A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
məyə hazır olmamalıdır. Pislik naminə rəqibini-sevgisini, sərvətini, pulunu, sözünü və s. oğurlayanı həyatdan ayır mamalıdır. Mir Cəlal təbiətinə məxsusi bir əxlaqı ilə Nəri manı məhz Əhmədlə cəbhədə qarşılaşdırır. Yaralı əsgərin iniltisi eşidilir. Nəriman "kimsən’'-soraq tutur. Yaralı çevri lib gələn adama -Nərimana baxır. Əsgərin sifəti yanmış, qaralmışdır. Qanı torpağı islatmışdır. Yaralıda taqət tükən mişdir. "Ölürəm! Ölürəm" fəryadı. "Nəriman onun üzünə diqqətlə baxanda tanış cizgilər gördü: - Haradansan? Yaralı başını aşağı saldı və sızıltılı, qırıq səslə dedi: - Azərbaycan, Bakı! Nəriman onun əzab çəkdiyini, danışmağa taqətsiz ol duğunu görüb medalyonunu çıxardı. İlk sətri oxuyanda zənninin həqiqət olduğunu gördü: "Orucəliyev!" Nəriman uca səslə onun adını çağırdı: - Əhməd! Sən haçandan cəbhədəsən, sən ki... Yaralı baxdı. Onun göyərmiş sifətində qəribə bir həyə can duyuldu. Böyümüş gözləri hərəkətsiz, dik-dik baxırdı. Alnının, üzünün qırışıqları qocalarda olduğu kimi dərinlə şirdi, həm də sanki bu saat dərinləşirdi"... Nərimanda yalnız o hiss baş qaldırır ki, əsgəri ölümün pəncəsindən xilas etsin. Onsuz da cəbhədir, hər şey uzaq lardan boylanır. İndi isə: "Ancaq indi bu adam Nəriman üçün nə Orucəliyev, nə rəqib, nə də bir tanış idi. Şəxsən nə dost, nə də düşmən idi. İndi ancaq o, bir döyüşçü yol daş, cəbhəçi, bir yaralı əsgər idi". Əhməd Orucəliyevi çə tinliklə sanitar məntəqəsinə yola salır. Biz Nərimanı iradə li, haqsızlığla barışmayan insan, əsgər kimi görürük. O, ən qorxulu məqamlarda ağılı, iradəsilə vəziyyətdən çıxır, Al lahı onu qoruyur. O, bir dəfə sarsılır və bunu özünə ba ğışlamır. Yuxarıda toxunduğumuz kimi, qızcığazın ölü --------------------------------------- 316 _______________________ mündə özünü baiskar sayanda. İlk baxışda adama elə gə lir o, intihar yolunu seçəcəkdir. Və bir də alman zabiti Ro- bertin sərəncamına keçəndə. Lakin o, özünü şərdən, izti rabdan qurtarmağı bacarır. Biz romanı təhlil edəndə yazıçının irəli sürdüyü xeyir və şər konsepsiyasının mənfi yönümünə münasibətini gö rürük. Daha doğrusu, onun obrazı cəhənnəmə tələsmir. Mir Cəlal şər fəlsəfəsini və şərq hikmətini bilirdi. Şopenha- yerin bir ideyası vardı ki, şər, iztirab, işkəncə yaşadığı mız dünyada hökmran qüvvədir, bunların pəncəsindən qurtarmaq asan deyil. Ona görə də qeyri-varlıq varlıqdan, mövcud olmamaq mövcudluqdan, yaşamamaq yaşamaq dan yaxşıdır. Deməli, həyatın iztirablarından xilasın yolu nu intiharda axtarmır; belə olarsa (intihar nəzərdə tutulur), insan fiziki cəhətdən birdəfəlik özünü xilas edər. Lakin fi losof daha uzun əzabverici yola üstünlük verir: İnsan həyat iradəsini, həyat əzmini öldürməlidir, həyatdan zövq alma malıdır, seyirçi mövqe tutmalıdır. Bu isə pessimizmdir. Al manlarla müharibədə uduzmamağın ən başlıca, birinci faktoru əsgərlərimizin, xalqımızın nikbinliyi idi. Haqqın qə ləbə çalması ümidiydi. "Yaşıdlarım" romanında aparıcı motiv nikbinlik ideya sıdır; bu, müharibədə qələbənin mühüm şərtidir və bunun üçün yazıçıya irad tutmağa dəyməz. Bir vintciyin boşalma sı fəlakətlə nəticələnə bilir. Və insanın zehni, əxlaqi inki şafı tədricən gedir. Heç də bütün personaclar savadlı, yük sək əxlaqlı görünmürlər. Lakin ideya-məqsəd birdir. Mir Cəlalın sənətkarlığı bir də ondadır, obrazları keçmişindən ayrılmırlar, bir varislik gözlənilir və bu hərəkətdədir. Abbas kişinin özü, savadsız bir kəndli də sonralar münasib sava da, oxumağa, yazı-pozuya yiyələnir və təsərrüfatda qa baqcıl işçiyə çevrilir; bu, inandırıcıdır, sünü təsiri bağışla mır. Fermada pətəklərin sayını 300-ə çatdırır, şüar isə: _______________________ 3 1 7 --------------------------------------- "hər şey cəbhə üçün, hər şey qələbəmiz üçün" idi. Mənim vaxtilə oxuduğum