Ağa Musa Nağıyev haqqında əlavə məlumatlar
Yüklə 257,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
65 haqqında xəsisdir – demək nə dərəcədə düzgün olar sualını oxu- cuların ixtiyarına buraxıram. Vaxtının çoxunu qumarxanalarda keçirən pullu adamların içərisində Ağa Musaya rast gəlmək olmazdı. Çünki o belə yer- lərə pul xərcləməzdi. Bunun tam əksinə olaraq o, qumara başı qızışanlardan təcili satdığa qoyduğu evləri ucuz qiymətə alardı. Ağa Musa təmtəraq sevməzdi. Həyatını kasıbçılıqdan baş- layıb, çətinliklə varlanmasını heç vaxt yaddan çıxartmazdı. Elə bu məqsədlə israfçılıqdan və artıq xərcdən çəkinərdi. Xeyriyyə məclislərində oğlu İsmayıl 100 manat, o isə kiçik məbləğdə ianə verərkən, bunun sirrini ondan soruşanlara belə cavab verirdi: – Atam-atam, o verər də. Görün o kimdir? Mil- yonçu Ağa Musanın oğlu, mən isə saman satan Hacı Nağının. Bu sözlər indi zərb-məsəlinə çevrilib. Köhnə Bakının küçələrilə addımlayarkən, 19-cu əsrin sonla- rında, 20-ci əsrin əvvəllərində tikilmiş binaların, biri-birinə bən- zəməyən arxitektura üslubunda, müxtəlif daş oymalarla, barelyef və qorelyeflərlə bəzədilmiş fasadları seyr etməyi çox xoşlayı- ram. Azərbaycan memarlığının qızıl fonduna daxil olmuş əzə- mətli binalar! Bakının yaxın keçmişində tanınmış neftxuda – Ağa Musanın binaları! Neft və milyonlar səltənəti Bakıda ən çox mülk tikdirən milyonçu Ağa Musa Nağıyevin yada düşməməyi nə ilə bağlıdır? Tarix təkrar olunur. O vaxtlarda olduğu kimi bu gün də neft sənayesi yüksəlişdədir. XX əsrin əvvəllərində milyonçuların quyuları gecə-gündüz fontan vuranda, Bakıda olmuş bir əcnəbi jurnalist heyrətini belə ifadə etmişdi: “Neft kraldırsa, Bakı onun taxt-tacıdır”. 1905-ci ildə deyilmiş bu sözlər, əslində, ən çox H.Z.Tağıyev və A.M.Nağıyevə verilən qiymətdir. 66 Uşaqlıqdan ağır zəhmətə qatlaşmış, hər qəpiyi saymalı ol- muş bu şəxs milyonçuya çevriləndə də pulunun qədrini bilmiş, ondan yerində istifadə etmişdir. Ağa Musa Nağıyev istehsal etdiyi neftin və özünün işgüzar- lığı sayəsində milli burjuaziyanın nəhəng nümayəndələrindən birinə çevrilir. O, hələ uşaqlıqdan – zəhmət sayəsində qələbə ça- lacağına inanırdı. Onun neft istehsal edən buruqları yüksək təchizatına görə çox fərqlənirdi. 1892-ci ildə Ağa Musa artıq Bakıda ən varlı adam hesab edilirdi. 1910-cu ildə Sabunçu, Ramana və Balaxanıdakı neft çən- lərinin sayı 48-ə çatır. 1908-ci ildə sahibkarlıq etdiyi firmanın istehsal etdiyi neft 77.050.000 kq təşkil edərək, başqa neft firmaları arasında ən yüksək göstərici hesab olunurdu. 67 BİNALARININ ARXİTEKTORLARI ЯCNЯBİ OLUB XIX əsrdə polyaklar Sibirə olduğu kimi, Qafqaza da sürgün olunmuşdu. 1813-cü ildə Napoleonun ordu iştirakçıları arasında nın əsirlərin sayı əgər 10.000 təşkil edirdisə, Qafqazın qalasında və kazarmasında olan polşalı əsgər və zabitlərin siyahısı da bu rəqəmdən ibarət idi. XIX əsrin ikinci yarısında – XX əsrin əv- vəllərində neftin istehsalı ilə əlaqədar polyakların Azərbaycana axını əsasən Azərbaycanın Quba, Qusar, Şamaxı, Gəncə, Nuxa və Zaqatala rayonlarına hərbi xidmətə göndərilirdi. Onların əməyi hər bir sahədə – memarlıqda, səhiyyədə, təh- sildə, musiqidə, hərb və texnikada hiss olunurdu. Məhz 1878-1894 illərdə polyakların başçısı