197
istəyirdim, insan olmağıma, insan ölməyimə bir işarə, bir nişan
qoymaq istəyirdim. Lakin məni öldürmədilər. Sürgün elədilər.
Vətən həsrətini mən yalnız orada duydum. Gənc yaşlarımdan
Vətənimi şair-şair, müəllim-müəllim güllələyən mən, yalnız
orada vətənin şirinliyini, əzizliyini, sənətindən tutmuş,
torpağının iyinə qədər, səmasından tutmuş yaşıl otlarına qədər,
şerindən tutmuş xörəklərinə qədər, musiqisindən tutmuş dilinə,
ən adi sözlərinə qədər necə doğma olduğunu hiss elədim.
Orada mən öz-özümlə azərbaycanca danışırdım. Yox, şer
oxumurdum. Ədəbi cümlələr də qırıldatmırdım. Nə qədər səy
etsəm də heç olmasa bir misra şer, ya ədəbi cümlə yada sala
bilmirdim. Öz-özümə ən adi sözlər deyirdim:
–Hava əntiqədir a. Suda balıqlara bax a. Bu nə iyidir gəlir?
Nə yatardım – və s. Mən öz–özümlə danışırdım. Çünki öz
dilimdə danışmağa adam yoxdu. Mən ən adi, sizin, xalqımın
orada öz ana yurdunda gündə danışdığı sözləri deyirdim. Mən
bu sözlərin musiqisindən həzz alırdım "hava, göy, torpaq,
azadlıq, yuxu, çörək". Nədənsə ən çox "çəhrayı" sözünü təkrar
edirdim. Bu söz öz sədaları etibarilə mənim qulağımı oxşayırdı.
Mən dönə–dönə təkrar edirdim: "çəhrayı, çəhrayı, çəhrayı,
çəhrayı"...
Hamı elə bilirdi ki, mən dəliyəm. Təzəcə ağıllandığım
zaman adımı gicbəsər qoymuşdular.
Bağışlayın. Deyəsən təzə dastan başladım. Axı dedim ki,
özümdən danışmayacağam. Öz taleyimdən şikayətlənmirəm.
Çox əclaflıqlar eləmişəm. Amma amnitsiyanı mən
verməmişəm axı... Bu amnitsiyaya layiq olduğumu
doğrultmağa çalışacam, bildiklərimi danışacam, vəhşiliklərimi
ifşa edəcəm, həqiqi qəhrəmanları tanıdacam. Mənə kömək
edin.
–Mən sizə nə cür kömək edə bilərəm?
O məyus–məyus baxdı:
–Elədir, – dedi. Heç kəs mənə kömək edə bilməz. Hər şey
olub qurtarıb. Öz daxilimi heç kəsə aça bilməyəcəm. Bu heç
downloaded from KitabYurdu.org
198
kəsi maraqlandırmır. Heç kəs də o kişinin faciəsindən xəbərdar
olmayacaq? Bəs nə etməli. Onların, o bədbəxtlərin, yüzlərlə
bədbəxtliyin təqsırı nə idi? – Onun səsində yenidən faciəvi
xallar eşidilirdi – Bəs onların, arvadını, uşağını öldürən, özü də
dəli olub başını çarpayının dəmirinə çırpan, qanadan, qan
aparıb ölən, onların, yüzlərin, minlərin, insanların, həqiqi
insanların, günahsızların təqsiri nə idi?
–Elə cavabsız suallar var ki, – dedim – onlara cavab
axtarmaq lazım deyil. Gələcəyə, ləkəsiz gələcəyə, qoy olsun,
siz dediyiniz kimi iztirabın vicdanıyla dağlanmış, lakin daxilən
bütöv, yarasız və sağlam gələcəyə, yer üzündə insanlığın
qələbəsinə inanmaq lazımdır.
Onun haçan və necə getdiyini duymadım. Bir də başımı
qaldırıb qarşımdakı stulu boş gördüm. Mən onu yuxu, xəyal
bilərdim, amma külqabı dolu idi, papiros tüstüsü də açıq
pəncərədən yavaş-yavaş uçub gedirdi. Otaqda bir mən, bir də
məni dağlayan iztirabın vicdanı qalmışdı.
1958-ci il
Avqust-sentyabr
Moskva-Bakı
downloaded from KitabYurdu.org
199
ÜRƏYİM AĞRIYIR
Vallah, heç bilmirəm nədən danışım ki, mənim qoca
riyaziyyat müəllimim demişkən, işin içindən iş çıxmasın.
