляр
Istehsal-satış xərclərinin azalması Bazar qiymətinin yüksəlməsi haqqında qeyd Bazar qiymətinin azalması haqqında qeyd
Bazar qiymətinin istənilən tərəddüdü haqqında qeyd 190
(mənfəət norması) müəyyənləşir. Bunun üçün tətbiq edilən metodlar iki qrupa bölünürlər. Sadə (statistik) metodlar və diskontlaşdırma metodları öz növbəsində statistik metodlar sadə mənfəət
normasının müəyyənləşməsinə əsaslanan və öz xərcini ödəmə müddətinin müəyyənləşməsinə əsaslanan metodlara bölünür. Diskontlaşdırma metodları cari məsrəflərin və daxili
mənfəət normasının müəyyənləşməsindən ibarətdir. Sadə (statistik) metodların istifadəsi zamanı alınan məhsulların istismarı müddəti və müxtəlif vaxtlarda daxil olan pul vəsaitlərinin qeyri-bərabər dəyərliliyi nəzərə alınmır. Bu metodlar əsasən layihənin nəzərdən keçirilməsinin ilkin mərhələsində operativ qiymətləndirmələr üçün tətbiq edilir. Artıq seçilən iş variantların daha dəqiq qiymətləndirilməsi üçün daha çətin və əməktutumlu olmasına, çıxış informasiyalarının daha dəqiq hazırlanmasını tələb etməsinə baxmayaraq, diskontlaşdırma metodları tətbiq edilir. Sadə mənfəət norması hər hansı zaman müddətində (kvartal, il və s.) xalis mənfəətin məcmu investisiya xərclərinə nisbəti kimi hesablanır. Bu halda xalis mənfəət isə balans mənfəətindən vergisinin çıxarılması ilə hesablanır. Bu göstəricinin qiyməti xalis mənfəətin miqdarının müəyyənləşməsi üçün seçilən zaman müddətindən ciddi asılı olur və buna görə də yalnız fərziyəvi hesablamar üçün istifadə edilir. Alqının öz xərcini ödəmə müddəti baxılan müddət ərzində kapital mərsəflərindən amortizasiya ayırmalarının miqdarının və xalis mənfəətin ardıcıl çıxılması yolu ilə həyata keçirilir. Bu fərqin mənfiyə çevrilməsi anında “öz xərcini ödəmə müddəti” müəyyən olunur. Qeyd edək ki, bu an verilən alqının müəyyənləşmiş “həyat” müddətinə qədər baş verməyə də bilər. Müxtəlif zaman anlarında daxil olan ödənişlərin qeyri-bərabər dəyərliliyi daha korrekt (dəqiq) metodlardan – diskontlaşdırma metodlarını təşkil edən göstəricilərdən istifadə zərurətinə səbəb olur. Nəzərə almaq gərəkdir ki, satıcının nöqteyi-nəzərinə görə məhsula görə alınan bu günkü pul müəyyən müddətdən sonra alınan eyni məbləğdən böyükdür. Bu həm inflyasiya həm ödəməmə riski, həm də bu gün alınan pulun dərhal istifadə edilməsi imkanı ilə izah olunur.
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|