A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
da uzun lüləsini göyə çevirib keşik çəkən topları görən də adama elə gəlirdi ki, insanlar yerin bağrını dəlməyə qət etmişlər"...Nərimanı belə bir iş gözləyir, Kiçikxanım barə də düşünmək vaxtı deyil. Lakin bədii qanunauyğunluq var ki... Kiçikxanım bu sahəyə göndərilmiş, artıq 46 gündür iş ləyir. Müharibə bu zərif, peşəcə müəllimə olan qadını dü zün ortasında səngər qazmağa, çadır altında yaşamağa məcbur etmişdir. Ondakı intuisiya hansısa bir sevincli xə bəri, hadisəni diqtə edir, olacağını təsdiqləyir. Və həmən gözlənilən gün çatır. Buna qədər Kiçikxanım səhvini etiraf edir, peşmançılığını gizlətmir, ilk və müqəddəs məhəbbə tinə xəyanətini özünə bağışlamır. Tənhalıq onu evi tərk et mək məcburiyyətinə qoyur. Onda ruhdan düşmə halı yara nır, əli hər şeydən üzülür: "Mənimki qara gəldi! Ya göz dəydi, ya əsgər anasının qarqışı tutdu, nəsə mənimki qa ra gəldi. Bu ağır, lakin amansız hökmə inandığı üçün müvəqqə ti bir zaman hər şeydən -qızlara, gənclərə məxsus olan hər şeydən əl çəkmək istədi. Müəllimliyə gedə bilərdi, ancaq rayona təyin edirdilər. Maarif Nazirliyinin tələbinə baxma dı. Diplomundan əl çəkib evə, təkrar atasının yanına qayıt dı". Onu ər evinə qaytarmaq istəyən Nisə qarını bihörmət edir: üzünə ağ olur, özünü intiharla hədələyir. Kiçikxanım səngər işinə razılıq verir. Mir Cəlalın qadın qəhrəmanı azadlığa can atır, fərəh- siz məişət həyatından bezikir, həyatın təzadlarını indi an layır. Mir Cəlal Kiçikxanım-Nəriman xəttində fərdi xoş bəxtliyin heç də hər zaman baş tutmamasını göstərir. Bu cütlüyə Əhməd Orucəliyevi də əlavə etmək lazım gəlir. Əslinə qalsa, romanın ideya-mərkəzində-poetikasında in sanın xoşbəxtliyi dayanır, bu isə bu varlığın əxlaqından ke çir. Kərimzadə çox şeyi itirmişdir, amma övladları və nə _______________________ 320 ---------------------------------------- vələrini tapmışdır. Abbas kişi sadə kəndlidir. Savadsızdır, amma ləyaqətli oğlu Səlimi qazanmışdır. Yurik valideyn lərindən xəbərsizdir, amma Hədiyyə xanıma rast gəlmiş dir. Bunun əksi də var: Əhməd Orucəliyevin və Kiçikxam- mın taleyi hələlik işıqdan məhrumdur. Fərəh, səadət-xoş bəxtlik insanın sonuncu "dayanacaq" nöqtəsidir. Dahi filo sof, ədəbiyyatşünas Əl-Fərabi bu mənada xoşbəxtliyə be lə qiymətlə yanaşır: "Xoşbəxtlik hər bir insanın cəhd gös tərdiyi bir məqsəddir. Onun kortəbii meyli ən uca mükəm məllikdir. Xoşbəxtlik insanın əldə etməyə cəhd etdiyi bö yük nemətdir ki, bundan yüksəkdə dayanan, üstün olan başqa bir nemət yoxdur. Bu xoşbəxtliyə səy, cəhd insanın ən mükəmməl məqsədidir!!" Kiçikxanım üçün hələlik özünəqayıdış hissi güclüdür və xatirələrinə təslimdir. Müəllif bu ürəkdən acıdığı qadı nın halına acıyırsa, onu ruhdan düşməyə çəkmir, amma la- birintsiz ötüşməyəcəyinə də inandırır: "Mütərrəddid baxış larında Kiçikxanımın qəlbən nə yaşadığını, nə düşündüyü nü, xəyalından nələr keçdiyini yazsan bir kitab olar. İnsa nın göz gilələri nə qədər kiçikdirsə də, böyük bir aləmi əhatə edə bildiyi kimi, Kiçikxanımın ani xəyalı da az qala bütün həyatını xatırlaya bildiyi bütün sevincli, kədərli gün ləri qarşıya gətirirdi. Lakin gözlər geniş bir şəhər, ya təbiət lövhəsinə baxanda yalnız böyük şeyləri gördüyü, təfsilatı seçə bilmədiyi kimi, gəncin xəyalı da həyatın zahiri və qa barıq səhifələrini cızır, bu səhifələrdəki yazıları bunların mənasını seçə bilmirdi. Seçə bilməkdə aciz idi". Əvvəllər Kiçikxanım bizə adi sevən, gələcəkdə ana olacaq bir qız təsiri bağışlayır. Nəriman da belə düşünüb onunla ailə qurmaq həvəsinə, sevgisinə düşür. Amma mü haribə "sevgi" anlayışını da imtahana çəkir. Və bu xüsu siyyəti yazıçı nəhayət açır: "Kiçikxanım zahirpərəst idi, gəncliyini belə zahirlə keçirmişdi. O. həyatı haçan, kim tə _______________________ 3 2 1 ---------------------------------------- rəfindən və nə üçünsə tərtib