A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 4. Layda fiziki sahələr yaradan təsir üsulları
434
Şəkil VI.14 Beləliklə, layda yanma yaratmaqla neftin sıxışdırılması- yuxarıda adları çəkilən və neftverməni artıran üsullarla aparılır. Daxiliyanma yarandıqda aşağıdakı material balans tənliyini yazmaq olar: , V
V V q k n 0 Burada
0 V - ilk vəziyyətdə laydakı neftin həcmi; n V - prosesin nəticəsində alınan neftin miqdarı; k V - yanan neftin miqdarı (koks qalığı); q V
Onda neftvermə əmsalını belə hesablamaq olar: , S
S 1 n 0 k
k S - məsaməli mühitdə qalan koksun həcm hissəsidir. 435
, m g S n s k k
0 S - ilk neftin miqdarına ekvivalent hesablanmış məsamələrin karbohidrogenlə doyması , q Rq S S n q k 0
n S -ilk neftlə doyma əmsalı; k g
çəkisinə nisbəti; s - süxurun sıxlığı; m - məsaməlilik əmsalı; n -ilk
neftin sıxlığı; R - qalıq koksun vahid çəkisinə uyğun havanın xüsusi sərfi; ; q q n q - alışmış qazın və ilk neftin istiliktörətmə qabiliyyəti. Yanma cəbhəsi layı tam əhatə edə bilmədiyindən, bütün lay üçün neftvermə əmsalı ) ( əhatəetmə əmsalından asılıdır. VI.15 şəklində təcrübə yolu ilə tapılmış neftvermə əmsalının neftin özlülüyündən asılılıq əyriləri göstərilmişdir. Şəkildə 1 əyrisi daxili yanma hesabına sıxışdırmaya; 2 əyrisi isə (90% sulaşmaya uyğun) neftin su ilə sıxışdırılmasına uyğun hal üçün çıxarılmışdır. Görundüyü kimi, daxili yanma yaratmaqla layların işlənməsi, neftin su ilə sıxışdırılması rejimindən çox effektlidir. Bu üsul özlülüyü çox olan neft yataqları üçün daha əlverişlidir. 436
Şəkil VI.15 Layda yanma yaratmaqla istismar üsulu bir çox yataqlarda (Xadıcanneft, Zıbza, Pavlova Qora) və o cümlədən Azərbaycanda Balaxanı-Sabunçu_Ramana yatağının Xorasanı sahəsində tətbiq olunmuşdur.
Qeyd etdiyimiz kimi, neftin məhlullarla sıxışdırılmasının əsas mənfi cəhəti onların dayanıqlığının zamandan asılı olaraq dəyişməsidir. Bu baxımdan A.X.Mirzəcanzadə, E.M.Sitkin və X.M.Marduxayev neftverməni artırmaq üçün yeni işlənmə üsulu təklif etmişlər. Bu üsulun əsas məqsədi neftverməni artırmaq üçün araqatının özlülüyünün bilavasitə layda tənzimlənməsidir. Buna, elektroreoloji mayedən araqatı yaradıb, sonradan ona dəyişən elektrik sahəsi ilə təsir etməklə nail olmaq olar. Bu məqsədlə laya elektroreoloji maye vurulur. Belə maye kimi yüksək elektrik müqavimətinə malik qeyri-polyar və zəif polyar üzvi maddələrdən (məsələn, naften və ya parafin sıralı karbohidrogenlər) və ölçüləri mikrondan az olan xırda dispersiyalı bərk fazadan təşkil
437
olunmuş dayanıqlı suspenziyalardan istifadə edilir. Sonra isə araqatını itələmək məqsədilə laya işçi agenti-su vurulur. Vurma quyularında özlülüyü tənzim etmək üçün araqatına ən yaxın istismar quyusunda elektrodlar qoyulur və onlara dəyişən elektrik cərəyanı verilir. Vurma quyuları ilə araqatı arasındakı sahədə elektrik itkisini azaltmaq üçün bu sahəyə cərəyankeçirici maye-məsələn, minerallaşmış su vurmaq olar. Elektrik cərəyanı parametrlərini (gərginliyi, cərəyan şiddətini), həmçinin istismar quyularındakı elektrodların həndəsi forma və ölçülərini dəyişməklə araqatındakı elektroreoloji məhlulun özlülüyünü həm layın qalınlığı, həm də hərəkət istiqamətində tənzim etmək olar. Özlülüyün bu yolla tənzimi, sıxışdırmanın təsir sahəsinin (xüsusilə qeyri-bircinsli lay şəraitində) və beləliklə, layın neftvermə əmsalının artmasına imkan verir.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, çoxlu miqdar neft və qaz yataqlarının işlənməsi başlanğıc təzyiq qradiyenti şəraitində aparılır. Başlanğıc təzyiq qradiyentinin olması isə layda hərəkətdə iştirak etməyən neft və qaz sahələrinin yaranmasına səbəb olmaqla neft və qazvermə əmsalını xeyli azaldır. Bu cür yataqlarda verimin artırılması üçün görülən tədbirlər əsas etibarilə başlanğıc təzyiqin azalmasına, yaxud yox edilməsinə yönəldilməlidir. Bu cür yataqların verim əmsalının artırılması üçün görülən mümkün tədbirlərdən olan layda partlayış yaradılması məqsədəuyğun sayıla bilər. Bu məqsədlə lay şəraitini əks etdirən xüsusi laboratoriya təcrübələri aparılmışdır. Məsaməli mühit kimi daxili diametri 0,172 m və uzunluğu ).210 m olan qalın divarlı, içərisinə qumla gil doldurulmuş xüsusi silindrik borudan (1) istifadə edilmişdir (şəkil VI.16). Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|