194
O tam bir sakitliklə:
–Mənəm, – dedi.
Məni gic gülmək tutdu. Qarşımdakı kişiyə baxıb durmadan
gülürdüm:
–Deməli, deməli siz – deyə heç sakit ola bilmirdim –
sürgündə zadda olmamısınız, ha, ha, ha.
O ciddi və sakit idi.
–Yox, – dedi. – O gecə mənim də taleyimi həll etdi.
Bayaqdan bəri sizə öz adımdan danışdığım əhvalat doğrudan
da olmuş işdir. Doğrudan da belə bir kişi vardı. Doğrudan da o
öz arvadını bərk sevirmiş. Nədən bilirəm? Ondan ki, yalnız çox
bərk sevərkən o edəni etmək olar. Mən bu ailə haqqında bircə
onu bilirdim ki, onlar xoşbəxt idilər, bizi gözləyirdilər, mənə,
Sənana böyük nifrət bəsləyirdilər... Bir də onu bilirdim ki,
onlar xoşbəxt ola bilərdilər. Lakin ola bilmədilər. Çünki biz
qoymadıq. Ən qəribəsi də o idi ki, bizim doğrudan da onları
tutmaq fikrimiz yox idi. Lakin bir də o vardı – siz dediyiniz
kimi, – onların qonşularının mənzilləri tez–tez boşalırdı. Kimin
tutulması, kimin qalması o zaman məgər boş bir təsadüfdən
asılı deyildimi. Hə, Kərim kişi və onun fırçası da uydurma
deyil. Lakin o başqa evdə idi. Mən o dövrdə gördüyüm
müxtəlif şeyləri, necə deyərlər, bir növ ümumiləşdirib sizə
danışıram. Mən bu barədə bir əsər yazmışam. Odur ki, bu
mənimçün o qədər də çətin deyil. Bəli, mən bu şeylər haqqında
çox fikirləşdim və qərara gəldim ki, bildiklərimi yazmasam
olmaz. Qoy başqaları da bilsin. Lakin belə əsəri heç yerdə çap
eləmək istəmirlər. Odur ki, mən də şifahi danışmağa
məcburam. Mənim bütün hiss-həyəcanlarım da artistlik deyildi.
Bütün bu şeylər bu günə qədər məni sarsıdır.
O susdu. Qulaqlarıma inanmırdım. Təəccüblü baxışlarımı
görüb sözünə davam etdi:
–Yəqin sizə qəribə gəlir, nə cür olub ki, mən, həmin Sənan,
indi...
Haqlısınız... Özümə söz vermişdim ki, rolumu axıra qədər
downloaded from KitabYurdu.org
195
oynayam, adımı açmayam. Əsəri də o kişinin adından yazmışam.
Lakin niyyətimi yerinə yetirə bilmədim. Odur ki, bir-iki kəlmə də
sizə öz taleyimdən danışım. Bəli, həmin gecə o kişi ancaq
nağıllarda olan yüksək bir məhəbbətlə sevdiyi qadını öldürəndən
sonra doğrudan da dəli oldu və az sonra başını türmə
xəstəxanasındakı çarpayının dəmirinə vurub öldü. Lakin o,
arvadını (uşağı–zadı yoxdu, lakin bizim güllələdiyimiz başqa bir
qadın hamilə idi) və özünü öldürüb dünyaya yeni bir insan gətirdi,
yeni bir insan doğdu. Bu yeni insan mən idim. Mən o gecə bir çox
şeyləri başa düşdüm. Bəlkə bundan dəhşətli şeylər də görmüşdüm.
Onlar mənim yaddaşımda mərtəbə-mərtəbə, qat–qat yığılırdı.
Lakin onlar mənə mane olmurdu. Onları nəşə və şəhvət altında
örtüb basdırırdım. "Aldanırdım" demək istəmirəm. Biz çoxumuz
elə o vaxt bilirdik bu müəyyən fərdlərin vəhşi şıltaqlıqlarıdır,
məfkurə-zad mübarizəsi deyil. Vicdan? Mən əlbəttə vicdansız
deyildim. Amma vicdanımla belə sevdalaşmışdıq: sən mənə
dəymə, mən sənə. Özümü heyvan sayırdım, birdəfəlik özümü
insanlar cərgəsindən çıxarmış və heyvan kimi xoşbəxt idim.
