AdigöZƏl bəy qarabağnamə
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
öz tərəflərinə çəkərək üstünlük əldə etdilər. Bu dəstənin nümayəndələrindən Mirzəli bəy, Feyzi bəy və başqaları Fətəli şahın iradəsini yerinə yetirərək pişxidmət Səfərəlini Nuxa xanımdan tələb edib 1 , onu at kimi nallayaraq, habelə Ağa Məhəmməd xanın tikə-tikə olmuş nəşini zər-zibaya bükərək, bunların hamısını müti bir itaətkarlıqla Tehrana göndərdilər. Bir müddətdən sonra, yenə də Fətəli şahın arzusuna görə, daha böyük bir ixlas ilə xanın oğlu Əbülfət xanı ona girov göndərdilər, xan qızı Ağabəyim ağanı (30) isə onu ərə verdilər. Şaha tam itaətkarlıq göstərmək əlaməti olaraq, Şuşada onun adına 30 qəpik qiymətində olan gümüş pul (1 sahib-qran) kəsməyə başladılar. Fətəli şah onun ən böyük arzularını yerinə yetirməkdə belə canfəşanlıq göstərilməsi müqabilində mükafat olaraq, xana Qarabağ xanlığının gəlirindən başqa, Qaradağ xanlığının gəlirindən də istifadə etmək hüququ verdi. 1804-cü ilədək vaxt Qarabağda heç bir diqqətəlayiq dəyişiklik olmadan keçdi. Lakin bir müddət ərzində qonşuluqda baş verən çox mühüm hadisələr Qarabağ xanı və onun əyanlarını təfəkkür tərzinə bilavasitə təsir göstərdi. Çoxdan bəri qonşu dövlət və xalqların basqınlarından əzab çəkən Gürcüstan, hər dəfə münasib fürsət düşdükdə, ona həmməzhəb olan Rusiya ilə birləşmək istəyirdi. O vaxtadək Gürcüstanın bu arzusu ona görə yerinə yetməmişdi ki, Rusiya ilə Gürcüstan arasında müstəqil və hərbçi çərkəz tayfaları yerləşmişdi və rusların onların ərazisindən keçib gürcülərə kömək əli uzatması asan deyildi. Lakin rus qoşunları Qafqaz dağlarının şimal ətəklərini tutduqdan sonra, onların Qafqaz sıra dağlarından keçməsi asanlaşdı. Buna görə də Ağa Məhəmməd xan axırıncı dəfə gürcülərin paytaxtını dağıtdıqdan sonra, onlar qüdrətli Rusiya imperatorunun təbəəliyini qəbul etdilər. Rus qoşunları Tiflisi tutdu və onların sərkərdələri Gürcüstan sərhədlərini düşmən hücumlarından qorumaq haqqında sərəncam aldılar. Dağıstandakı ləzgilərin, İsveçrədəki kantonlar kimi, federativ cəmiyyət qurmaları və onların bərabərlik əsasında müstəqil olmaları yadların hücumunu ümumi qüvvələrlə, birlikdə dəf etməyə kömək edirdi. Buna görə də nə Çingiz xanın, nə Teymurun, nə osmanlıların və nə də Nadirin qoşunları onları öz zülmünə tabe edə 1 Səfərəlinin bir dustaq kimi Nuxadan aparıldığını, bizə bunu gözü ilə görmüş köçəri İmamqulubəyli Haqverdi kişi söyləmişdir. 204 bilməmişdilər. Bu rəvayətə və qonşu xalqlara nisbətən onların yuxarıda göstərilən daxili üstünlüklərinə görə, ləzgilər bütün Qafqaz ölkəsində üstünlüyü öz əllərinə almışdılar. Buna görə də onlar rus qoşunlarının Tiflisi tutması xəbərini aldıqda avarlı Ümmə xanın başçılığı ilə çoxlu adam toplayıb Gürcüstan sərhədlərinə soxularaq, rusları tamamilə qovmaq və ya qırmaq istəyirdilər. Bundan xəbər tutan general Lazarev ləzgilərin qarşısına çıxdı və sayca üstün olmalarına baxmayaraq, qanlı döyüşdə onları geri oturtdu (31). Sonra rus qoşunlarının baş komandam knyaz Sisianov 1 ikinci dəfə ləzgiləri cəzalandırıb onların dayağı olan Balakəni dağıtdı (32). İndi növbə ləzgi yırtıcılarına sığınacaq verən gəncəli Cavad xanın idi. Bu vaxta qədər o, rus təbəəliyini qəbul etməyə hazır olduğunu bildirmişdisə də, sonralar İrandan ona tezliklə kömək göstəriləcəyini vəd etmiş İran agentləri tərəfindən şirnikləndirilərək müqavimət göstərməyə hazırlaşırdı. Knyaz Sisianov onu Gəncə qalasında (Yelizavetpol) mühasirəyə aldı və bir ay davam edən mühasirədən sonra, 1804-cü il yanvarın 3- də hücum edib qalanı tutdu. Bədbəxt xanın özü öldürüldü. Bu vaxtlar İrəvan və Naxçıvan hakimləri - Məhəmməd xan və Kalbah xan İran hökmdarı