A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

Hipemefroma 
Pikvik sindromu
Beynin bə'zi şişləri (qlioblastoma, astrositoma, angioblastoma) 
Orqanizmin dehidratasiyası (diarreya, qusma və tərləm ə) 
Stress nəticəsində baş verən polisitemiyalar 
Autoimmun hemolitik anemiyalar 
Damardaxili hemoliz 
Azalmasma səbəb olan hallar:
Entrositlərin strukturunun pozulması
Eritrositlərm lizisi
Kəskin və xronik qanitirmələr
1.1.3.  Eritrositlərin  çökmə sür'əti
Qan  elementləri  plazmaya  nisbətən  ağır  olduğuna  görə, 
kapillyarborucuqda saxlanıldıqda aşağı  hissəye çökürlər. Buna 
eritrositlərin  çökmə reaksiyası  (EÇR)  deyilir.  EÇR  100 mm-Iik 
kapillyar  bonıcuqda 
1
  saat  saxlanılan  (limon  turşusunun  natri­
um  duzu  vasitesilə  sabitiəşdirilmiş)  qanda  eritrositlərin  neçə 
millimetr  çökməsi  ilə  ifadə  edilir.  Bu  göstərici  eritrositlərin 
çökmə  sür’əti  (EÇS)  adlamr  və  mm/saat-la  ifadə  edilir.  EÇS 
m üxtəlif xəstəliklərin (xüsusən  gizli  şəkildə  gedən xəstəliklə- 
rin)  aşkar  edilməsində  və  oniann  patogenezinin  öyrənilməsin- 
də mühüm rolu olan qeyri-spesifik əlam ətlərdən biridir.
Kapillyar  borucuqda  saxlanılan  qamn  tərkibində  ə w ə lc ə  
bir-birilə əlaqəsi olmayan  eritrositlər çökür;  bundan  sonra  erit- 
rositlər  aqqlütinasiyaya uğrayır  və  onların çökməsi  sür'ətlənir. 
EÇS-ə  m üxtəlif  amillər  tə'sir  gösterə  bilər.  Qan  plazması 
zülallarımn  kəm iyyət  və  keyfıyyət  dəyişiklikləri  EÇS-ə  tə'sir 
göstərən ən mühüm  amillərdir.  Plazmada  iridispersli  zülallann 
(qlobulinlər,  fibrinogen)  artması  EÇS-in  artmasına,  onlann 
azalması  ve  xırdadispersli  zülallann  (aibuminlər)  artması  isə 
EÇS-in  azalmasma  səbəb  olur.  Güman  edilir ki,  fibrinogen  və 
qlobulinlər  eritrositlərin  aqreqasiyasma  şərait  yaradır,  bu  isə 
EÇR-i  sür’ətləndirir.  Plazmada  xolesterin/fosfolipid  nisbətinin 
dəyişməsi  də  EÇS-ə  tə'sir göstərir.  Öd  piqmentləri  və  Öd  tur- 
şuları  EÇS-i  ləngidir.  Bunlardan əlavə, qanm özlülüyü artdıqda

---

EÇR  sür'ətlənir;  qan  plazmasının  tuxşu-qələvi  müvazinəti  də 
EÇS-ə  tə'sir  göstərə  bilir;  qanda  turşuluq  artdıqda  (asidoz) 
EÇS  azalır, qələviliyin artması  (alkaloz)  isə  EÇS-in artması  Uə 
m üşayiət edilir. Beləliklə, EÇS m üxtəlif  amillərdən asılıdır və 
bu  am illərin  qarşıhqlı  münasibətinin  sabitliyi  EÇS-in  sabitliyi- 
nin tə'min oİunmasında mühüm rol  oynayır.
Normal  halda  qadınlarda  EÇS  kişilərdəkine  nisbəten  bir 
qedər yüksək olur.  Bu, qadınlarm qanında fibrinogen və qlobu- 
linlərin qatılığmın  artıq olması ilə əlaqədardır.
Normal  göstəriciləri:
Kişilərdə “ 2-10 т ш /saat 
Qadmlarda -  2-15  mm/saat 
Artmasına səbəb olan  hallar:
M üxtəlif infeksion xəstəliklər (xüsusen vərəm  və bakterial 
m ənşəli infeksiyalann böyük bir qismi)
Kəskin və xronik hepatit 
Bakterial m ənşəli endokardit 
Miokarditin kəskin forması 
Revmatizm
Revmatik artritin kəskin forması və artritlərin diger formalan
Menstruasiya
Hamiləliyin birinci üç ayı
U rəkdə cərrahi oməiiyyatdan sonrakı vəziyyət
Hipotiroidizm
Hipertiroidizm
Hemorroy  (babasil) xəstəliyinin kəskin forması 
Nefrozlar
Hemoblastozlar (kəskin leykoz,  limfoqranulematoz,  mielo-
ma xəstəliyi)
M üxtəlif  m ənşəli  anemiyalar,  xüsusen  hipoxrom  (dəmir 
çatışmazlığı)  ilə əlaqədar olan anemiya 
Limfoma
Bağırsaq karsinoması 
Döş vəzisinin karsinoması 
Arsen və qurğuşunla zəhərlənm ələr 
Kəskin appendisitin birinci günü