Stanislav Des- pot-Zinoviçin Bakının gözəlləşməsində əməyi danılmazdır. XX əsrin 90-cı illərində Polşanın azadlığı uğrunda üsyanın iştirakçısı Ferdinand Budzişevski Bakı şəhərinin Başçı müavini icraçısı və- zifəsində olmuşdur. O dövrdə Azərbaycanın iqtisadi inkişafında mühəndis Vitold Zqlenitski və Pavel Potoskinin adlarını da çək- məmək mümkün deyil. Polyakların geoloji işlərdə, Şollar suyunun çəkilişində, Dərbənd-Bakı dəmir yolunun salınmasında, bir sözlə, Azərbay- canın mədəniyyət və iqtisadiyyatının inkişafında əməyi danıl- mazdır. XX əsrin əvvəllərində Bakıda onların təşkilatları da olub. Çar ordusunda xidmət edən hərbçiləri çıxmaq şərtilə, 1917- ci ildə Bakıda polyakların sayı 2500-ə çatmışdı. 1918-ci ildə 68 Azərbaycanda Demokratik Respublika qurulduğu vaxtdan yük- sək vəzifə tutanlar sırasında polyaklar da az deyildi. 1919-cu ildə Bakıda açılmış Universitetdə çalışan professor heyətində də bu millətin sayı çoxluq təşkil edirdi. Politexnik İns- titutunun ilk rektoru da milliyyətcə polyak olan pofessor Niko- lay Dombrovskiy olmuşdur. Teodor Şumovski Şamaxıda boya-başa çatdığından, ərəb di- lini mükəmməl bildiyindən, Qurani-Kərimi rus dilinə tərcümə etmişdi. 1926-cı ildə Azərbaycanda keçirilən “əhalinin siyahıya alın- ması” kompaniyası zamanı polyakların sayı 2460 nəfər təşkil edirdi. Milliyyətcə polyak olanlar içərisində arxitektorlar öz iş üslu- bu ilə fərqləndiklərinə görədir ki, Bakı milyonçuları bina tikdi- rərkən onları dəvət ediblər. Ağa Musa Nağıyev “İsmailiyyə” kimi nəhəng tikintini də milliyyətcə polyak olan İ.Ploşkoya etibar etmişdir. 69 FЯTULLA FЯCRİYЯ MİNNЯTDARLIQ A ğa Musa mənalı bir ömür yaşayaraq, yüksək əxlaqi key- fiyyətlərilə həyatda öz yerini tutmuş, başqaları üçün nümunə ol- maqla, yaddaşlarda özünə əbədi iz qoymuşdur. Uzun müddət Ağa Musanın gördüyü xeyriyyə işləri unu- dulmuş, yalnız bir kəlmə “xəsis” deyə onu yad edən Azərbaycan xalqının müasirləri bununla kifayətlənmiş, onun etdiklərini, qo- yub getdiklərini araşdırmayıblar. Belə bir deyim var: Min yeyənin olsun, bir deyənin olmasın! Bu misal bütövlükdə Ağa Musaya aiddir. O, mininə çörək versə də, min də deyəni olub. Onun belə yadlaşmasına səbəb də mühit olub. Müstəqillik və söz azadlığı mənə təkan verdi, qəflət yuxu- sundan ayıltdı. Faktları yazmağa cəsarət etdim. Ağa Musa Nağıyev zəhməti hesabına milyonçu olmaqla bə- rabər, neft firmalarının sahibkarı olmuş, 1890-1895-ci ilərdə tək- cə Azərbaycanda və Rusiyada deyil, xarici ölkələrdə də tanın- mışdır. O illərdə istehsal etdiyi neftin miqdarı 13 mln. puda çat- mışdı. Ağa Musa Nağıyev imperiyanın sərt qanunları qarşısında aciz qalmamış, hüquqlarını müdafiə edə bilmiş və vətənpərvər- liyin təcəssümü olaraq Bakıda binaların dövrün standartları üzrə tikilməsində böyük rolu olmuşdur. Yüz bina tikəcəyəm, deyən Ağa Musanın – baba arzusunu həyata keçirmək ən ümdə istəyimə çevrilib: İki bina tikdirib, onu tarixdə 100 bina tikdirən siyahısında görmək! Publisist-yazıçı Fətulla Fəcri, Ağa Musa Nağıyevin ekono- misti Fətulla Rüstəmbəyov haqqında kitab yazacağını bildirən- də, təəccüb məni bürüsə də, yazıçı ilə ilk görüşüm onun planla- rını alt-üst etdi. Yüklə 257,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|