67
(məqama) layiq deyiləm” deyə cavab verəcək, sonra etdiyi xətanı xatırlayacaq,
(buna görə Rəbbindən utanacaq və onlara): “Lakin siz Allahın Özünə ən sevimli
dost tutduğu İbrahimin
yanına gedin!” deyəcək. Onda onlar İbrahimin
yanına gələcəklər. İbrahim: “Mən bu (məqama) layiq deyiləm” deyə cavab
verəcək, sonra etdiyi xətanı xatırlayacaq, (buna görə Rəbbindən utanacaq və
onlara): “Lakin siz Allahın (bilavasitə) danışdığı, (özünə də Tövrat bəxş etdiyi)
Musanın
yanına gedin!” deyəcək. Onda onlar Musanın
yanına gələcəklər.
Musa: “Mən bu (məqama) layiq deyiləm” deyə cavab verəcək, sonra etdiyi
xətanı xatırlayacaq, (buna görə Rəbbindən utanacaq və onlara): “Lakin siz
(Allahın Ruhu
28
və Kəlməsi olan) İsanın
yanına gedin!” deyəcək. Onda onlar
(Allahın Ruhu və Kəlməsi olan) İsanın yanına gələcəklər. İsa (onlara): “Mən bu
(məqama) layiq deyiləm. Lakin siz bütün keçmiş və gələcək xətaları
bağışlanmış bir qulun – Muhəmmədin yanına gedin!” deyəcək. Peyğəmbər
buyurdu: “Sonra onlar mənim yanıma gələcəklər. Mən Uca Rəbbimdən izin
istəyəcəyəm və mənə izin veriləcəkdir. Mən Onu gördüyüm an səcdəyə
qapanacağam. Allah istədiyi qədər məni bu vəziyyətdə saxlayacaq. Sonra
(mənə belə) buyurulacaq: “Ey Muhəmməd! Başını qaldır, söylə, sözün
dinlənəcək, istə, sənə (istədiyin) veriləcək, şəfaət et, şəfaətin qəbul olunacaq”.
Mən başımı (səcdədən) qaldırıb Uca Rəbbimin mənə öyrətdiyi həmd-sənalarla
Rəbbimi tərifləyəcəyəm. Sonra şəfaət edəcəyəm. Mənim üçün hədd qoyulacaq
və mən (bir çoxlarını) atəşdən çıxardıb Cənnətə daxil edəcəyəm. Sonra qayıdıb
səcdəyə qapanacağam. Allah məni saxlamaq istədiyi qədər bu vəziyyətdə
saxlayacaq. Sonra (mənə belə) buyurulacaq: “Başını qaldır, ey Muhəmməd!
Söylə, sözün dinlənəcək, istə, sənə (istədiyin) veriləcək, şəfaət et, şəfaətin qəbul
olunacaq”. Mən başımı (səcdədən) qaldırıb Uca Rəbbimin mənə öyrətdiyi
həmd-sənalarla Rəbbimi tərifləyəcəyəm. Sonra şəfaət edəcəyəm. Mənim üçün
hədd qoyulacaq və mən (yenə bir çoxlarını) oddan çıxardıb Cənnətə daxil
edəcəyəm”. (Ravi): “Mən bilmirəm, Peyğəmbər ya üçüncüsündə, ya
dördüncüsündə belə buyurdu. “Nəhayət, mən deyəcəyəm: “Ey Rəbbim!
