A z ə r b a y c a n diLİ VƏ t a r I x I
Yüklə 6,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
249 aşılanmış, milli özünəməxsusluğa malik sənət yaratmaq niyyətləri miniatür ənənələrinə yaxın şərti-dekorativ üslubda işlədikləri "Gəncə toxucu fabrikinin sap sexi", "Qadınlar şöbəsi", "Azərbaycan qadını" tablolarında öz ifadəsini tapmışdır. Bu meyil 1933-cü ildə Moskvada təşkil olunan Azərbaycan incəsənəti sərgisinin və 1934-cü ildə Firdovsinin anadan olmasının 1000 illiyinə həsr olunan yubiley sərgisinin eksponatları üçün də səciyyəvi idi. Q.Xalıqov milli üslub yaratmaq naminə klassik Şərq və Azərbaycan miniatüründən faydalanaraq "Firdovsinin dəfni" adlı maraqlı tablo yaratmışdır. Tarixi və portret janrları xüsusi mövqe qazanır, istehsalat mövzularını, quruculuğu, əməyin vüsətini əks etdirən məişət tabloları meydana çıxır. Tağı Tağıyevin "Pambıq təhvili məntəqəsi", Sadıq Şərifzadənin "Üzüm yığımı", Həsən Haqverdiyevin Xalq rəssamı Ə.Əzimzadənin portreti kimi əsərlər buna misal ola bilər. S.Salamzadə tanınmış əmək adamlarının, istehsalat qabaqcıllarının portretlərini təsvir edir. Q.Xalıqov dahi şair və mütəfəkkir Nizami Gəncəvinin romantik portretini fırçaya alır. Nizaminin şəxsiyyəti və poeziyası ilə bağlı süjetlər M.Abdullayev, B.Mirzəzadə və başqa rəssamların diqqətini cəlb edir. Gənc rəssamların yüksək professional vərdişlərinə yiyələnməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ali təhsilli rəssamlıq kadrlarına tələbat artır. Məhz həmin illərdə yaradıcı gənclər Moskva və Leninqrad ali rəssamlıq məktəblərinə oxumağa gedirlər. İkinci dünya müharibəsi dövründə Azərbaycan rəngkarlığı mərdlik, nəcib vətənpərvərlik ideyalarından qüvvət alır. O, gərgin illərdə yaranan əsərlərin mövzu və obrazları qəhrəmanlıq və hərbi rəşadət vüsəti ilə aşılanmışdır. Rəssamlar şanlı tarixi keçmişimizin və müasirliyin qəhrəmanlığı ilə bağlı olan batal və məişət süjetlərinə müraciət edirlər. Mikayıl Abdullayev, Böyükağa Mirzəzadə, Sadıq Şərifzadə, Səttar Bəhlulzadə, Salam Salamzadə, Tağı Tağıyev, Baba Əliyev, Kamil Xanlarov, Əlibaba Kazımov, O.Sadıqzadə və başqaları öz tablolarında və portretlərində Azərbaycan xalqının əfsanəvi qəhrəmanları Cavanşirin, Babəkin, Koroğlunun surətlərini canlandırır, faşizmə qarşı mübarizədə fərqlənən rəşadətli azərbaycanlı əsgərləri mərdliyini tərənnüm edirdilər. Həmin dövrün portret qalereyasında Mikayıl Abdullayevin yaratdığı dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyovun, xalq şairi Səməd Vurğunun və digər yaradıcı ziyalıların portretləri xüsusi yer tutur. Müharibədən sonrakı dövrdə Azərbaycan rəngkarlığının fərqləndirici xüsusiyyəti müasirliyə nüfuz edilməsindən, janrların geniş və hərtərəfli inkişafından ibarətdir. Rəssamlar respublikanın çoxcəhətli həyatı ilə əlaqələrini ildən-ilə möhkəmləndirməyə, sənətkarlığını yorulmadan yüksəltməyə çalışır, müasirlərimizin əmək fədakarlığını, başdan-başa dəyişmiş vətən torpağının gözəlliyini tərənnüm edən bir sıra tarixi və məişət tabloları, portret və mənzərələr yaradırlar. Bədii ifaçılıq mədəniyyəti və sənətkarlıq problemləri ümdə əhəmiyyət kəsb edir. Bu sahədə aparılan müvəffəqiyyətli axtarışlar haqqında Mikayıl Abdullayevin "Axşam", "Səadət qurucuları", "Mingəçevir işıqları", "Sevinc", "Racəstan qadınları" 250 kimi məişət tabloları və sənaye mənzərələri, Böyükağa Mirzəzadənin "Pambıq yığımı", "Dirijor Niyazinin portreti", "Çənlər" lövhələri, Salam Salamzadənin, Eyyub Məmmədovun, Tağı Tağıyevin, Vəcihə Səmədovanın əmək adamlarına, mədəniyyət xadimlərinə, qadın və uşaqlara həsr etdikləri psixoloji, intim-lirik portretlər, Səttar Bəhlulzadənin "Qudyalçay sahili", "Doğma düzənlər", "Xəzər üzərində axşam" kimi şairanə mənzərələri təsəvvür verir. Baba Əliyevin, Əyyub Məmmədovun, Ə.Əbdülxalıqın, Lətif Feyzullayevin, Hafiz Məmmədovun, Qafar Seyfullayevin, Ağalar Abdullayevin tablolarının leytmotivini müasirlərimizin - neftçilərin, pambıqçıların, inşaatçıların yaradıcı əməyi və firavan məişəti ilə əlaqədar süjetlər təşkil edir. Nadir Əbdürrəhmanov, Nadir Qasımov, Elbəy Rzaquliyev və başqaları istehsalat, məişət, mənəvi-əxlaqi mövzularda tematik tablolar yaratmaqla bərabər, tarixi janra da xüsusi əhəmiyyət verirlər. 