А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

240

7.1.Q YMƏT  SƏV YYƏS NƏ  ALICILARIN  TƏSIRI  

 

 

Təbiidir  ki,  qiymətlərin    artıb-azalması  (dəyişməsi)  potensial 

alıcıları  laqeydsizlik  göstərməyə  qoymayacaqdır.  Ancaq  verilmiş  malı 

(məhsulun)    satmaq  üçün  mümkün  olduğu  məbləğ  nəinki  malın 

obyektiv  iqtisadi  dəyərləriilə  hətta  o  qədər  bazar  konyukturları  ilə 

əlaqədar  və  alıcıların  subyektiv  münasibətlərini  əks  etdirən  amillərlə 

müəyyən olunur. 

Bir  qayda  olaraq  malın  müvafiq  həqiqi  dəyərinin  görə 

ödənilməsi  ancaq  o  halda  həyata  keçirilə  bilər  ki,  alıcı  verilmiş  malın 

tərkibi  və  istifadə  imkanları  haqqında  dolğun  məlumatlara  malik  olsun 

və  onda  o,  ilk  növbədə  əldə  etmiş  malın  fayda  olmasının  qeydinə 

qalacaqdır.Bu  vəziyyət  istehsal  aqentləri  tərəfindən  nəhəng  istehsal  

şirkətlərini  topdan  tədarük  məntəqələri  üçün  də  xarakterikdir.Əgər 

söhbət  istehlak  mallarının  pərəkəndə  satışından  gedirsə,  onda  alıcı  çox 

vaxt  verilmiş  məhsulun  quruluşu  və  ya  tərkibi  haqqında  kifayət  qədər 

məlumata  malik  olmur,hətta  onda  səmərəli  alternativ  variantlar  da 

fəaliyyətsizlik göstərir.Bundan əlavə bəzən alıcı bu və ya digər istehlak 

malını  alanda  məhz  verilmiş  mala  qarşı  öz  tələbatından  çıxış  etmir.  O, 

çox  zaman  bu  məhsulu  almaq  qabiliyyətinə  malik  olmasını  nümayiş 

etdirir.Bu öz vaxtında mexanizmi amerika iqtisadçısı Topstehom Veblen 

tərəfindən  təsvir  edilmiş  “süni  istehlak”kimi  istifadə  olunur.Bu 

hadisənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki,alıcılar mümkün qədər özlərinin 

ilkin  tələbatını  ödəmək  imkanını  əldə  etdidən  sonra,onlarda  bir  sıra 

məhsullara вerilmiş mala qarşı öz tələbatından çıxış etmir. O,çox zaman 

bu  məhsulun  almaq  qabiliyyətinə  malın  olmasını  nümayiş  etdirir.Bu 

məhsulun  almaq  qabiliyyətinə  malik  olmasını  nümayiş  etdirir.  Bu  öz 

vaxtında  mexanizmi  amerika  iqtisadçısı  Topstenom  Veblen  tərəfindən 

təsvir  ediımiş  “süni  istehlak  kimi  ifadə  olunur.Bu  hadisənin  mahiyyəti 

ondan  ibarətdir  ki,  alıcılar  mümkün  qədər  özlərinin  ilkin  tələbatını 

ödəmək  imkanını əıdə  etdikdən  sonra,  onlarda  bir  sıra  məhsullara  olan 

tələbat  “nümayişcəsinə  bədxərclik”adlandırılan  üsulla  müəyyən  edilir. 

Müasir  Rusiya  gerçəkliyində  “  süni  istehlak”a  nümunə  olaraq  alıcılıq 

qabiliyyətinə  malik  müştərilərin  bahalı  markalı  avtomobillərin  və  ya 

xüsusi modalı geyimlərin əldə etməsidir. 

 

Əgər  alıcıların  hərəkət  tərzini  bu  cür    mücərrəd    və  subyektiv 

faktorlardan  yayındırmaqla  alınan  məhsula  ancaq  faydalılıq  dərəcəsinə 

görə baxaraq aşağıdakıları müşahidə etmək olar. 

