A y t o r e f e r a t I
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «hansı ki»
- «İnterferensiyanm növləri. Fonetik interferensiya»
edilir. İlkin mərhələdə bilinqv tərəfmdən linqvistik dəyişiklik norm adan kənaraçıxma kimi qəbul edilir və bu hal gələcəkdə normaya da çevrilə bilir (eyni zamanda çevrilməyə də bilir). Bu halda norm adan kənaraçıxma dildə nəzərə çarpmır və o artıq inteqrasiya mərhələsinə qədəm qoyur və dilin tərkib hissəsinə çevrilir. Buna misal olaraq müasir Azərbaycan dilində işlənən məktəb, kitab, ailə, müəllim və s. sözləri göstərmək olar. Belə ki, onlann ahnma olduğu ancaq bu sahənin mütəxəsisləri tərəfmdən müəyyənləşdirilə bilir. Eyni sözləri fonetik, morfoloji və sintaktik dəyişikliklər haqqm da da demək lazımdır. Məsələn, buna misal olraq, Azərbaycan damşıq dilində işlənən bir çox rus sözlərini də göstərmək olar: vabşe, plyaj, fortoçka, astanovka, şofer,
azərbaycanlılar «Mən səndən soruşuram»m təsiri ilə « 5 \
o t r e ö a cnpauınBaK)» deyirlər. Yaxud, Azərbaycan dilini zəif bilən (yeni öyrənən) rusdilli « y r p o M » , « B e n e p o M » , «b
müvafiq olaraq, «səhərdə», «axşamda», «keçən ildə» kimi ifadə edir. M araqlıdır ki, bu ancaq ikidillilərin nitqində baş vermir. Digər insanlar da bu formada danışmağa öyrəşiblər. Bu cür hallara eyni zamanda sintaktik səviyyədə də rast gəlinir. Məsələn, «hansı ki» birləşməli təyin budaq cümlələri Azərbaycan dili qrammatikası üçün xarakterik deyil. Lakin rus dihnin təsiri ilə bu cür cümlələr dilimizdə kifayət qədər çox yayılıb. Bəzən hətta qəzet səhifələrində, televiziya ekranlannda belə, bu cür cümlələrə rast gəlinir. Məsələn, O insanlar hansı ki, bu işləri görüblər, öz cəzasma çatacaqlar və s. Bu hallara daha çox tərcümə ədəbiyyatmda rast gəlinir. Şübhəsiz bu cur ifadələrdə Azərbaycan dilinin qrammatik norm alanndan kənara çıxılması aydın sezihr. Hər bir ikidillinin nitqində interferensiya hadisəsi qeyri-iradi baş verir və bundan sonra unudulur. Ancaq bu halın bir neçə şəxsin nitqində təkrarlanması nəticəsində bu haüardan bəziləri adiləşir, kollektivin digər üzvləri tərəfmdən də işlədilir və onlann dil sistemində möhkəmlənir. Bu hallann sonrakı istifadəsi artıq ikidillikdən asılı olmur. İnterferensiyanm dildə möhkəmlənməsi üçün kollektivin bu hala münasibəti çox mühümdür. Birinci fəslin dördüncü yanmbaşhğı «İnterferensiyanm növləri. Fonetik
formalarmda interferensiya hadisəsinə rast gəlinir, lakin interferensiyaya bir çox dilçilər məhz xarici dilin aksenti kimi yanaşmış və bu mənada interferensiyamn ancaq fonetikada olduğunu iddia etmişlər. Dünya dilləri içərisində hətta iki dil belə tapm aq olmaz ki, fonetik sistemləri tam 9
olaraq üst-üstə düşsün. Buna görə də əcnəbi dildə hər hansı bir sözü və ya ifadəni demək cəhdi artikulyasiyamn və intonasiya vərdişlərinin yenidən qurulmasını tələb edir. Lakin yeni dili öyrənən hər bir şəxs ilkin mərhələdə xarici dilin səslərini öz doğma dilinin «fonetik sistemi» prizmasmdan qəbul edir. Bu da öz növbəsində fonetik interferensiyamn yaranmasma münbit şərait yaradır. Möhkəm eşitmə və ifadə etmə vərdişlərinə yiyələnən bilinqvin dilindəki səhvlərin səbəbləri qəbul etmə və ya artikulyasiya orqanlanndan deyil, əksinə əlaqədə olan dillərin fonoloji sistemindən asılıdır. Başqa sözlə, səhvlər nitqdə yaramr, amma onun səbəbləri qarşıhqlı əlaqədə olan dillərin fonoloji sisteminə əsaslanır və mənşəyinə görə bu səbəblər dil sistemi ilə bağhdır. Dilin fonetik sistemi təkcə fonemlərdən ibarət deyil, fonetikada həm intonasiya, həm vurğu və həm də digər xüsusiyyətlər vardır. Sözsüz ki, birinci dilin bütün bu xüsusiyyətləri ikinci dilin öyrənilməsinin ilkin çağlarmda ikinci dilə keçir. Fonetik hadisələrin də dildə baş verməsində bilavasitə interferensiya hadisəsinin rolu vardır. Məsələn, Azərbaycan dilinin əlamətdar xüsusiyyətlərindən biri də budur ki, söz daxihndə saitlər, sözün əwəli və sonunda isə samitlər yanaşı işlənmir. Buna görə də alınmalarda qoşa səslərin ardıcıl gəlməməsi üçün bu səslərin arasm a başqa səs artınlır. Əlbəttə ki, bu da dildə interferensiyaya səbəb olur. Məsələn, aüə-ayilə, aid-ayid, şair-şayir və s. Bundan başqa Azərbaycan dilində r səsi ilə başlanan sözlər almmalardır. Buna görə də, belə almmalarda azərbaycanlılar tələffüzdə sözün əwəlinə sait artınrlar. Məsələn, rayon- irayon, razı-irazı, rus-urus, Rəvan-lrəvan və s. Eyni hal sözün əwəlində qoşa samitlər işlənəndə də baş verir. Məsələn, stəkan-istəkan, şkaf - işkaf, stul-ustul və s. Göriindiiyü kimi, belə hadisələrin çoxunda doğma dilin alınmaya təsiri açıq-aydm seçilir. Sözsüz ki, bu, digər dildə damşanda da özünü birüzə verir. Məsələn, rus dilini yeni öyrənənlər bu qaydalara uyğun olaraq SpaTb sözünü bırat kimi tələffüz edirlər. Əcnəbi dili yeni öyrənməyə başlayan şəxsə elə gəlir ki, xarici dihn bütün əsasmı predmetlərin, anlayış və proseslərin başqa cür səslənməsi təşkil edir. Belə insanlar hər şeydən əw əl nəyin necə deyilməsini öyrənməyə tələsirlər və səslənməyə o qədər də fıkir vermirlər. Yeni dili mənimsəyərkən onlar öz doğma dillərinin artikulyasiya vərdişlərini istifadə etməkdə davam edirlər. Ancaq fərdin ikidillilik təcrübəsi artdıqca o daha çox dəqiqlik əldə edir və xarici dil axınmı və onda olan aynca komponentləri dəqiq ayırmağa başlayır. Bəzən elə hallar da olur ki, bunu ancaq psixoloji amillə izah etmək olar. Belə hal əksər vaxtlarda rus fonetik sistemində olmayan səslərin ıo
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|