Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
132 
Alışların idarə edilməsi sistemi (e-procurement) sistemi maddi-texniki resurslara olan tələbatını 
nəşr  etməyə,  malgöndərənlərin  axtarılıb  tapılması,  onlardan  kommersiya  təkliflərinin  alınması, 
tenderlərin, konkursların təşkil olunması və s. imkanları verir. 
Alışların  idarə  edilməsi  sistemi  müəssisəni  özünün  internet-saytı  vasitəsilə  birbaşa 
malgöndərənlərlə qarşılıqlı əlaqədə olmağa imkan verir. Bu sistemin təyinatı:  

 
alışların həyata keçirilməsinə çəkilən xərclərin aşağı salınması; 

 
alışlar üzərində nəzarətin əhəmiyyətli qaydada artırlması; 

 
alışların dəyərinin azalması yolu ilə məsrəflərin azaldılması; 

 
daimi malgöndərənlər bazarının formalaşdırılması; 

 
alınan malların seçiminin əhəmiyyətli qaydada artırlması. 
Alışların idarə edilməsi sisteminin əsas elementləri: 

 
qeydiyyatdan keçirilmiş malgöndərənlərin məlumat bazası; 

 
malgöndərənlərin məhsullarının vahid kataloqu; 

 
elektron rəqəmli imza alqoritmlərindən istifadə olunan sənəd dövriyyəsi sistemi; 

 
tender hərracları sistemi; 

 
birgə alış sistemi (bir neçə alıcının alışın dəyərinin azaldılması məqsədilə birləşməsi); 

 
ödəniş sistemi; 

 
kreditləşdirmə və sövdələşmələrin sığortalanması sistemi; 

 
logistikanın idarə olunması sistemi; 

 
alıcıların və satıcıların digər uçot sistemləri (mühasibat, anbar) ilə inteqrasiya olunması 
modulu; 

 
məlumatların təhlükəsizliyinin təmin olunması sistemi. 
Alışların  idarə  edilməsi  sisteminin  inkişafının  nəticəsi  kimi  malgöndərənlərin  müşayiət 
olunmasının tam dövriliyi - SCM sistemidir. SCM-sistem — təchizat proseslərinin planlaşdırılmasının və 
onun idarə  edilməsinin inteqrasiya olunmuş sistemidir ki, bu da təchizat həlqəsinin bütün iştirakçılarının 
fəaliyyətini əlaqələndirməyə və ona nəzarət etməyə imkan verir.  
SCM-sistemdə  alışlar  üzrə  menecerin  funksiyalarını  bir  qayda  olaraq  öz  üzərinə  proqram 
(təchizatçı-robot)  götürür.  Bu  cür  sistem  istehsalın  və  lazımi  alışların  edilməsinin  adekvat  olaraq 
planlaşdırılması üçün xarici mühitin dəyişkənliklərini işləməli, təhlil etməli və proqnozlaşdırmalıdır.  
Ümumi halda mal göndərilməsinin idarə olunması aşağıdakı qaydada həyata keçirilir: 
Pərakəndə satıcı on-line rejimində istehlakçıdan sifariş alır, bu mala olan sifariş dərhal topdansatış 
malgöndərənə  çatdırılır.  Əgər  topdansatış  anbarda  mal  yoxdursa,  bu  mala  olan  sifariş  istehsalşıya 
çatdırılır. İstehsalçı lazımi materialları və komplektləri sifariş etdirir və lazım olan malı istehsal edir.  
SCM texnologiyalarını idarəetmə texnologiyalarına aid etmək lazımdır ki, bu da sistemdə istehsalat 
həlqəsinin  xarici  elementlərinin  mövcud  olmasını  nəzərdə  tutur.  ERP  texnologiyalarından  fərqlidir 
(onların vəzifəsi — qapalı istehsalat mühitinin effektivliyinin artıtılmasıdır). 
Resursların  bölüşdürülən  planlaşdırılması  sistemi  internet-mağazalar  üçün  xüsusilə  vacibdir: 
onların xüsusi anbarları yoxdur, onlar digər ticarət təçkilatları ilə işləməli olurlar və onların mallarını 
satırlar.  
Satışların  idarə  edilməsi  sisteminın  təyinatı  –  diler  şəbəkəsi  və  son  istehlakçılarla  işin 
optimallaşdırılması, logistikaya və sənəd dövriyyəsinə çəkilən xərclərin azaldılması, müştərilərə xidmətin 
keyfiyyətinin artırılması və s. ibarətdir. 
Satışların idarə edilməsi sisteminin əsas elementləri: 

 
hər  bir  istehlakçı  qrupu  üçün  fərdiləşdirilmiş  electron  prays-vərəq  kataloqunun  idarə  olunması 
sistemi; 

 
müştərilər üzrə məlumat bazasının idarə olunması sistemi; 

 
elektron rəqəmli imza alqoritmlərindən istifadə olunan sənəd dövriyyəsi sistemi; 

 
logistikanın idarə olunması sistemi; 