---

 

241

 

lk  növbədə  onu  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  müxtəlif  çeşidli 

tələbat mallarını alanda bu və ya digər dərəcədə faydalılığa nail olmaq 

mümkündür.  Məsələn,  yeyinti  məhsullarının  tələb  olunan  səviyyədə 

kaloriliyini  həm  ucuz  və  həm  də  daha  bahalı  müxtəlif  çeşidli 

uyğunlaşdırılmış  məhsulları  almaqla  təmin  etmək  olar.  Bu  da  ümumi 

xərclərin  bərabərləşdirilməsi  və  ya  büdcənin  səthiliyi  ifadə  edir  (  bu 

halda məhsulun iki növü-büdcə xətti olur). 

 

Alıcıların  ödəmə  qabiıiyyətinin  artması  ilə  onların  büdcə  səthi 

bir-birinə  qarışır  ki,  bu  da  böyük  xərclərin  çəkməsinə  hazır  olmasını 

ifadə  edir.  Bununla  istehlak  səbətində  bir  cür  malların  payı  azalır, 

digərlərin  isə  payı  müvafiq  olaraq  artır.  Müxtəlif  uyğunlaşdırılmış 

məhsullar  üçün  bütün  təıəbat  səbətinin  faydalılığı  eyni  həddə  olan 

xərclər  zamanı  dəyişilməz  olaraq  qalır.  Koordinat  oxları  sahəsində 

verilən  məhsulları,  hansı  ki,  alınmış  məhsulların  həcminin  yığılması 

başdansovdu  laqeydsizliyi  ilə  müəyyən  edilir.  (  bu  halda  iki  məhsul-

laqeydsizlik  xəttidir).  Bu  səth  (xətt)  alınacaq  assortimentin  sahəsini 

(səthiliyini)  iki  yarımsahə  (  yarım  səth)  ayırır.  Aşağıda  (ilkin 

əlaqələndiciyə  yaxın)  o  mallar  yığılmışdır  ki,  verilmiş  faydalılıq 

mallarla  müqayisədə  daha  sərfəlidir,  daha  yüksəkdə  (koordinat 

başıanğıcından  uzaqda)  daha  çox  layiqli  mallar  toplanmışdır.  Bu 

səthiliyin  və  onların  formasının  quruluş  sayının  riyazi  analizini 

verməməklə, ancaq onu qeyd etmək lazımdır ki, potensial alıcıların pul 

gəlirlərinin  artması  və  buna  görə  də  koordinatın  başlanğıc  tərəfindən 

onların  büdcə  səthiliyi  ilə  qarışması  nəticəsində  səthiliyin  laqeydliyi 

koordinat  başlanğıcından  uzaqlaşır.  Deməli  bu,  istehlak  (tələbat) 

səbətini təşkil edən uyğunlaşdırılmış müxtəlif mallar həmin səbətin daha 

yüksək istehlak (tələbat) dəyərinə müvafiqdir. 

 

Alıcılar  üçün  bu  və  ya  digər  malın  obyektiv  istehlak  faydalılıq 

amilini  nəzərə  almamaqla  və  alıcılarda  büruzə  verilən  subyektiv 

yanaşma  (neçə  ki,  indiki  an  mümkün  sayılmır)  bütövlükdə  alıcıların 

qiymət səviyyəsinə təsir göstərir. 

.    

                                                                 

 

 

 

 

 

Analoji malın alınmasına sərf edilən xərclərin dəyişməsi 

Müxtəlif mallarla müqayisədə meydana çıxan çətinliklər

 

Əmtəənin bahalılığının müqayisə dərəcəsi 

stehlak səmərəliliyinin yekunlaşmasının əhəmiyyəti 

 

Alıcıların 

qiymətlərə 

təsir amilləri 

Malların nadirlik səviyyəsi 

Əvəzedici malların mövcudluğu 

---