A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

ф
mid  təşkil  edir.  Qəbul  edilən  qidanın  tərkibində  zülalm  miq- 
dan  nə  qədər az  olarsa,  sidiyin  azotİu birləşm əiərinin  arasmda 
da sidik cövhərinin miqdarı bir о qədər az olur.
Analiz  üçün  götürülən  qan  uzım  m üddət  saxlandıqda  onun 
tərkibində  ammonyakın  miqdan  artır.  Çünki  bu  zaman  qanda 
olan  karbamid parçalanır.  Gərgin fıziki  əm ək və  idman zamanı 
da qanda ammonyakın miqdan arta bilər.
Normal gÖstəriciJəri:  110 mq/dl və ya 12-65  mıxıol/litr. 
Artmasma səbəb olan hallar:
Anadangəlmə  ferment  çatışmazlıqlan  (karbamilfosfat- 
sintetaza,  omitintranskarbamilaza və b.)
Bəzi dərman preparatlan  (L-asparaginaza, xlortalidon və b.)
Fetal eritroblastoz
Emfizema
Qaraciyər çatışmazlığı 
Qaraciyər köçürülməsi 
Bağırsaq qanaxmalan 
H əddən artıq zülal qəbııl edilməsi 
Kəskin hepatit (nekroz)
Hemorragiyanm kəskinləşmiş forması 
Azalmasma səbəb olan  hallar:
Tablet şəklində olan antibakterial preparatlann qebul edilmesi
2.9. KARBAMİD  (SİDİK CÖVHƏRİ)
Karbamid  -   aminturşu  kataboHzmi  nəticəsində  ayrılan  am- 
monyakın  orqanizmdə  zərərsizləşdirilməsi  nəticəsinde  əm ələ 
gələn  maddə  olub,  zülal  mübadiləsinin  əsas  son  m əhsulu  he- 
sab  edilir.  Orqanizmdən  sidiklə xaric  edilən azotlu  m addələrin 
90%-ə  qedərini  karbamid  təşkil  edir.  Orqanizmde  aminturşu- 
lann  katabolizmi  prosesində  əm ələ  gələn  ammonyak  qaraci- 
yərdə,  ornitin turşusu  dövranı  adlanan çoxm ərhələli biokimyə- 
vi  prosesə  uğrayaraq,  karbamidə  çevrilir.  Karbamid  orqanizm- 
dən  asanlıqla  xaric  ola  bildiyinə  görə,  onun  əm ələ  gəlm əsinə 
ammonyakm  «zərərsizləşdirilməsi»  kimi  baxılır.  Qaraciyərdə 
əm ələ  gələn  karbamid  qan  vasitəsilə  bÖyrəkİərə  gətirilir  və 
burada sidiyin tərkibinə keçir.  Orqanizmdə əm ələ gelən karba-