olunmuş bir ziyafət məclisinə bənzədirdi. Onun zənnincə bu məclisin zəhmətini çəkən lər də. ləzzətini çəkənlər də vardır. Kiçikxanım həmişə özünü ikincilərdən sayırdı; nə üçün ikincilərdən sayırdı? Bunu bilmir və bu sual onu düşündürmürdü də"... Kiçikxanım "qızıl əsgərə, cəbhəçiyə etibarsız çıxan dan" sonra ictimai qınaq obyekti olur, yoldaşları, tanışları üz döndərirlər. Bu yanaşma bəlkə də oxuculara rəribə gö rünər; yazıçı yeganə qadın obrazını niyə miskinləşdirir? Elə deyil. Gənclər bilməyə borcludular ki, ən ağır, kritik məqamlarda, olaylarda sevgini satmaq olmaz, xoş güzəra na qurban verməyə dəyməz. Müharibənin ilk aylarında bö yük rus şairi Konstantin Simonov məşhur "Gözlə məni" şeirini təsadüfən yazmamışdı. Deməli, Kiçikxanımları yax şı olmayan mənəvi aqibət gözləmişdir: "Orucəliyevə ge dəndən sonra Kiçikxanım dərgahdan qovulmuş, pənah ye ri tapmayan bir günahkar vəziyyətində qalmışdı, yoldaş içinə çıxmağa üzü yox idi. Ər evindən, qaynanadan başqa heç bir ünsiyyət yeri, vasitəsi qalmamışdı. Yoldaşları onun barəsində həmişə təəssüflə danışır, hərəkətlərini pisləyir dilər. Kiçikxanım Nərimanı rəsmi yerdə görür; Nərimanın sol yanağındakı xala gözü sataşır, sanki başına bir qazan dağ suyu çiliyirlər. Onu qan-tər götürür və güllədən qoru nan adam kimi boynunu qısır. Acınacaqlı tale qisməti. Və fəryad içində qaçır və qaça-qaça tez özünü qum qalıqları nın arasına salıb gözdən itdi. Kiçikxanım öz briqadasına çatanacan nə geri baxdı, nə yuxarı. Ayağının altına, qum lara baxa-baxa xəcalətindən iki əlli üzünü tutaraq, elə mü tərəddid, elə pozğun gedirdi ki, uzaqdan baxan hər kəs onun nə isə, həyatında ən qiymətli bir şeyi itirdiyini və ba şına gələn faciəni heç kəsə danışmağa üzü olmadığını asanlıqla duyardı". Misal var: Sonrakı peşimançılıq fayda verməz! Kiçik- --------------------------------------- 3 2 2 ---------------------------------------- xanım Nərimanı görəndə bu hissi keçirir, ona xəyanətini anlayır. Nəriman isə Kiçikxanıma nifrət bəsləməyi bacar mır, mərhəməti bu hissə yol vermir. Lakin ilk məhəbbət unudulmur. Kiçikxanımın halının pisləşməsi məqamında ötənlər-keçənlər qəlbini sıxır. Bu zərif sevgilisindən hansı cizgilər dəyişməmişdir? Yazıçı da axı, bu kövrək macəra dan xəbərdardır. Onun üçün bu gəlin daxili çırpıntılarını gizlədə bilmir və yazıçı da müşahidə edir. Bəlkə də daha onların qarşılaşacağının şahidinə çevrilməyəcəkdir: "Nəri man onu, sifətində böyüyən dəyirmi gözlər və qələm qaş lardan başqa heç nəyi qalmayan sevgilisini çətinliklə tanı dı. Tanıdı və suya döndü. Xəcalət ifadə edən və məsum- məsum ona baxan, bu yaşlı qara gözlər Nərimandan san ki mərhəmət diləyirdi. Onun ürəyi elə çırpındı ki, nə edə cəyini unutdu. Ancaq onu bildi ki, vaxtilə məftun olduğu, həsrətini çəkdiyi və xəyalında ideala çevrildiyi gözlərə in di bir an da baxa bilmir. Sanki oradakı işıqlar ardında Nə riman itirdiyi və həmişəlik itirdiyi bir məhəbbətin izlərini görür və bu görüşdən iztirab çəkirdi". Kiçikxanım axır ki, içərisini sökən, amma tikməyən xə yanətin müqabilində üzr istəyir, onu bağışlamasını rica edir: Gərək məni bağışlayasınız!- deyir. Bu səs tamam başqa bir dünyada əbədiləşmiş ah idi, ilk məhəbbətin na ləsi idi. Hər nə idisə, artıq qocalmışdı, ünvanını itirmişdi! Kiçikxaım qəlbində özüylə danışır, məhəbbətin qüdrətini şərh etməyə çalışır. Nəriman artıq onun üçün gənc bir oğ lana oxşamır, müdrik, alicənab bir kişi təsiri oyadır. Mir Cəlal bu xətlə bağlı Əhmədi və Kiçikxanımı, Kiçikxanımı və Nərimanı qarşılaşdırır. Nə üçün? Buna ehtiyac varmı? Məsələ bundadır, Əhmədin taleyi müəmmalıdırsa, Kiçik- xanım Nərimanın yanındadır. Güman, Əhməd burada- gö rüşdə olsa idi Nərimandan centlmensayağı üzr istəyərdi mi? Ölümündən qurtaran bir insan önündə hansı əxlaqi _______________________ 3 2 3 ---------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|