A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
431
İlk təcrübə Balaxanı-Sabunçu-Ramana yatağının Xorasanı sahəsində aparılmışdır. Seçilmiş sahə 55ha, lay (yuxarı Qırməkialtı lay) qumlardan təşkil olmaqla 400-600 m dərinlikdə yerləşir, qalınlığı 15 m, keçiriciliyi 0,128 mkm 2 -dir. Lay şəraitində neftin özlülüyü 55 MPa·san, sıxlığı ).934 q/sm 3 -dir. Neftin tərkibində 30% qatran və 1,26% asfalt hissəcikləri vardır. Sınağa başlamazdan qabaq neftvermə əmsalı 25% olmuşdur. Sahənin şimal hissəsinə buxarın vurulması 1969-cu ilin aprel ayında, cənub hissəsinə isə 1970-ci ilin dekabr ayında başlanmışdır. 1969-76-cı illər ərzində laya 400·10 3 m
buxar vurmaqla 37·10 3 m əlavə neft çıxarılmışdır. 1974-cü ilin yanvarından istilik araqatını itələmək məqsədilə laya soyuq su vurulması başlanmışdır. 1974-cü ildən 1975-ci ilin oktyabr ayınadək olan müddətdə laya 47·10 3 m 3 ə yaxın su vurulmuş və 3,5·10 3 m
əlavə neft alınmaqla 40·10 3 manat iqtisadi effekt əldə edilmişdir. Eyni qayda ilə sahəsi 59,2 ha olan Binəqədi-Qırməki yatağında neft su buxarı ilə sıxışdırılmışdır. İlk sınaq obyekti kimi QL 5a+b layı
seçilmişdir. Burada layın dərinliyi (250÷500) m, qalınlığı 12,5 m, keçiriciliyi 0,059 mkm 2 , cari neftvermə əmsalı 19% neftin özlülüyü (lay şəraitində) 30 MPa·san, sıxlığı 0,918 q/sm 3 , tərkibində 30% qatran və 1,2% asfalt maddələri olmuşdur. Buxar vurulması 1972-ci ilin avqust ayından 1975-ci ilin yanvar ayınadək davam etdirilmişdir. Bu müddət ərzində laya 61,5·10 3 m 3 su buxarı vurulmuş və 1,694·10 3
1974-cü ilin yanvar ayından başlayaraq 10 ay ərzində sahəsi 29 ha olan Quşxana yatağına da (Qaradağ rayonu) 19·10 3 m su buxarı vurulmuş və laydan 643 m əlavə neft çıxarılmışdır. Ukrayna Dövlət Neft Elmi-Tədqiqat Layihə İnstitutu və Ukrayna SSR EA geologiya və Yanacaq Qazıntıları İnstitutunun əməkdaşları tərəfindən yeni üsul irəli sürülmüşdür. Bu üsulda laya iki mərhələdə təsir edilir. Birinci mərhələdə vurucu quyular ətrafında yüksək temperaturlu sahələr yaradılır (lay həcminin 25÷50%-i qədər), ikinci mərhələdə həmin quyularla laya yüksək sürətlə soyuq su vurulur. Soyuq suyun hərəkəti istiliyi daha dərinliklərə çatdırır, bir 432
hissəsi isə buxara çevrilir. Layda ikifazalı qarışığın (buxar və su) hərəkəti neftin sıxışdırılma prosesini yaxşılaşdırır. Bu üsul ilk dəfə olaraq sənaye miqyaslı sınaqdan Borislav yatağında çıxarılmışdır. Bunun nəticəsində quyular üzrə neft hasilatı 3-8 dəfədən çox artmışdır.