Yaxşı, ta keçib, qoy qudamgilə getməyimi və qudalarımla, həm
də gəlinimlə, eləcə də onun bacısı və qardaşıyla tanış olmağımı
sizə nəql eləyim. Bəli, bir gün oğlum dirədi iki ayağını bir
başmağa ki, gərək mən səni gəzdiyim qıznan tanış eləyəm və
həm də ki, onun ata-anasıyla, odur ki, gərək bəs onlara qonaq
gedək. Nə qədər elədimsə də ki, əşi, nə vacib olub, dedi yox ki,
yox. Və mən ən nəhayətdə aman–zaman bircə oğlumun
könlünü sındırmaq istəmədim və doğrusu, elə özum də gələcək
gəlinimi görməyə maraqlanırdım. Və odur ki, təyin elədim bir
gün qudamgilə qonaq getməyə və oğlum da bu barədə onlara
xəbər çatdırdı. Özüm qəsdən elə bir gün təyin eləmişdim ki,
maaşımı aldığım gün olsun. Məqsədim də bu idi ki, gəlinimə,
yainki onun kiçik qardaşına, ya özünnən balaca bacısına, yaxud
da elə bəlkəm, ata–anasına qabiliyyətli bir hədiyyə alım və
beləliklə də təzə qohumların yanında nə oğlum başıaşağı olsun,
nə də ki, mənim üzüm qara. Deyir əyyamda düşər şənbəyə
novruz. Gətirdi maaş aldığım gün də düşdü şənbəyə. Nə olar,
şənbə daha yaxşı. Bəli, oğlum xəbər elədi ki, sabah sizə gəlirik.
Bazar günü axşamtərəfi çıxdım eyvana, əyləşdim, bir az
qəzetə-zada baxdım, üç-dörd stəkan pürrəngi çay içdim, sonra
da durub təzə köynəyimi ütülədim, geyindim, kostyumumu da
geyindim və təxminən belə saat altı olardı, çağırdım oğlumu ki,
yavaş-yavaş yola düzələk. Evdən belə tez çıxmağımızın səbəbi
güman ki, sizə aydındır. Mağazalar bağlanmamış bir yaxşı şey
almaq fikrində idim ki, həmin şeyi aparaq təzə qohumlarımıza
hədiyyə. Yolda oğlum elə hey gəzdiyi qızı və onun ailəsini
tərifləyirdi. Ay belə yaxşı adamlardır, ay belə kulturnudular,
axsıranda üç dəfə üzr istəyirlər, ayaqlarını beş dəqiqə silməmiş
downloaded from KitabYurdu.org
200
otağa girmirlər, da nə bilim nə! Mən də lap sevinirdim. Vallah,
mənim də bu dünyada elə bircə sevincim varsa, o da oğlumdur.
Min əzabını çəkmişəm. Anasız uşaq böyütmək asan iş deyil.
Anası rəhmətə gedəndə yazıq uşağın heç bir yaşı olmazdı. İndi
maşallah, bir gör nə boydadır. Boy–buxun... üzdən çox
xoşsifətdir. Ali məktəbi bildir qurtardı. İndi altı aydır ki, injinar
işləyir. Məvacibi də özünə çatır. Bir az da canına cəfa bassa,
ailədə dolandıra bilər. İndi də ki, göylünə yatan qız tapıb, qoy
evlənsin. Allah xeyir versin. Atanın arzuladığı nə olar?
Evladının xoş günü, xoş yaşayışı... İndi ki, xoşuna gəlib, göylü
sevib, xoşbəxt olsunlar. Bu fikirlərlə gəlib mağazaya çatdıq,
gördüm bağlıdır. Yazısına baxıb barmağımı dişlədim. "Ey dili–
qafil", – dedim, – fikrin hardaydı, huşun qaçıb? Axı bu gün
bazardır. Mağazalar iki saat tez bağlanır. Lənətə gələsən kor
şeytan, gərək gələcək qohumların evinə əliboş gedək. Bu heç
yaxşı olmadı".
–Bura bax, oğlum, – dedim, – bəlkə səfərimizi təxirə salaq.
Cavab verdi ki, yaxşı çıxmaz, çünki iki gün əvvəldən xəbər
eləyiblər və qızın anası da "Mudrost çudaka ili Jan Jak Russo"
adlı bir piroq bişirib və hamısı da əməllicə hazırlaşıblar və
məni gözləyirlər. Və qızın anası həm də əlavə edib, ki, əgər bu
gün gəlməsəniz, piroq qıcqırar və odur ki, mütləq getməliyik.
Bu sözlərdən mən lap oldum pərişan və həm də çox pərt
oldum. Ondan ötəri kim, əli ətəyindən uzun getməli olurduq.
Nə isə, oğlum darta-darta apardı məni.
İzdihamlı bir küçəyə çıxdıq və oğlum dedi ki, bu elə həmin
onların küçəsidir və bax odur, onların dəhlizi də. Elə
dəhlizlərinə olsa-olsa beş-on addım qalmışdı ki, baxdım divarın
dibində qəribə bir şey görünür. Hava qaralmaq üzrə idi və
gözüm də pis gördüyündən əvvəl seçə bilmədim ki, bu adamdı,
yainki başqa bir şeydi. Və adam deyildisə də nə idi? Doğrudur,
rəngi boz idi, amma ki, daş ola bilməzdi, o səbəbdən ki, çox
böyük idi və güman eləmək olmaz ki, şəhərin belə mərkəz
küçəsində bu boyda daşı qoysunlar qalsın. Yavuq gəlib gördüm
downloaded from KitabYurdu.org
Dostları ilə paylaş: |