---

Infeksion mononukleoz
B ədən temperaturunun qəflətən yüksəlməsi
Stenokardiya
Allergik proseslərin kəskin dövrü 
M ə'də  xorası xəstəliyi
«Psevdo» 
v9 ya «yalan» olaraq azalntasma S9bəb olan hallar:
Qaraciyər parenximasının nekrozu 
Eritremiya (Vakez xəstəliyi)
İkinciii polisitemiya 
O rağabənzer hüceyrəli anemiya 
İrsi sferositoz 
Kaxeksiya
Bə'zi nevroz xəstəlikləri 
Epilepsiya
Anafılaktik  şok  (qanın  fıziki-kimyəvi  xassəiərinin  dəyiş- 
məsi  nəticəsinde fıbrinogenin m iqdanm n azalması).
1.1.4.  Eritrositar indekslər
Anem iyalann  müxtəHf növlərinin diaqnostikasmda  eritro- 
sitlərin  hesablama  yolu  ilə  m üəyyənləşdirilən  m üxtəlif göstə- 
ricilərinin  böyük  əhəm iyyəti  vardır.  Bunlara  eritrositar  in- 
dekslsr deyilir.  Eritrositar indekslərdən  ən geniş  istifadə  edilə- 
ni  rəng göstəricisidir.  Bundan  əlavə,  klinik  praktikada  eritro- 
sitlərdə  hemoqlobinin  orta  miqdan  və  orta  qatıhğı,  həmçinin 
eritrositlərin  orta  həcmi  və  orta  diametri  kimi  param etrlərdən 
istifadə edilir.
Rəng göstəricisi  eritrositlərdə hemoqlobinin  nisbi miqdan- 
nı  əks  etdirir.  Sağlam  şəxslərdə  rəng  göstəricisi  0,86-dan  1,05-ə 
qəder ola bilər.
Rəng göstəricisinin ifadəliHk dərəcesinə görə,  anemiyalan 
3  qrupa  bölürlər:  l)  hipoxrom',  2)  normoxrom  ve  3)  hiperxrom 
anemiyalar.  B ə'zən  bir  xəstədən  götürülmüş  qanda  hemoqlo- 
binlə  zənginliyine  görə  bir-birindən  fərqlənən  eritrositlərə  te- 
sadüf edilir. Buna  a n i z о x г 
0 m i у а  deyilir.

---

Eritrositlərdə  hemoqlobinin  orta  m iqdan  normal  halda 
24-33  pq-yə  bərabərdir.  Bu  göstərici  ya  hesablama  yolu  ilə 
(hemoqlobinin  miqdannı  eritrositlərin  sayma bölm əklə),  ya  da 
nomoqramlara görə (Mazon üsulu) müəyyənləşdirilir.
1
  eritrositdə  olan  hemoqlobinin  orta  miqdarmın  azalması 
hipoxromiyanın  əiam ətidir  və  çox  vaxt  dəm ir  çatışmaziığı  ilə 
əlaqədar olan  anemiyalar zamanı müşahidə  edilir;  bu  göstərici- 
nin  artmasma  isə makrositar və  xüsusən  meqalositar anemiya­
lar zamanı təsadüf edilir.
Eritrositlərin  orta  həcmini  hesablamaq  üçün  hematokrit 
edədini 
1
  mm^ qanda  olan  eritrositlərin  ümumi  miqdarma  bÖ- 
lürlər.  Normal  halda eritrositlərin orta həcmi  75-95  mkm’’  olur. 
Bu  göstəricinin  artması  irsi  makrosferositoz,  makrositar  və  ya 
meqalositar  anemiyalar  üçün  səciyyəvidir.  B,,  vitamini  çatış- 
mazlığı  iiə  əlaqədar  olan  anemiyalar  zamanı  eritrositlərin  orta 
həcmi  xüsusilə  böyük  (130 mkm^  və  daha  artıq)  ola  bilər.  Qa- 
raciyərin  diffuz  zədələnm ələri  və  alkoholizm  də  eritrositlərin 
həcminin artması  ilə müşayiət  edilir.  Mikrositar anemiyalar və 
talassemiya  zamanı  isə  eritrositlerin  həcmi  normal  göstərici- 
lərdən kiçik olur.
I. Norraoxrom anemiyaların əm ələgəlm ə səbəbləri:
Endokrin xəstəlikləri;  xüsusən, hipotiroidizm
Hemolitik anemiyalar
Qanitirmə
Leykoz,  limfoma, mieloma, mielofıbroz
Hamiləlik
II. Hipoxrom anemiyalann əm ələgəlm ə səbəbləri:
D əm ir çatışmazlığı anemiyası 
Talassemiya
Infeksiya m ənşəli xronik anemiyalar 
Qurğuşun zəhərlənm ələri 
Piridoksin çatışmazlığı 
Sideroaxrestik anemiyalar
III.  Hiperxrom  anemiyalann əm ələgəlm ə səbəbləri:
B
, 2
 vitamini  və ya fol turşusu çatışmazlığı 
DNT sintezinin patologiyası

---