Layın daxilində yanma yaratma üsulu Bu üsulun məğzini layda neftin alışdırılması, sonralar onun yanmasının və lay üzrə hərəkətinin bərpa edilməsi təşkil edir. Məlumdur ki, neft və onun yerləşdiyi süxurlara közərmə dərəcəsi böyük olan yanacaq mənbəyi kimi baxmaq olar. Quyudibi zonada neftin alışdırılıb yanması üçün elektrik qızdırıcılarından, kimyəvi reagentlərdən və s. istifadə edilir. Quyudibi zonada yanma sərhədi alındıqdan sonra termokimyəvi reaksiyanı davam etdirmək və yanma sərhədinin hərəkəti üçün laya müəyyən miqdar oksidləşdirici (hava, oksigen-hava və ya tərkibində oksigen olan qaz qarışıqları və s.) vurulur. Bu halda laydakı neftin bir hissəsi (15%-ə qədəri) yanır və ayrılmış istilik hesabına neft layda sıxışdırılır. Laydaxili yanmada iki: hərəkət istiqamətində və hərəkətin əksinə üsuldan istifadə edilir. Birinci üsulda layın yandırılması və oksidləşdiricilərin verilməsi eyni bir quyuda aparılır. Bu zaman oksidləşdirici seli və yanmanın sərhədi bir istiqamətdə - istismar quyularına tərəf hərəkət edir. İkinci üsulda isə layın yandırılması və oksidləşdiricinin verilməsi ayrı-ayrı quyularda aparılır. Belə ki, yandırıcı quyuların dibində alışmanı bərpa etdikdə başqa quyularla laya yanma sərhədi hərəkətinin əks istiqamətində layın neftli və soyuq hissəsinə oksidləşdirici vurulur. Yanmadan alınan qazlar, buxar və neft yanmış zona üzrə istismar quyusu kimi işlədilən quyularla yer üzərinə çıxarılır. Yanma sərhədinin hərəkəti istiqamətində yandırılma zamanı əvvəlcə quyudibi zonadakı neft yandırılır. Müəyyən temperatura qədər qızmış süxur, onun daxilindən keçən oksidləşdiriciləri neft və koksun alışma temperaturunadək qızdırır. Oksidləşdiricini laya
433
vurmaqla neftin bir hissəsinin yanması ilə davam edən alov layın məsamələri ilə hərəkət edir. Yanmanın isti məhsulları və hava lay boyu hərəkət edən nefti sıxışdırır, hərəkət fasiləsiz olaraq koksvarı yanma məhsulları hesabına avtoizotermik davam edir. VI.14 şəklində prosesin hər hansı bir anına uyğun yanma sahəsinin sxematik quruluşu göstərilmişdir (şəkildə a – vurucu quyu; b – istismar quyusu; v – qızdırıcı qurğu; q – havanın verilməsi; ğ – yanma məhsulunun, yəni neft və qazın çıxarılması). Yanma, arası çox olmayan 2 zonasında baş verməklə vurulan havanın təsirindən istismar quyularına doğru gedir. Mədən məlumatlarına görə onun hərəkət sürəti 0,0305÷1,07·10 -5 m/san, temperaturu isə 370-650°C olur. Yanma sərhədinin arxasında yanmış zona (1) alınır. Yanma sahəsi qarşısında buxarlanma və koksəmələgəlmə zonası (3) olur. Bu zonada neftin və əlaqəli lay suyunun buxarlanması baş verir. 3 zonasından qabaqda neft, su və yanmanın qazvarı məhsulları hərəkət edən 4 zonası yaranır. 5 zonasında neftin və su buxarının mayeləşməsi baş verir; bunun nəticəsində isti su və yüngül karbohidrogen araqatı yaranır. Bunlarlan qabaqda temperaturu lay temperaturuna bərabər və neftlə doyması çox olan sahə (6), ondan qabaqda isə ilk lay şəraitinə uyğun neftli sahə yerləşir. Beləliklə, daxili yanma ilə neftin çıxarılmasında bir çox amillərin təsirindən neftvermə əmsalı artır. Məsələn, yüngül karbohidrogenlərin həlledici rolunu oynaması, neftin özlülüyünün azalması; isti su ilə sıxışdırılma; süxurun və mayenin termik genişlənməsi; sementləyici maddələrin həll olması nəticəsində keçiricilik və məsaməliliyin artması; karbon qazı əmələ gəlməsi; onun su və neftdə həll olması nəticəsində onların hərəkət sürətinin artması; neftin ağır hissələrinin krekinq və pirolizi nəticəsində laydan çıxan karbohidrogenlərin artması və s. hesabına ümumi neftvermə əmsalı artır.
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|