---

m idin  5% -ə  qədəri  qanın  tərkibindən  bağırsaqlara  keçir,  bura- 
da  isə  bağırsaq  bakteriyalannda  sintez  edilən  ureaza  fermenti- 
nin tə'siri  nəticəsində parçalanaraq,  amınonyaka və  karbon qa- 
zına çevrilir;  əm ələ  gələn am m onyabn bir hissəsi yenidən qa- 
na  sorulur,  bir  hissəsi  isə  necislə  bağırsaqlardan  xaric  olur. 
Böyrək  çatışmazlığı  olan  xəstələrdə  plazmadakı  ammonyakın 
m iqdan  artdığından,  bağırsaqlara keçən karbamidin də miqdan 
artır.  Bundan  əlavə,  bağırsaqlara  və  digər  visseral  boşluqlara 
(perikard,  plevra  və  s.)  da  çoxlu  ammonyak  keçir.  Bunım  nə- 
ticəsində  uremiya  zamam  bağırsaqlarda  xoralar,  plevra  və  pe­
rikard boşluqlarında  isə  aseptik  iltihab  əm ələ  gelə  bilər.  Böy- 
rək  çatışmazİığı  zamanı  qanda  və  toxumalarda  karbamidin  sə- 
viyyəsinin  artması  ammonyakın  zərərsizleşdirilm əsi  prosesini 
pozur.  Bu  zaman  qanda  karbamidlə  birlikdə,  ammonyak  da 
artır.  N əticədə  ammonyakın və  karbamidin  sinir hüceyrelərinə 
zərərli  tə'siri  ilə  əlaqədar  olaraq,  sinir  sisteminin  ftınksiyalan 
pozulur.  Qaraciyər  xestəlikləri  zamanı  qanda  karbamidin  qatı- 
iığı azalır.
Normal göstəriciləri:
Karbamid;  20-40 mq/dl 
Karbamid azotu:  8-18 mq/dl
B öyrəklərdə  olan  patoloji  dəyişikliklərin  qiymətləndi- 
rilm əsində  qanın  tərkibindəki  karbamid  azotunun  qatılığı  və 
onun  ümumi  qalıq  azotunun  miqdanndakı  faizi  böyük  əhə- 
miyyət  kəsb  edir.  Qanda  karbamidin  qatılığmın  50-150  mq/dl 
seviyyəsində  olması  böyrəyin  funksiyasınm  ciddi  şəkildə  po- 
zulduğunu  və  uremiyanın  törəndiyini  göstərir,  uremiyamn  ter­
minal  inkİşaf dövründə  bu  göstərici  hətta  150-250  mq/dl-dən 
də artıq ola bilər.
Artmasına səbəb olan  hallar:
Böyrək  qan  dövranırun  zeifləm əsinə  səbəb  olan  bə'zi  dis- 
peptik xəstəliklər
M üxtəlif etiologiyaİı  şoklar
Sidik yollanm n tutulması  (postrenal azotemiyalar)
Zülal  katabolizminin artması  (bu zaman serumda kreatininin 
miqdarı normal  olur)

---

M ə'də-bağırsaq sisteraindən qanitirmələr 
Böyrək funksiyasmın pozulması 
Kəskin miokard infarktı 
Azalmasına səbəb olan  hallar:
Qaraciyər çatışmazlığına səbəb olan proseslər (zəhərlənm e- 
lər, hepatitlər> hepatotoksik dərman preparatlan)
Orqanizmin  zülal  sintezinə  ehtiyacının  artması  ilə  nəticə- 
lənən proseslər (hamiləliyin son aylan,  akromeqaliya və  s.) 
Dietik rejimlər (zülalın az, karbohidratin isə çox qəbul edilməsi) 
Bəzi böyrək xəstəlikləri 
Absorbsiyanm artması
2Л0. SİDtKTURŞUSU
Sidik  turşusu  nuklein  turşularmın  tərkibinə  daxil  olan  nitrit 
əsaslannın  (adenin və quanin)  katabolizminin son  məhsuludur. 
Bu turşu orqanizmdə həm endogen sintez yoiu ilə əm ələ  gələn 
purin əsaslannm   katabolizmi  nəticəsində,  həm   də  qida  vasitə- 
silə  daxil  olan  azotlu  üzvi  maddələrin  dəyişikliklerə  uğraması 
nəticəsində  əm ələ  gəlir.  Bir  gün ərzində  insan  orqanizmindən 
750  mq-a  qədər  sidik  nırşusu  xaric  edilir.  Bunun  bir  hissəsi 
sidiklə, digər hissəsi isə nəcislə ifraz edilir.
Normal göstəriciiəri:
Kişilərdə:  3-9 mq/dl 
Qadmiarda:  2,5-7,5 mq/dl 
Artmasına səbəb olan  haUar:
Ü rəyin işemik xəstəlikleri 
Qlikogenozlar 
Hemolitik anemiyalar
Döş vəzisinin bədxassəli şişlərinin metestazı 
Qurğuşunla zəhərlənm ə 
Orağabənzər hüceyrəli anemiya 
Psoriazlı  xəstələrin bix qismi (üçdəbiri)
Endemik ur xəstəliyi 
Preeklampsiya və eklampsiyalar 
Leykozlar 
Polisitemiyalar

---