Almaz Əliyeva Məcid qızı nato da həRBİ-Sİyasi İslahatlar və
Yüklə 1,82 Mb.
|
onların təhlükəsizliyinin bölünməzi iyini simvolizə edir - üzv dövlətlərdən birinə yaxud bir neçəsinə hücum onların hamısına hücum kimi qəbul olunur. İndiki gərginlik və böhranlar dövründə NATO ölkələri arasındakı məsləhətləşmələr xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Zəruri hallarda qərarların tez qəbul edilməsi Alyans üzvü olan dövlətlərin hökumətləri arasında daimi məsləhətləşmələrin dərhal başlamasından asılıdır. Zəruri intensiv məsləhətləşmələr aparmaq üçün NATO-nun əsas forumları Şimali Atlantika Şurası və Hərbi Planlaşdırma Komitəsidir. Müvafiq praktika və prosedurlar Şimali Atlantika Alyansının böhranların aradan qaldırılması üzrə tədbirləridir. Müntəzəm olaraq ölkələr və NATO-nun baş komandanları ilə birgə böhranların aradan qaldırılması üsullarının yoxlanması və işlənilib hazırlanması üzrə birgə təlimlər, seminarlar, brifinqlər, həmçinin tədris kursları keçirilir. Rus təhlilçilərinin ən geniş yayılmış səhvlərindən biri budur ki,
onlar NATO-ya öz
üzvlərinin «sərt»
təhlükəsizliyini təmin etməyə qabil olan bir təşkilat kimi baxaraq, onun qeyri-hərbi sahədə «yumşaq diplomatiya» və əməkdaşlıq üçün yararlı olmadığını düşünürlər. Amma yuxarıdakı təhlil və izahlarımıza əsasən deyə bilərik ki, NATO «soyuq müharibə»dən sonra əməkdaşlığın əvvəllər «əyalət» sahələri hesab olunan sferalarını qızğın inkişaf etdirir ki, buna da ən yaxşı misallardan biri Aralıq dənizi dialoqudur. Hazırda NATO ilə Aralıq dənizi ölkələri arasında hərbi deyil, məhz iqtisadi və sosial təhlükəsizlik problemləri üstünlük təşkil edir və belə görünür ki, bu tendensiya yaxın gələcəkdə də davam edəcəkdir. 98 Belə yanaşma prinsipcə düzgün hesab olunmalıdır, çünki region ölkələri NATO-ya tammiqyaslı inteqrasiya üçün hələ hazır deyildilər. Bunun səbəblərindən bəziləri bu kitabın I hissəsinin I bölməsinin 7-ci fəslində göstərilmişdir. Burada isə onu qeyd etmək istərdik ki, Bloklara qoşulmamaq hərəkatının sabiq üzvləri olan Məğrib ölkələrinin ictimai rəyinin böyük bir hissəsi NATO-ya xüsusi rəğbət bəsləmir və onu «soyuq müharibə» dövrünün SSRİ-nin dağılmasından sonra Aralıq dənizi regionunda özünə yeni rəqiblər axtaran ömrünü artıq sürmüş bir təşkilatı hesab edir. Buna görə də Şimali Afrika dövlətləri ilə intensiv qarşılıqlı fəaliyyət yalnız Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrinin təhlükəsizlik problemləri tam həll olunandan və onların Qərb strukturlarına dönməz inteqrasiyası başa çatandan sonra başlayacaqdır. Bundan sonra Şimali Afrika ölkələri haqqında NATO-ya üzv qəbul olunmaq üçün namizədlər kimi ciddi danışmaq mümkün olacaq və bəzi tədqiqatçılar artıq indi Şimali Atlantika İttifaqının üzvləri ilə Aralıq dənizi ölkələrinin yaxın gələcəkdə daha rəsmi qarşılıqlı fəaliyyətə keçəcəklərini istisna etmirlər. Bu deyilənlərdən aydın olur ki, NATO-nun qeyri-hərbi əməkdaşlığı inkişaf mərhələsini yaşayır və bu, ilk növbədə təşkilatın üzvləri ilə tərəfdaş ölkələrə aiddir. Bütün bunlar ondan xəbər verir ki, NATO ilə tərəfdaşları arasında iqtisadiyyat, ekologiya, elm, informasiya və sosial sfera kimi sahələrdə qarşılıqlı asılılıq rejimi bərqərar olur. Belə vəziyyət Alyans üçün olduqca əlverişlidir, çünki o, Qərbin əlinə Şərqi Avropaya və bir sıra digər regionlara təsir etmək üçün real rıçaqlar verir. Tərəfdaşlar üçün də qarşılıqlı asılılıq rejimi sərfəlidir, çünki o, tərəfdaşlara 99
