A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

Qanitirmə
Qida  ilə dəmirin az daxil olması  (alimentar)
Pemisioz anemiyamn remissiyası 
Anadangəlmə atransfemnemiya 
Bədxassəli  şişlər
Hormonal preparatiarla (AKTH və kortikosteroidlər) raüalicə 
M ə’də rezeksiyası nəticəsində absorbsiyanm pozulması
2.14. Ferritin
D əm irin  bağırsaqlardan  sorulmasında  və  orqanizmde  ehti- 
yat  üçün  saxlanmasında  ferritin  zülalının  böyük  roİu  vardır. 
Dəmir orqanizmin m üxtəlif toxumalarında (xüsusən  qaraciyər- 
də)  apoferritinlə  (ferritinin  zülal  hissəsi)  birləşm iş  veziyyətdə 
olur.  D əm irin  bağırsaqlardan  sorulması  da  bağırsağın  selikli 
qişa hüceyrələrində  apoferritin züialının sintezi  ilə əlaqədardır. 
Burada  sintez  edilən  apoferritin  bağırsaq  raənfəzindən  keçən 
üçvalentli  dəm ir  ionlan  ilə birləşir;  bu  isə dəmirin  bağırsaqlar- 
dan sorulmasına şərait yaradır.  Apotransferrinin qeyri-üzvi his-
səsinin  ümumi  kimyəvi  strukturu  (РеООНЗд-РеОРОзНт  düstu- 
nına müvafiq gəlir.  Qanda dəmirin miqdarı  artdıqda qaraciyər- 
də  də  apoferritin züialmın  sintezi  sür'ətlənir və  bunun  sayəsin- 
də  qaraciyər  hüceyrələri  demiri  ehtiyat üçün  saxlamaq  imkanı 
əldə  edir.  Beləliklə,  qaraciyərde  olan  apoferritin-ferritin  siste- 
mi  dəm ir  deposu  flınksiyasım  yerinə  yetirməklə  bərabər,  həm  
də qanda dəm irin miqdannın sabit saxianmasına şərait yaradır. 
Normal göstəricilər:
Kişilərdə:  15-200 (nq/ml)
Qadmlarda:  12-150 (nq/ml)
Artmasma səbəb olan hallar:
Qaraciyərin kəskin və xronik xəstəlikleri  (təqribən xəstələ-
rin 43%-də)
Meqaloblastik anemiya 
Sideroblastik anemiya 
Böyük və kiçik talassemiyalar 
Artritlər

---

Hipertiroidozu olan xəstələrin böyük bir qismi
Hemosideroz
İdiopatik hemoxromatoz
Leykozlar
Hockin xəsteliyi
Döş vəzisinin bədxassəli şişleri
Pankreas karsinoması
Hepatosellülyar karsinoma
Testis karsinoması
M ərkəzi sinir sisteminin neoplazmalan 
A zalm asına səbəb olan  hallar:
Dəmir çatışmazhğı  anemiyası
Orqanizmdə  dəm ir  çatışmazlığı  tədricən  baş  verir.  Ə w ə lc e  
orqanizmin  dəmir  ehtiyatı  tükənir,  daha  sonra  isə  hipoxrom 
anemiya inkişaf edir.
2.15. TRANSFERRtN
Transferrin  qan  serumu  zülallannın  p-qlobulin  fraksiyasına 
daxil  olan  metallı  proteindir.  Onun  tərkibində  ümumi  kütləsi- 
nin  0,13%-i  qədər dəm ir olur.  Transferrin  orqanizmdə  dəmirin 
qanyaradıcı  orqanlara  daşınmasında  iştirak  edir.  Onun  zülal 
hissəsinin  (apotransferrin)  her 
1
  molekulu  özünə 
2
  ədəd  üçva- 
lentli  dəm ir ionu  (Fe^"^) birləşdirə  biür.  Normal  qan  serumunda 
transferrinin ümumi  miqdarınm  yalmz  üçdəbir hissəsi  dəmirlə 
birləşmiş şəkildə olur.  Orqanizmdə bu zülalın sintezinin pozul- 
ması  dəmirin  qanyaradıcı  orqanlara  gətirilm əsinin  ləngiməsi 
ilə  nəticələndiyinə  görə,  hipoxrom  anemiyanın  inkişafma  sə- 
bəb  oiur.  Orqanizmdə  dəmirin  ümumi  miqdarmın  0,2% -e  qə- 
dərinə apotransfcrrinlə birləşm ə vəziyyətində rast gəlinir. 
N orm al göstəriciləri:  250 mq/dl 
A rtm asın a səb əb  olan hallar:
Dəmir çatışmazlığı aneraiyalan
Hamiləliyin qarşısını  alan hormonal preparatlar
Hiperestrogenemiya