qarşısında nə üçünsə müqəssir olduqlarına görə, İrəvan qalasında möhkəmlənərək, knyaz Sisianovdan tezliklə köməyə gəlməsini xahiş etdilər. Lakin həmin ilin yazında knyaz Sisianov çoxlu qoşunla İrəvana yaxınlaşdıqda, onlar nədənsə öz vədlərindən döndülər və İran vəliəhdi şahzadə Abbas Mirzəni köməyə çağırdılar. Fətəli şah, görünür, hökmən qazanılacaq qələbənin şərəfini öz oğluna vermək istəməyərək, çoxlu qoşunla Abbas Mirzənin ardınca gəldi. Knyaz Sisianov hadisələrin belə bir şəkil alacağını irəlicədən görə bilməzdi; rus qoşunları üçün ərzaq gətirilməsi məsələsi böyük çətinliklərlə əlaqədar olduğuna görə, o bir neçə qanlı vuruşmadan sonra Gürcüstana çəkildi. Lakin rusların iranlılarla bu ilk toqquşmasında bütün ölkə üçün belə bir fakt aydın oldu ki, şah və onun vəliəhdi İranın bütün qüvvələri ilə sayca nisbətən az olan rus dəstəsinin öhdəsindən gələ bilmədilər. Rus dəstələri isə nəinki döyüşə-döyüşə onların düşərgəsini tutmuşdu, hətta onların gözləri qarşısında uzun müddət İrəvanı mühasirədə saxlamışdı. Belə bir şəraitdə, Qarabağda ruslara hüsn-rəğbət bəsləyən Məhəmmədhəsən ağanın dəstəsi üstün gəldi. Həm də qeyd etmək 1 Bizim xalq arasında ona Şıpıxtur, yəni "inspektor" deyirlər. 205 lazımdır ki, o zamankı İran sərkərdələrinin və o cümlədən şahın özünün rəyinə görə, alınmaz qala olan Şuşa şəhəri iranlılar üçün Zaqafqaziyanın açarı, ruslar üçün isə İranın qapısı hesab edilirdi. Fətəli şah İbrahim xanla qohum olmaqdan başqa onun oğlu Əbülfəti öz yanında böyük hörmətlə girov saxlamasına, xana hər cür hörmət göstərməsinə baxmayaraq, Şuşanın İran qarnizonu tərəfindən tutulmasına təkid edə bilmirdi. Buna görə də onun yeganə çarəsi Əbülfətin əli ilə fitnə-fəsad törədib, belə bir mühüm məntəqəni ələ keçirmək idi. Fətəli şah belə də hərəkət etdi. O, İrəvandan, knyaz Sisianova qarşı yürüşdən geri qayıdarkən Əbülfət xanı güclü qoşun dəstəsi ilə orada saxladı ki, o həm Qarabağ xanlığının özünə irsən çatan hissəsini ələ keçirsin, həm də bu iş baş tutarsa, yeni əməliyyatla asanlıqla gəlib, indiki Zəngəzur qəzasının bir hissəsini ələ keçirsin. Bundan bir az sonra o, xanın Məhəmmədhəsən ağa və başqaları ilə birlikdə Tuğ kəndində olmasından xəbər tutub, güclü dəstə ilə xanı və Məhəmmədhəsən ağanı həbsə almağa cəhd etdi. Lakin bədbəxtlikdən gecə xanın oğlanları Mehdiqulu xan və Xanlar ağa güclü süvari və piyada dəstələri ilə özlərini xana yetirdilər. Bunların heç birindən xəbəri olmayan Əbülfət xan öz iranlı dəstələri ilə Tuğa yaxınlaşır və onu hər tərəfdən mühasirəyə almaq haqqında əmr verdi. Lakin döyüş başlanarkən iranlılar hər tərəfdən qəti müqavimətə rast gəldilər və geri çəkilməyə başladdar; həm də elə bir nizamsızlıqla geri çəkildilər ki, Əbülfət xan on-on beş atlı ilə birlikdə çətinliklə Arazın o tayına keçə bildi. Onun düşərgəsi və yükləri isə çoxlu əsirlə birlikdə qaliblərin əlinə keçdi. Bu hadisədən sonra Məhəmmədhəsən ağa öz tərəfdarları ilə birlikdə qəti qələbə çaldı. Onun təkidi ilə bir neçə nəfər adlı-sanlı bəy adından knyaz Sisianova məktub apardılar. Həmin məktubda xan iranlıların pis niyyətlərindən şikayətlənib, rus imperatorunun təbəəliyinə daxil olmaq haqqında özünün, öz əyanları və təbəələrinin qəti arzusunu bildirirdi. Məktubun cavabını bir nəfər qərargah zabiti gətirdi; haman cavabda müqavilə bağlanmasının vaxtı və yeri haqqında əvvəlcədən razılığa gəlmək təklif edilirdi. Beləliklə, 1805-ci ilin mayında, xanlığın sərhədində, Kürəkçay sahilindəki düşərgədə, Yelizavetpolun (20 verstliyində) knyaz Sisianov Qarabağ xanlığının rus imperatoruna sədaqəti haqqında andını qəbul etdi. Bağlanan şərtlərə görə: 206 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|