müəyyən proqramlarının realizəsi üçün inkişaf etmiş ölkələrin büdcəsindən xeyli vəsaitin ayrılmasını nəzərdə tutur. Amma, bizim fikrimizcə, bu situasiyaya yalnız müsbət tərəfdən yanaşmaq olmaz. Qərblə Şərqi Avropa arasında qarşılıqlı asılılıq rejiminin güclənməsi NATO-nun keçmiş rəqibi SSRİ-nin varisi olan Rusiya ilə həmin bu Şərqi Avropa ölkələri arasındakı vaxtilə mövcud olmuş qarşılıqlı asılılığın sonu deməkdir. Artıq indi demək olar ki, Rusiya Federasiyası Varşava müqaviləsi Təşkilatının sabiq üzvü olan dövlətlərə keçmiş SSRİ dövründəki təsir imkanlarını praktik olaraq tamamilə itirməkdədir. Bu, Qərb üçün nə qədər arzuedilən olsa da ümumən dünyada ədalətli sülhün və təhlükəsizliyin bərqərar olması üçün müəyyən təhlükələr yaradır, çünki formalaşmaqda olan birqütblü dünya düzəni yalnız NATO-nun maraqlarına uyğundur və BMT kimi bir təşkilatın nüfuzdan düşməsinə gətirib çıxara bilər. NATO artıq BMT TŞ-nın qərarı olmadan
hərbi müdaxilə presedenti (keçmiş
Yuqoslaviyada) yaratmışdır və gələcəkdə də belə halları istisna etmək olmaz. NATO-nun 2009-cu il aprelin 2-də Strasburqda keçirilmiş sammitindən əvvəl
Alyansın yenidən
formalaşdırılmasma dair inqilabi təkliflərin irəli sürülməsi də bu dediklərimizi sübut edir. O zaman Rusiyanın nüfuzlu «Kommersant» qəzeti yazırdı: «Sammit zamanı ABŞ blokun yenidən formalaşdırılması konsepsiyasını təqdim etməyə hazırlaşır. Konsepsiyaya görə NATO məhdud sayda
ölkələrin üzv
olduğu hərbi-siyasi blokdan Avstraliya, Yaponiya, Cənubi Koreya kimi ölkələrin də daxil olduğu dünya təşkilatına çevriləcək. Perspektivdə isə alyansın BMT-ni əvəz etməsi planlaşdırılır...» 100 ABŞ-m NATO-dakı yeni səfiri postuna Alyans üzrə nüfuzlu Amerika ekspertlərindən biri kimi tanınan İvo Daalderin təyin olunması heç də təsadüfi deyildi. Daalder Demokratiya Liqası yaradılması ideyasının çoxdankı tərəfdarıdır. Bu ideya ilə prezidentliyə respublikaçı keçmiş namizəd Con Makkeyn çıxış edirdi. Makkeyn bildirirdi ki, BMT dünyada demokratiya ideyalarını müdafiə edə bilmədiyindən bu təşkilatı əvəz edən, zərurət yaranarsa, demokratiyanın müdafiəsi üçün hərbi güc tətbiqini də mümkün sayan beynəlxalq təşkilatın yaranmasına ehtiyac var.
Makkeyn və Daalder hesab edirlər ki, BMT-nin qeyri- mükəmməlliyi bu təşkilata üzv olan
ölkələrin əksəriyyətində diktatura rejimlərinin hökm sürməsi ilə bağlıdır. Ona görə də təşkilat üzərinə götürdüyü missiyanı yerinə yetirə və dünyada müharibələrin, münaqişələrin yaranmasının qarşısını ala bilmir. Daalder də məsələni 2009-cu ildə NATO-nun sammiti zamanı müzakirə etməyi təklif etmişdi. Ancaq ekspert bunu da əlavə etməyi lazım bilib ki, ideyanın reallaşması üçün yeni dünya liderlərinin seçimi zəruridir. Daalderin mövqeyinə görə, ABŞ zaman-zaman xaricdə güc tətbiq etmək məcburiyyəti qarşısında qalır, o cümlədən belə hərbi müdaxilələr ölkədə hansı partiyanın hakimiyyətdə olmasından asılı olmur. Lakin İraq və Əfqanıstandakı müharibələr göstərdi ki, xaricdə hərbi əməliyyatlar dünyanın razılığı olmadan
həyata keçirilməməlidir, beynəlxalq təşkilatlar belə əməliyyatları legitimləşdirməlidir. BMT Təhlükəsizlik Şurası bunu etməyə qadir deyil. Bu təşkilat son onilliklər ərzində dünyada heç bir hərbi münaqişənin qarşısını ala bilməyib. Səbəb isə Təhlükəsizlik Şurasında yer alan Rusiya və Çin 101
Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|