60-70-ci və eləcə də 80-ci illərdə incəsənətə novatorluq, orijinal axtarışlar ruhu gətirmiş olan orta və gənc nəsillərə mənsub rəssamların yaradıcılıq fəaliyyəti həlledici rol oynayır. Durğunluq illərində sənətdə nəzərə çarpan həyatı passiv-seyrçi, illüstrativ səpkidə köçürmək kimi mənfi cəhətlər aşkarlıq dövründə tədricən aradan qaldırılır, rəssamlar arasında varlığın fəlsəfi idrakına, müasirlərin mənəvi aləminin, zəkasının, hiss və həyəcanlarının təhlilinə meyil artır. Əsərləri üslub, kompozisiya və plastik cəhətdən həll etmək prinsipləri gözə çarpacaq dərəcədə dəyişir, təzələnir, onların plastik-bədii quruluşunda yeni əlamətlər, dramatik, epik, lirik, romantik intonasiyalar duyulur, ümumiləşdirici, 251 lakonik, monumental formalara, koloritin dekorativliyinə, ifadəliliyinə, forma və rəng çalarlarının ekspressiyasına meyil güclənir. Azərbaycan rəssamlığında "sərt üslubun", qəhrəmanlıq-dramatik meylin parlaq nümayəndəsi, özünəməxsus ehtiraslı, daxilən həyəcanlı, qənaətcil bədii dəsti- xətə malik istedadlı fırça ustası Tahir Salahovdur. "Növbədən qayıdarkən", "Səhər eşalonu", "Neftçi portreti", "Təmirçilər" kimi sənaye əməyinin, mənzərələrinin gözəlliyini və qüdrətini canlandıran tabloları qəhrəmanlıq vüsəti və romantik ruhla aşılanmışdır. Salahov həyatın dinamikasında, ritmində əsil zəhmət romantikasını duya bilən müasir mövzu rəssamıdır. İriplanlı kinokadr prinsipi üzrə həll olunmuş proqram əhəmiyyətli "Təmirçilər" kompozisiyası insanın mənəvi aləminin, iradəsinin şairanə təcəssümünə parlaq nümunədir. "Abşeron qadınları" kompozisiyası analıq timsalı -Azərbaycan qadının mənəvi zənginliyini və ləyaqətini təcəssüm etdirən möhtəşəm freskanı xatırladır. Yaradıcı insanın təbiət üzərində təntənəsini əks etdirən "Yeni dəniz", "Xəzərdə səhər" tabloları obrazların ciddi sadəliyi, əzəməti, siluetlərin aydın ahəngi ilə fərqlənir. Psixoloji xarakteristikanın dərinliyi, kompozisiya və koloritin kamilliyi ilə insanı valeh edən "Bəstəkar Qara Qarayevin portreti" əsil yaradıcı ilhamla doludur. Bəstəkarın zəka dərinliyini, mənəvi həssaslığını, pərvaz edən təxəyyülünü ifadə edən bu obraz haqlı olaraq müasir portretçilik sənətinin zirvələrindən biri sayılır. Eyni fikri zəmanəmizin görkəmli bəstəkarı D.Şostakoviçin portreti haqqında da demək lazımdır. Salahov yaradıcılığının mövzu diapazonu genişdir, o, əfsanəvi xalq qəhrəmanı Koroğlunun və şair Rəsul Rzanın, bəstəkar F.Əmirovun, "Aydan" və "Ana" portretlərini məharətlə yaratmışdır. "Neft çənləri", "Xəzərdə", "Abşeron motivi", "Köhnə Ramana", "Mərdəkan qalası" mənzərələri "Qladiolus", "Moskva pəncərəsi", "Günəşli səhər", "Çiçəklənən nar" natürmortları xarici ölkələrin - İtaliya, Fransa, Birləşmiş Amerika Ştatları, Meksika, İspaniya həyatına həsr olunmuş çoxlu əsərləri ilə milli bədii mədəniyyətimizi xeyli zənginləşdirmişdir. Əsərləri məzmun genişliyi, kolorit zənginliyi, yüksək ahəngdarlıqla fərqlənən görkəmli fırça ustası Mikayıl Abdullayev həmçinin qrafika, teatr- dekorativ və monumental-dekorativ sənətləri sahəsində səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Onun yaradıcılığı obrazların poetik ümumiləşdirilməsi, daxili ehtiraslılığı, psixoloji dərinliyi ilə səciyyələnir. Hələ Hindistan silsiləsində aydın şəkildə özünü göstərən bu xüsusiyyətlər, onun proqram əhəmiyyətli "Abşeronda", "Astarada çay yığımı" tablolarında, "Azərbaycan çöllərində" triptixində və "Çəltik becərən qızlar" diptixində böyük ideya-emosional vüsətilə səslənir. Abdullayevin sənətkar dünyaduyumuna milli ənənələrin müasirliklə üzvi şəkildə qovuşduğu kənd həyatı, kənd sakinlərinin mənəvi aləmi, məişəti, fəaliyyəti üçün səciyyəvi poetik intonasiyalar yaxındır. Triptixin orta hissəsi "41-ci ilin iyunu" adlanır, ötən müharibənin ciddi sınaqlarla dolu gərgin və həyəcanlı günlərindən bəhs edir. Monumental "Çəltik becərən qızlar" tablosu müasir qadınlarımıza xas olan nəcib Yüklə 6,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|