А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
204
Şə
Inflyasiyanın qarşısının alınması proqramlarının strukturu. Inflyasiyanın qarşısının alınması proqramları Ortodoksal Bazar tənzimləyicilərinin maksimal istifadəsi Valyuta əməliyyatlarının dövlət tənzimlənməsi Qiymətlərin və əmək haqqının artımının qarşısının alınması Xarici ticarətin dövlət tənzimlənməsi Daha əhəmiyyətli sahələrin dövlət tərəfindən dəstəklənməsi Bazar infrastrukturunun yaradılmasının dövlət tənzimlənməsi Qiymətlərin və əmək haqqının müvəqqəti dondurulması Dövlətin rolunun yüksəlməsi Bazar tənzimləyicilərinin mümkün istifadəsi Heterodoks Sərbəst qiymətlər
Balanslaşdırılmış büdcə Pul kütləsinin artım сцрятиня nəzarət
Milli pul vahidlərinin məzənnяsinin sabitlliyi Müəssisənin fəaliyyətinin liberallaşdırılması Dövlətin birbaşa müdaxiləsinin ixtisarı
205
§ 6.2. NFLYASIYANIN NÖVLƏRI VƏ MƏRHƏLƏLƏRI, ONUN IQTISADI PROSESLƏRƏ TƏSIRI Monetaristlər bütün inflyasiya təzahürlərini dövlətin öz üzərinə götürdüyü rolun müstəsna böyüklüyü, inzibati-təsərrüfat mexanizmində dövlətin əsas mövqelər tutması və həcmini pul emissiyasında dövlətin qeyri-adekvat fəaliyyəti ilə izah edirlər. Nəzərə almaq gərəkdir ki, bu hər iki elmi məktəb və antiinflyasiya proqramlarının hər iki növü mümkün olan yerdə dövlət xərclərinin ixtisarına cəhdlərə əsaslanır. Öz təzahür və inkişafında inflyasiya üç əsas mərhələdən keçir. Bu mərhələlərdən hər biri üçün qiymətlərin müvafiq yüksəlməsi xarakterikdir və hər mərhələ öz adına malikdir. Birinci mərhələdə inflyasiya prosesləri nisbətən yavaş ötüb keçir və uyğun inflyasiyanın mötədil və ya sürünən adlandırırlar. Sürünən inflyasiyanın başlanğıc mərhələsində pulun dəyərdən düşməsi ildə 2-3 %-dən yuxarı olmur. Sahibkarlar da, istehlakçılar daqiymətlərin belə əhəmiyyətsiz yüksəlməsini normal hal kimi qəbul edirlər. Bundan başqa, qiymətlərin kiçik artımı hətta iqtisadi proseslərə məlum müsbət təsirini də göstərə bilər. Məsələ bundadır ki, qiymətlər artımının davamına əmin olan sahibkarlar istehsalı mümkün qədər sqrətlə inkişaf etdirməyə və bu məqsəd üçün faydalı olanları – yeni avadnlıq və materialları mümkün qədər tez əldə etməyə cəhd göstərirlər. Amma bu halda əldə olunan dinamik tarazlıq tam səbatsızdır. Qiymətlərin istənilən əhəmiyyətsiz artımı – istehsal-satış faktorlarının təsadüfi tərəddüdləri nəticəsində həmişə baş verə bilən artım ildə 5-7 % həddində inflyasiya templərinə səbəb olur və bu da öz növbəsində tələbin ixtisarına, renovasiya və investisiya proseslərinin yavaşımasına gətirib çıxarır. Nəticədə, elmi-texniki tərəqqinin sürəti yavaşıyır və sosial gərginlik artır. Inflyasiya templərinin gələcək artımı (ildə 10 %-dən yüksək) inflyasiyanın ikinci mərhələyə keçidini bildirir. Bu ikinci mərhələ qiymətlərin ilkin artımının iki rəqəmli ədədi ilə xarakterizə olunur. Belə inflyasiya çaparaq və ya sıçrayışlı adlandırılır. Çaparaq inflyasiya üçün açğıdakılar xarakterikdir:
206
Qiymətlər artımı ildə 10 %-dən – 100 %-dək olan diapozanda dəyişir; Sərbəst pullar əhali və sahibkarlar tərəfindən dərhal maddi qiymətli əşyalara, avadanlıq və ehtiyatlara yatırılır; Kontraktlar ya qiymət artımının nəzzərə alınması ilə, ya da sabit xarici valyuta ilə bağlanılır;
qtisadiyyatın real sektorunun ziyanına olaraq, tədavül sferası olduqca yüksək templərlə artır; Qiymətlər səviyyəsi ilə əmək haqqı səviyyələri arasındakı uyğunsuzluq sürətlə yüksəlir; Həyat səviyyəsi, o cümlədən əhalinin təminatlı qruplarının həyat səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə və sürətlə aaşağı düşür. Inflyasiyanın olduqca yüksək səviyyəsində milli iqtisadiyyatın hər hansı artım və inkişafı praktik olaraq dayanır. Iqtisadiyyatın belə vəziyyəti staqnasiya adlandırılır. Staqnasiyanın yüksək inflyasiya ilə birləşməsi staqflyasiya adını daşıyır. Yüksək inflyasiya nəticəsində istehlak səbətinin dəyəri daimi və sürətlə yüksəldiyindən muzdlu işçilər nominal əmək haqqının yüksəlməsinə nail olmağa cəhd edirlər. Bu yüksəlmə əhəmiyyətli olmalıdır, çünki belə yüksəlmə təkcə keçmiş qiymət artımını deyil, həm də gələcəkdə gözlənilən – yüksək inflyasiya nəticəsində mütləq baş verəcək qiymət artımı kompensasiya etməlidir. Əmək haqqının belə artımı istehsal xərclərinin yüksəlməsini bildirir. Deməli, rentabelliyin qəbul edilən səviyyəsinin təminatı üçün sahibkar yenidən qiymətləri qaldırlmalıdır. Nəticədə, əmək haqqı və qiymətlərin inflyasiya spiralında növbəti dövrə yaranır. Əgər inflyasiya olduqca yüksək və qiymətlərin illik artımı 100 %- dən yuxarı olursa, onda inflyasiyanın üçüncü mərhələsi – hiperinfilyasiya adlanan mərhələ başlayır. Hiperinfilyasiya üçün xarakterik olan fövqəladə yüksək inflyasiya templəri zamanı sahibkarlar da, istehlakçılar da gözlənilən qiymət artımını kompensasiyaya etməyə cəhd göstərərək, tələsik alqılar edirlər. Belə hal “puldan qaçma” adlanır. Bu halda istehsal həcmi ilə məşğulluq arasındakı balanslaşdırma pozulur. Hiperinfilyasiya zamanı qiymətlər təkcə kəskin deyil, həm də qeyri-bərabər artır.
Iqtisadi münasibətlərin və sahələrarası proporsiyaların balanslaşdırılması pozulur. Hiperinfilyasiya üçün həm xarakterik olan budur ki, sərbəst pul vəsaitləri sahibləri (bu müəssisələr Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|