---

Azalm asına səbeb olan haliar:
M üxtəlif qaraciyər xəstəlikləri 
Böyrək xəstəliWəri 
Yanıqlar
Xronik infeksiyalar 
Hipoxrom anemiyalar 
K-əskin iltihab 
İrsi xəstəliklər 
M alabsorbsiya smdrorau
2.16.  QAN SERUMUNUN ÜMUMİ 
DƏMİRBİRLƏŞ0İRİCİ Q Ü W Ə Sİ
D əm irin  depolardan  qanyaradıcı  orqanlara  daşınması  trans­
ferrin  zülaiı  vasitəsilə  həyata  keçirilir.  Transferrinin  zülal  his- 
səsmin  (apotransferrin)  hər 
1
  molekulu 
2
  ədəd  üçvalentii  də- 
mir  ionu  (Fe^^)  ilə  birləşə  bilir.  Qan  serumu transferrinmin  qa- 
tılığı  haqqında  təsəvvür  verən  əsas  laborator  göstəriciiərdən 
biri  -   serumun  ünfiumi  dəmirbirləşdirici  qabiliyyəti  (SÜDQ) 
adlanır.
Normal göstəriciləri;
Kişilərdə:  250-400 mkq/dl (45-75 mkmoI/L)
Qadmlarda: kişilərinkinə nisbətən  10-15% az 
Yenidoğulmuşlarda:  100-400 mkq/dl 
Artmasına səbəb olan hallar:
Hipoxrom anemiya 
D əm ir çatışmazlığı  anemiyası 
Kəskin və xronik qanitirmələr 
Hamiləliyin son aylan
Uzun m üddət parenteral yolla dəm ir almağa m ə'ruz qalanlar
Uzun m üddət qan köçürülənlər
Kəskin  hepatitlər
Hemolitik anemiyalar
Hemoxromatoz
Azalmasına səbəb olan hallar:
Talassem iya
İnfeksiya m ənşəli ve xronik anemiyalar

---

Revmatik artritlər 
Qaraciyər sirrozu 
Nefrozlar
Dəmir  çatışmazhğı  müstəsna  olmaqla,  anem iyalann  bütün 
formalan
Karsinomalar
M üxtəlif hormonal preparatlar 
Anadangəlm ə atransferrinemiyalar 
Uremiyalar
2.17. DOYMUŞ TRANSFERRİN
Y uxanda  göstərildiyi  kirai,  normal  halda  qan  serumunda 
olan  apotransferrinin  dəm irlə  doyma  dərecəsi  30-35%-dən 
(ümumi transferrinin üçdəbirindən) artıq olmur.  Serum  dəmiri- 
nin  yalnız  30% -ə  qədəri  transferrinin  tərkibində,  qalan  hissəsi 
isə  sərbəst  ionlar  şəklində  olur.  Qida  m addələrinin  tərkibində 
olan  dəm irin  orqanizm  tərəfındən  m ənimsenilməsi  və  orqa- 
nizmdə  toplanan  dəmirin  xarici  mühitə  ifraz  edilməsi  olduqca 
m ürəkkəb  proseslərdir.  Norma!  halda  orqanizmdən  1  gün  ər- 
zində  nəcislə  1  mq-a  qədər  demir  xaric  olur.  Bağırsaqlardan 
isə  dəm ir yalnız orqanizmin  tələbatı  olduqda  sorulıjr  və  sorul- 
muş  dəmir,  qanaxma  halları  müstəsna  olmaqla,  xarici  mühitə 
ifraz  edilmir.  Buna  görə  dəmirin  orqanizmdə  artıq  miqdarda 
toplanması  ile  əlaqədar  olan  patoloji  prcseslərin  diaqnostika- 
sında  transferrinin  dəm irlə  doyma  səviyyəsinin  mühüm  rolu 
vardır:
Artmasına səbəb o!an  haUar:
Hemoxromatoz
Hemosideroz
Talassemiya
İrsi və qazanılma hemolitik anemiyalar 
Azalmasına səbəb olan hailar:
Xronik infeksiyalar 
Hamiləliyin son aylan 
D əm ir çatışmazlığma səbəb olan haİlar 
Neoplastik xəstəUklər

---