AdigöZƏl bəy qarabağnamə
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
Məhəmməd bəy Qarabağ xanlığını idarə etməyə başladığı zaman hansı tədbirin daha əlverişli olması barəsində tərəddüd edirdi. Bir tərəfdən Sadıq xan çoxlu qoşun toplayaraq son zamanlarda Qarabağdan ayrılmış olan qonşu xanlıqları özünə tabe etməyi ona məsləhət görür və öz fəaliyyətində müvəffəqiyyət qazana bilsə, onu Azərbaycan valisi təyin edəcəyinə söz verirdi. Digər tərəfdən, gəncəli Cavad xan onunla qohum olmağı təklif edərək, İbrahim xanı bütün ailəsi ilə birlikdə qırmaq üçün çoxlu hədiyyə göndərməsini xahiş edirdi, çünki tbrahim xanın olduğu Car-Balakən vilayətinin kətxudaları onun qardaşı Talıbxan bəyi və başqalarını öldürmüş və onun xahişini həvəslə yerinə yetirməyə hazırdılar. Bundan əlavə, Şuşanın bir çox adlı-sanlı bəyləri və sakinləri, o zamankı adətə görə, İbrahim xanın Qarabağda qalan oğullarını bütün mötəbər adamların əli ilə öldürməyi ona təklif edirdilər ki, hamı istər-istəməz onun xeyrinə hərəkət etsin. Həm də onlar bunu əsas tuturdular ki, xalqı hədsiz tələbləri ilə taqətdən salan İbrahim xan öz dövrünü keçirmişdir, yollar ayrıcında olan bir məmləkəti idarə etmək üçün daha bacarıqlı bir hakim lazım idi. Sadıq xanın Ağa Məhəmməd xanın qardaşı oğlu Fətəli xanla döyüşdə məğlub olması və Fətəli xanın İran taxt-tacına sahib olması xəbəri alındıqdan sonra Məhəmməd bəy bu təklifiərə cavab olaraq elan etdi ki, gec-tez güclü qonşu dövlətlərdən birinə tabe olması lazım gələn bu məmləkətdə xanlıq etibarsız olduğundan, o heç bir zaman özünün 70 yaşlı əmisini və əmisi oğlanlarını öldürməyə və ya ölkədən qovmağa razı olmaz, çünki bütün dünyanın hökmranlığını belə ona versələr, bu rüsvayçılığı yumaq olmaz. O, eyni zamanda öz əmisinin yanına hədiyyə və sursatla birlikdə elçilər göndərib, ona heç bir şayiəyə inanmamağı və öz xanlığına qayıtmağı təklif etdi. Lakin Məhəmməd bəyin həsədini çəkən saray adamlarının təsiri altında olan xan bunların heç birinə inanmırdı və Fətəli şahın vədini almadan Qarabağa qayıtmağa qorxurdu. Payızda şahın belə bir əmri alındı ki, İbrahim xan öz xanlığına qayıtsın, Ağa Məhəmməd xanın nəşini və onun ölümündə müqəssir olan Məhəmməd bəyi və pişxidmət Səfərəlini 1 onun yanına göndərsin. Bu zaman İbrahim xan əvvəlcə Məhəmməd bəyin yeznəsi olan oğlu Mehdiqulu 1 O biri qatil Abbas bəy Sadıq xanla birlikdə getmişdi. 198 xanı Qarabağa göndərdi ki, Məhəmməd bəyi və yerli əhalini onu qarşılamağa hazırlaşdırsın, özü isə muzdla tutulmuş böyük bir ləzgi dəstəsi ilə yola düşdü. Öz əmisindən əsla bədgüman olmayan Məhəmməd bəy əvvəlcə xanın böyük oğlu Məhəmmədhəsən ağa ilə görüşüb, xanı qarşılamağa getdi və onu şəhərə qədər müşayiət etdi, ertəsi gün isə ona şahın xəzinəsindən qiymətli hədiyyələr göndərdi. Eyni zamanda, xanın yanında onun böyük oğlanları və saray bəyləri məşvərətə toplaşıb, məmləkətin gələcək ehtiyacları haqqında belə bir qərar qəbul etdilər: - Allaha şükür, biz bu qədər sərgərdan gəlib çatdıq, - deyə xanın böyük oğlu Məhəmmədhəsən ağa sözə başladı. - Xoşbəxtlikdən Məhəmməd bəyin bəd niyyətləri haqqındakı bütün şayiələr boşa çıxdı; indi biz qəddar düşmənimiz olan Ağa Məhəmməd xanı öldürdüyünə, bizim sərgərdanlığımıza son qoyduğuna görə Məhəmməd bəyə borcluyuq. Odur ki, biz onun dəfələrlə öz yaxın adamları vasi- təsi ilə məndən etdiyi xahişi nəzərə alaraq, onunla yeni qohumluq əlaqəsi yaratmalı və igid sərkərdə olduğuna görə onu öz əlimizdə saxlamalıyıq. - Əksinə, - deyə xanın qohumu Mirzəli bəy etiraz etdi, - əgər onun köhnə dostu və qohumu Şəqaqi xan İran taxtına əyləşsə idi, onun niyyəti ləzgiləri ələ almaq, bizim hamımızı qırmaq, yaxud biz buraya qayıdarkən yolumuzu kəsmək idi. Bundan