bu şüarın arxaikləşdiyini dəqiqləşdirən də təəssüfləndim. Bu gün Azərbaycan da müharibə şərai tindədir, ara-sıra şəhidlərimizin ruhu doğma ocaqlarına qayıdır. Ermənilər isə iddialarından geri dönmürlər. Elə isə biz həmən şüarlardan, hansı kı, babalarımız, atalarımız bu çağırış altında qəhrəmanlıqla döyüşmüşlər, xeylisi həlak olmuşlar-yararlanmalıyıq! Görünür, bir qrup elita nəfərləri üçün şüar sərfəli deyil. Yoxsa, Məmləkətimizdə sərvətləri mizi talamaq, insan hüquqlarını tapdalamaq, əsassız bə hanələri rəsmiləşdirmək və ilaxırlara status qazandırmaq da çətinlik çəkərdilər...Onlar nə üçün Abbas kişilərin, Nə riman cavanların, Kərimzadə ziyalıların tarixi xidmətlərini ayaqlar altına atmaqdadılar?! Abbas kişi əməyi ilə öyünür ki, cəbhəyə yardımçıdır. Nazir qürurlanır ki, bu ağır vəziy yətdə haram tikəyə göz yetirmir. Keçmiş döyüşçü qayıdıb ruh yüksəkliyilə işləyir. Mir Cəlal Abbas kişini başqa bir ovqatla əmək meydanına gətirməklə gələcək nəsli qeyrətə səsləyir. Oxuyuruq: "Nazir onun əlini sıxıb təbrik etmiş, gələcək işlərində müvəffəqiyyətlər arzulamışdı. Abbas ki şi təşəkkür alandan sonra bilmirdi sevincini ən-əvvəl ki mə desin, necə desin, nə dil ilə desin"...Abbas kişi müna sibəti də unutmamışdır. Kərimzadəgilə gəlir. Kərimzadə evdə olmasa da, nəvəsi Hədiyyə ona qulluq göstərir. Ab bas kişi qoltuğundakı qəzetləri Hədiyyəyə verir ki, oxusun, xoş xəbərlərdən hali olsun. "Yaşıdlarım" romanında Kiçikxanım obrazı kövrək xət dir və gənclərarası sosial-məişət münasibətlərinin bütün zamanlar üçün "vahid əxlaq" resepti olmadığını göstərir. Kiçikxanım ümumiləşmiş həmyaşıdlarının xarakterini özündə əks etdirir və heç də xoşbəxt olmaqdan imtina et mir. Nərimanla sevgisini də inkar etmir. Lakin ona ailədən gələn təsirlər, Əhməd Orucəliyevin maddi imkanları və --------------------------------------- 318 _______________________ Nərimanın orduya çağrılması daxili səbatını üzə çıxarır. Mən onun bu hərəkətini görəndə məşhur yazıçı Mark Tve- nin kəlamını düşündüm: "Xoşbəxt olmaq yaxşıca aldadıl maq deməkdir". Əlbəttə, paradoksaldır: xoşbəxtlik bəd bəxtlər içərisindən adlayaraq onları aradan qaldırmaq, əl verişsiz vəziyyətlərə müqavimət göstərmək instiktividir, eyni zamanda mənfi emosiyalara və ovqatlara qalib gəl mək, müvafiq tələbatlardan imtina etməkdir. Eyni zaman da lazımi vaxtlarda risqə getmək, qüvvələri səfərbərliyə almaq. Özünü ələ almaq bacarığıdır. Deməli, yalnız istə mək hər şey deyil, Hegelin verdiyi "təsəlli" kimi: "Təkcə is təməyin dəfnə çələngi heç vaxt yaşıllaşmamış quru yar paqlardır". Mir Cəlal Nərimanla Kiçikxanımın məcaralarının təfər rüatını söyləməyə tələsmir. Müharibə vaxtı əsgərin diqqə ti parçalanmamalıdır. Nərimana sevgilisinin naqis davra nışı məlumdur, toyda kövrək faciyəyə bənzər "açıqlama"- nın şahidi olduq. Nəriman döyüşdə ciddi yaralandıqdan sonra arxa istehkam hissələrindən birinə xidmətə göndə rilir. Mahaçqalaya gəlcək onu arxa ehtiyat istehkamlarına müayinəsi və qəbulu üçün yaradılmış komissiyaya üzv se çirlər. Payızın sonlarında mayor Remenyukun başçılıq et diyi komissiya ilə Sumqayıta gəlir. Və bu işlər "Təzə şə hər" romanının "hazırlıq" mərhələsi təsirini oyadır. Hələ müharibə gedir. İş prosesi dinamikdir və Mir Cəlal lakonik canlı təsvirlə oxucuya təqdim edir: "Qazılanda yaş, ağır və parça-parça çıxan qumları bir anda qurudub qova döndə rir, qismən göyə sovururdu. Qalanmış torpaq laylan silsilə dağlar kimi uzanıb getdikcə gedirdi. Minlərlə adam qarış qa kimi əlləşirdi. Göydə oynayan belləri, külüngləri, kükrə- yərək yeriyən, daş, tormaq daşıyan maşınları, traktorları uzun və zəncirli burnunu sağa-sola çevirərək ağır daşları götürüb tikintidən uzağa atan ekskavatorları, bir az kənar _______________________ 31 9 ---------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|