Uşaqlıqdan çox kitab-zad oxuyardım. Odur ki, çox vaxt məni
müəyyən əxlaqi problemlər məşğul edirdi. Həyatımçün müəyyən
fəlsəfi bir əsas da tapmışdım. "İnsan olmağa çalışma: bir erkək
kimi xoşbəxt yaşamağa çalış. Əgər həyatın sonunda heçlikdən
başqa heç nə yoxsa, dözümlü və təmiz həyat kimə lazımdır? Əgər
həyatın sonunda heç nə yoxsa, ömrü ləzzət və keflə başa vurmaq
pismidir? İncitdiyimiz adamları axmaq sayırdım. Çünki onlar bu
aydın fəlsəfəni başa düşmürdülər. Başa düşsələr xoşbəxt olardılar.
Xoşbəxt olmağın isə o dövrdə yalnız bircə yolu vardı. Bizə
qoşulmaq. Doğrudur, bizə qoşulmayanlar və tutulmayanlar da
vardı. Lakin onlar xoşbəxt deyildilər. Çünki onlar hər an
tutulacaqlarının qorxusunu çəkərək içlərini yeyirdilər. Mənə qəribə
gəlirdi ki, onlar tutulacaqlarından qorxa-qorxa yenə də öz
"saflıqlarını" saxlayır və bizə qoşulub xoşbəxt olmurdular. Onda
bu mənə qəribə gəlirdi. Bir şeyi unudurdum ki, onlar da, hətta
tutulanlar da xoşbəxt idilər. Axı insan olmağın, özünü insan
downloaded from KitabYurdu.org
196
saymağın xoşbəxtliyini heç bir başqa xoşbəxtliklə tən qoymaq
olmaz. Bəlkə də bu xoşbəxtliyin iki müxtəlif anlayışı idi.
Məşəqqətlərə, əziyyətlərə dözüb insanlıq ləyaqətini saxlamaq
xoşbəxtliyi. Bir də insanlığını unudub kef çəkməyin xoşbəxtliyi.
Mən ikinci növ xoşbəxtlərə mənsub idim. İnsanları inçidirdim. Və
daxilimdən qalxan etirazımı keflə, şəhvətlə batırırdım. İnsanlığımı
unutmuşdum. Özümdə insanlığın bir zərrəsini belə görmürdüm.
Anamı belə unutmuşdum.
O gün, daha doğrusu o gecə mənə böyük və müdrik bir
həqiqəti açdı. İnsan heç bir vaxt insanlığını itirmir. İnsanda
insanlığın oyanması üçün bəzən dəhşətli faciələr lazım olur.
İnsanlığını oyadan faciənin qurbanı bu ailə oldu.
Mənimlə o gecəki əməliyyatda iştirak edənlərdən heç birisi
bu hadisədən sonra dəyişmədilər. Lakin əminəm ki, müəyyən
bir gün, müəyyən bir iş onların da damarlarına düşüb onları da
dəyişəcəkdir. Mən isə üç gün sonra işdən çıxmaq haqqında
ərizə verdim. Bunun nəticələrini çox gözəl bilirdim. Hər şey
məhz mən zənn eləyən kimi oldu. Əvvəl təəccübləndilər, sonra
fikrimdən daşındırmağa başladılar, sonra şübhələndilər, sonra
hirsləndilər, sonra hədələdilər, sonra tutub basdılar. Rütubətli
kameraların tənhalığında çox düşündüm və özümdə insanlığın
bir zərrəsini tapıb xoşbəxt oldum. Qoca anamın gətirdiyi
yemək içərisindən bir soğan götürüb kameranın torpaq yerində
əkdim. Gözətçilərdən gizlədə–gizlədə onu bəslədim,
böyütdüm, onunla yaşadım, onunla sevindim, onunla həyata,
cavanlığa, diriliyə qovuşdum. O məhbəsdə qaldığım bütün
müddətdə böyüyən, yaşıllaşan soğan mənim həyatımın rəmzi
oldu. Ölüm gözləyirdim. Lakin xoşbəxt idim. İnsan olurdum və
insan olanların xoşbəxtliyini də anlayırdım. İnsan olurdum və
bu insanlığımdan bir nişanə olaraq adamlara bir şey qoyub
getmək istəyirdim. İmkanım daxilində olan yeganə şey bu
soğan idi. Məndə zərrə qədər, kiçik olsa belə hələ ölməmiş
insanlığımın səbəbi anam idi. Bu soğanı mənə o gətirmişdi.
Soğanı məndən sonra bu kameraya gələnə qoyub getmək
downloaded from KitabYurdu.org
Dostları ilə paylaş: |