əlavə, Fətəli şah hər necə olsa, onun ələ verilməsini tələb etdiyi halda siz nə edə bilərsiniz? - O, heç də ləzgiləri ələ almaq fikrində olmamışdır. Bu, Cavad xanın fitnəsi idi; o buna razı olmamışdı, - deyə Məhəmmədhəsən ağa etiraz etdi. - Bunların hamısını mən Cavad xanın saray adamlarından biri olan öz qohumumdan öyrənib bilmişəm. Sadıq xanın işi baş tutduğu təqdirdə ... onu bu barədə ittiham etmək üçün əsas yoxdur, çünki heç kəsə özünün səlamətliyi və yüksəlməsi haqqında düşünməyi qadağan etmək olmaz. İkincisi də, Sadıq xan heç zaman o dərəcədə təkəbbürlü olmamışdır ki, öz böyük qohumlarına ehtiram göstərməsin; biz onunla əl-ələ verib, bütün Zaqafqaziya ölkəsini özümüzə tabe edə bilərik. - Bunların hamısı ehtimaldır, - deyə xan özü sözə başladı. - Lakin əslində qaçarkən öldürülən Əbdülsəməd bəyin əvəzində başqa bir nəfərin əmanət göndərilməsi üstündə və ruslara ümid bağladığı- 199 mıza görə, biz imkan verdik ki, camaatımızı qırsınlar, yurdumuzu yandırıb külə döndərsinlər. Əgər biz Məhəmməd bəyi və onun yanında olan Ağa Məhəmməd xanın qatilini ələ verməsək, kimə arxalana bilərik, kimdən kömək gözləyə bilərik. - Belə bir münasib fürsət var ikən Məhəmməd bəyi başdan etməyin bizim gələcəyimiz üçün böyük siyasi əhəmiyyəti vardır, - deyə həmin Mirzəli bəy təsdiq etdi. - Onun atası daima sizinlə mübarizə edirdi; özü isə anasının sizə ərə getməsinə razı olmayıb onu öldürdü. Həmçinin sizə ən sədaqətli olan saray adamı Molla Pənahı da öldürdü; indi isə ölkəni beş ay idarə etdikdən sonra bu qədər təkəbbürlü və sərvətli olduğu halda, onun gələcəkdə dinc oturacağına kim zamin ola bilər? - Onun atasının mübarizə aparmasının səbəbləri var idi, - deyə yenə Məhəmmədhəsən ağa etiraz etməyə başladı. - Cavanlığında hiddətlənərək öz anasını öldürmüşsə də, atasının qatilini öldürməklə onun az qala bütün ailəsini qırmaqla və bir çox başqa igidlikləri ilə bunun əvəzini çıxmışdır. O, Ağa Məhəmməd xanın öldürülməsinə kömək etmiş, Qacar qoşunlarını ölkədən qovmuşdur. Bunların isə bizim üçün böyük əhəmiyyəti vardır 1 . - Elə bəla da burasındadır ki, onun son igidlikləri indi başımıza əngəl olubdur, - deyə xan onun sözünü kəsdi. - Əvvəllərdə dediyim kimi, iki şeydən biri olmalıdır: ya onu ələ verməliyəm, ya da öz irsi xanlığımdan əl çəkməliyəm. 1 Yuxarıda izah edildiyi kimi, Məhəmməd bəy öz anasını öldürdükdən sonra uzun müddət vətənindən didərgin düşmüşdü; yalnız atasını öldürənlərdən intiqam aldıqdan sonra öz qohumları ilə barışa bilmişdir. Onun necə həyat sürməsi haqqındakı rəvayətlərdən asanlıqla görmək olar ki, Məhəmməd bəy basqınlardan və öz vətəninin sərhədlərini qorumaqdan çox az hallarda boş vaxt tapırdı. Bu işlərdən asudə olduğu zamanlar isə musiqi çaldırıb iki toppuzla idman edir və cıdıra çıxırdı. Tariximizin həmin cəngavərlik dövründə atəşsaçan silah hələ indiki qədər təkmilləşdirilməmişdi; buna görə də Məhəmməd bəy və onun nökərləri çövşən geyərdilər. O zamanlar qol gücü və igidlik hər şeydən üstün idi. Buna görə də o həmin üstünlükləri olanlara qarşı səxavətli və mehriban idi. Odur ki, ətraf yerlərdən bütün seçmə adamlar dəstə-dəstə onun yanına axışırdılar. Gürcüstandan başlamış ta İranın daxili əyalətlərinə qədər, Xəzər dənizindən başlamış Türkiyə imperiyasının sərhədinə qədər geniş bir sahədə çoxlu tanışları oduğuna görə, Məhəmməd bəy həmişə öz igidləri ilə bu yerləri gəzib çox zaman bütün bir əyalətdən bac-xərac alır və bu yerin əhalisini itaətə gətirir, bəzən də özünü xan elan edən birini öz tərəfdarları ilə birlikdə təqib edirdi. Vaxtilə az qala bütün Zaqafqaziyada və Azərbaycan valiliyində hökmdar olması üçün İbrahim xan onun igidliyinə borclu idi. -> 200 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|