 
ödəniş sistemi; 

 
kreditləşdirmə və sövdələşmələrin sığortalanması sistemi; 

 
bek-ofis ilə inteqrasiya olunma modulu: uçot sistemləri (mühasibat, anbar) və istehsalın idarə 
edilməsi sistemi ilə; 

 
alıcıların satılan məhsul haqqında informasiyaya birbaşa çıxma imkanı verən sifarişlərin 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
133 
həyata keçirilməsi sistemi;  

 
məlumatların təhlükəsizliyinin təmin olunması sistemi. 
Satışların idarə edilməsi sisteminin imkanları daha tam olaraq  müştərilərin müşayiət olunmasının 
tam  sistemində  -  CRM  reallaşmışdır.  Bu  sistemin  qurulmasının  konsepsiyası  XX  əsrin  80-ci  illərində 
yaranmışdır.    CRM  —  müştərilərin  müşayiət  olunmasının  tam  dövriliyini  təmin  eləyən  konsepsiya 
olmaqla,  müştəri  haqqında  informasiya  toplamağa  və  bununla  şirkətin  bütün  bölmələri  üçün  tanış 
olmasının  təmin  etməyə  imkan  verir,  müştərilərlə  qarşılıqlı  münasibətlərin  bütün  mərhələlərini  – 
marketinq və satışdan tutmuş satışdan sonrakı xidmətədək olan mərhələri qaydaya salmağa şərit yaradır.   
CRM-sistemlərin yaranma səbəbləri: 
—
 
 rəqabətin kəskinləşməsi; 
—
 
 qarşılıqlı münasibətlərin çoxkanallı (multikanallı) olması; 
—
 
 təsərrüfat fəaliyyətində edilən vurğunun yerinin dəyişməsi (keyfiyyətin artırılması və məsrəflərin 
azaldılması imkanları yox olduqda marketinq fəaliyyəti daha çox xeyir gətirir); 
—
 
 istehsalın çeviklik və qıvraqlılığının artırılması.  
CRM-sistemin  iş  prinsipi  potensial  və  real  müştərilər  haqqında  vahid  məlumat  bazasının 
təşkil  olunmasına  əsaslanır  və  buraya  müştəri  ilə  birinci  əlaqədən  başlayaraq  aşağıdakı  informasiya 
daxil edilir: 
—
 
 şirkət-müştəri haqqında; 
—
 
 əlaqə saxlanılan şəxslər haqqında; 
—
 
 əlaqənin üsulları haqqında; 
—
 
 region haqqında; 
—
 
 müştərinin fəaliyyət dairəsi haqqında; 
—
 
 bu və digər bazar seqmentinə (region, sahə və s.) aid olması haqqında; 
—
 
 məhsul haqqında onların məlumatı olması barəsində; 
—
 
 hər bir müştəri ilə şəxsi əlaqədən yaranan təəssürat haqqında; 
—
 
 alıçların, ödənişlərin və servis xidmətinə müraciətlərin tarixləri. 
CRM-sitemlərin fəaliyyəti  — interaktiv prosesdir və aşağıdakı mərhələləri əhatə edir: 
—
 
 informasiyanın axtarılması və təhlili; 
—
 
 bazarın planlaĢdırılması; 
—
 
 müĢtərilərlə qarĢılıqlı əlaqələrin yaradılçası. 
Sahəvi  (şaquli)  elektron  ticarət  meydançaları  şirkəti  lazımi  informasiya  ilə  (sənaye  yenilikləri, 
tədqiqatlar,  bazar  vəziyyəti  haqqında,  vakansiyaların  siyahısı  və  s.)  təmin  eləyir  və  çat,  elanlar  lövhəsi 
vasuitəsilə iştirakçıların ünsiyyətdə olmasına şərait yaradır. 
İnformasiyadan  başqa,  on-line  meydançaları  şirkətlərəəlavə  xidmətlər  də  göstərə  bilərlər  ki,  bu 
xidmətlərə  qarşılıqlı  hesablaşmalarda  yardım  göstərilməsi,  malın  qiymətlətləndirilməsi  və  nəzarət  üzrə 
xidmətlər,  keyfiyyətin  təmin  olunması,  satışdan  sonrakı  xidmət,  maddi-texniki  təchizat  və  s.  aid  oluna 
bilər. 
Müəyyən  sahədə  alıcılarla  satıcıları  birləşdirən  şaquli  sahəvi  ticarət  birlikləri  bir  neçə  biznes-
modelləri və yaxud ticarət fromalarını reallaşdırırlar: 
elektron (on-line) kataloqlarını; 
elektron auksionlar (hərraclar); 
elektron birjalar və s. 
Elektron kataloqun biznes-modeli alıcılara güclü axtarış imkanları verir, malları eyni zamanda bir 
neçə  parametrlə  (ölçülərdə)  müqayisə  etməyə  (qiymətləri,  göndəriş  müddətini,  zəmanəti,  xidmət 
haqqında informasiya və s. də daxil etməklə) şərait yaradır.  
Elektron kataloqun sonrakı inkişaf mərhələsi  — aqreqatordur. 
 
  
  YENĠYARANAN RƏNGLĠ PETRĠ ġƏBƏKƏSĠNĠN FƏALĠYYƏTĠ  VƏ ANALĠZĠ ALQORĠTMĠ 
 
Turan Abdürrauf  Mehmet  Salih, Oktay Cuneyt Adnan 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Yeniyaranan rəngli PŞ-nin fəaliyyəti  və analizi alqoritmi aşağıdakı addımlardan ibarətdir: 

---