Odda, Quranın tutub saxladıqlarından başqa, (yəni özlərinə əbədi olaraq odda
28
Muhəmməd Peyğəmbərin səhabələri və ilk müsəlman ilahiyyatçıları “Allah” sözünün təyin olduğu iki
söz birləşməsi arasında fərq qoyardılar:
1). söz birləşməsində təyin edilən söz canlı şəxs olduqda və ya
cansız əşya olduqda. Məsələn, Beytullah (Allahın Evi); Rəsulullah (Allahın Elçisi); Abdullah (Allahın qulu);
Ruhullah (Allahın Ruhu). Bu və başqa belə ifadələrdə təyin olunan söz Uca Allah tərəfindən yaradılmışları
bildirir. “Allahın Ruhu” ifadəsi onu Allahın yaratdığını və onun Ona məxsus olduğunu bildirir. Bu adla
Allahın peyğəmbəri İsa çağırılır. Onu yaradan zaman Allah: “Ol!”- deyə buyurmuş və o peyğəmbər də
qeybdən yaranmışdır. Eynilə bu qaydada Adəm peyğəmbərin də ruhu xəlq edilmişdir. 2). söz
birləşməsində təyin olunan söz keyfiyyət bildirəndə. Məsələn: Elmullah (Allahın elmi); Kəlamullah (Allahın
sözü); Zatullah (Allahın Özü). Bu və digər belə ifadələr Uca Allaha xas olan ilahi keyfiyyətləri əks etdirir.
“İsmətini qoruyan Məryəmi də yada sal! Biz ona Öz ruhumuzdan Cəbrail vasitəsilə üfürdük, onu və onun
oğlunu aləmlərə bir möcüzə etdik”. (əl-Ənbiya 91).
68
qalmaq vacib buyurulanlardan başqa) bir kimsə qalmamışdır”. İbn Ubeyd öz
rəvayətində demişdir: “Qətadə demişdir: “Yəni özlərinə əbədi olaraq (Cəhən-
nəmdə) qalmaq vacib buyurulanlar”. (Buxari 6565, 7440, Muslim 284, 495)
119. Ənəs demişdir: “Muhəmməd bizə belə rəvayət etmişdir: “Qiyamət
günü insanların arasına çaxnaşma düşəcək. (Nəhayət,) onlar Adəmin
yanına
gəlib deyəcəklər: “(Ey Adəm!) Rəbbinin yanında bizdən ötrü havadarlıq et
(şəfaətçi ol)!” (Adəm) deyəcək: “Mən buna layiq deyiləm. Lakin siz İbrahimin
yanına gedin. Həqiqətən, o, Mərhəmətli Allahın ən sevimli dostudur.” Sonra
onlar İbrahimin
yanına gələcəklər. İbrahim: “Mən buna layiq deyiləm. Lakin
siz Musanın
yanına gedin. Həqiqətən, o, Allahın (bilavasitə) danışdığı (bir
adamdır).” Sonra onlar Musanın yanına gələcəklər. Musa: “Mən buna layiq
deyiləm. Lakin siz İsanın yanına gedin. Həqiqətən, o, Allahın ruhudur və Onun
Kəlməsidir”. Bundan sonra onlar İsanın
yanına gələcəklər. İsa deyəcək: “Mən
buna layiq deyiləm. Lakin siz Muhəmmədin yanına gedin.” Beləliklə, onlar
mənim yanıma gələcəklər. Onda mən deyəcəyəm: “Mən buna layiqəm!” Sonra
mən Rəbbimdən izn istəyəcəyəm və mənə izn veriləcəkdir. Sonra Allah mənə
indi bilmədiyim həmd-sənaları təlqin edəcək və mən o həmd-sənalarla Ona
təriflər deyəcəyəm və səcdəyə qapanacağam. Onda Allah buyuracaq: “Ey
Muhəmməd! Başını qaldır, danış, sənə qulaq asılacaq, istə, sənə istədiyin
veriləcək, havadarlıq et, havadarlığın qəbul olunacaq.” Mən deyəcəyəm: “Ey
Rəbbim! Ümmətim, ümmətim!” Allah buyuracaq: “Get, qəlbində arpa dənəsi
ağırlığında imanı olan kimsələri atəşdən çıxart!” Mən gedib onları (oradan)
çıxardacağam. Sonra geri dönüb həmin həmd-sənalarla Allaha təriflər
deyəcəyəm və Onun qarşısında səcdəyə qapanacağam. Onda mənə deyiləcək:
“Ey Muhəmməd! Başını qaldır, danış, sənə qulaq asılacaq, istə, sənə istədiyin