Almaz Əliyeva Məcid qızı nato da həRBİ-Sİyasi İslahatlar və
Yüklə 1,82 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II HİSSƏ NATO-nun genişlənmə strategiyasında Azərbaycan Respublikasının yeri və rolu I BÖLMƏ
kimi qeyri-demokratik ölkələrdir. Ona görə də BMT-niıı əvəzində bu cür hərbi əməliyyatlar üçün qərarı demokratik dövlətlərin birliyi qəbul etməlidir. Bu zaman NATO bütün məsuliyyəti üzərinə götürə bilər. Daalder Alyansın sıralarına Hindistan, Braziliya, Cənubi Afrika və İsveç kimi ölkələrin də daxil edilə biləcəyini düşünür. NATO-nun 2009-cu il aprelin 2-də Strasburqda keçirilmiş sammitində Daalder və yeni Amerika
administrasiyası Alyansın yenidən formalaşdırılması konsepsiyanı təqdim etmişlər. Bu sammitə alyansa üzv olmayan bir çox ölkələrin dəvət edilməsi göstərirdi ki, ABŞ öz niyyətində israrlıdır. Ekspertlərə görə, yeni konsepsiya dəstək qazansa, o zaman Gürcüstan və Ukrayna kimi keçmiş Sovet respublikalarının NATO-ya üzvlüyü məsələsi öz aktuallığını itirə bilər. Çünki onların yerinə Alyansa daha güclü demokratik ölkələr üzv olacaq. Hazırda inkişaf etmiş dünyadan qismən təcrid olunmuş Rusiya (o, NATO-ya əks-təsir göstərməyə az-çox qabil olan yeganə dövlətdir) vəziyyəti düzəltmək üçün mümkün olan hər şeyi etməlidir ki, ölkənin iqtisadi cəhətdən cəlbediciliyi artsın və o, bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi qarşılıqlı faydalı şərtlərlə Qərblə qeyri-hərbi əməkdaşlıq edə bilsin. Yuxanda deyilənlərdən aydın olur ki, NATO-nun bütün proqramları öz fəaliyyətində ya Alyans ölkələrindən olan alimlərin tərəfdaş dövlətlərin alimləri ilə əməkdaşlığına üstünlük verir, ya da «Sülh Naminə Tərəfdaşlıq» proqramının iştirakçılarına NATO tərəfindən birbaşa elmi- texniki köməyi nəzərdə tutur. Məsələn, 1999-cu ildə Elmi proqramın strukturunda genişmiqyaslı dəyişikliklər baş vermişdir və indi yalnız elmi təqaüdlər alt proqramı 102 qismən NATO üzvləri arasındakı elmi əməkdaşlıqla məşğul olur. Müqayisə üçün NATO-nun Elmi proqramının 1999-cu ilə qədər mövcud olmuş strukturuna baxaq: • Elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsi proqramları; • Elmi təqaüdlər proqramları; • Yay məktəbləri proqramları; • Xüsusi proqramlar; • NATO ölkələrində innovasıyalar; • «Sabitlik naminə elm» proqramı; • «İkiqat sıçrayış» proqramı; • Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri üçün elmi proqramlar. Gördüyümüz kimi, Şərqi
Avropa ölkələri ilə əməkdaşlıq əvvəllər ayrıca bir blokda cəmlənmişdi, digər altproqramlar isə ilk növbədə NATO üzvləri arasında əməkdaşlığa yönəlmişdi. Hazırda vəziyyət kökündən dəyişmişdir. Əlbəttə, NATO-nun tərəfdaşlarına marağının artması təsadüfi deyildir. Bu, ilk növbədə ondan xəbər verir ki, indiki anda Alyans üçün daxili əməkdaşlıq yox, üçüncü dövlətlərlə qarşılıqlı fəaliyyət daha böyük aktuallıq kəsb edir. Başqa sözlə, NATO-nun siyasətində genişmiqyaslı dəyişikliklər baş vermişdir və hazırda Alyans öz orbitinə maksimum sayda müttəfiq və tərəfdaş dövlətləri cəlb etməklə hərbi-siyasi blokun fəaliyyətini universallaşdırmağa və qloballaşdırmağa can atır. Əslində bu proses hələ 1999-cu ildə - NATO-nun yeni strategiya konsepsiyası qəbul ediləndən sonra başlamışdır. Keçmiş SSRİ-nin əsas müttəfiqlərini öz sıralarına daxil 103
etmiş Alyans bununla kifayətlənməyərək, Şərqə doğru daha da irəliləməkdə israrlıdır. Əgər əməkdaşlığın qeyri- hərbi sferaları səmərəli inkişaf edərsə, bu, NATO ilə tərəfdaşları arasında qarşılıqlı asılılığın güclənməsinə gətirib çıxaracaqdır. Belə vəziyyət NATO-nun genişlənməsinin perspektivləri nöqteyi-nəzərindən olduqca sərfəlidir. Əgər region dövlətləri arasında kompleks (siyasi, iqtisadi, elmi, ekoloji və s.) qarşılıqlı asılılıq yaranarsa, onda Şimali Atlantika Alyansının genişlənməsi prosesi dönməz xarakter alacaq və siyasi konyunkturadan asılı olmayacaqdır. Bununla əlaqədar olaraq NATO-nun qeyri-hərbi əməkdaşlığının inkişafında başlıca tendensiya aydın görünür. Alyans Şərqi Avropanı təkcə
öz hərbi
strukturuna inteqrasiya etməklə kifayətlənməyib, siyasi, iqtisadi, ekoloji, elmi və digər qeyri-hərbi rıçaqlardan istifadə etməklə
buradakı dövlətləri özünə «bağlamaq» istəyir. Beləliklə, hazırda Şimali Avropa NATO-nun tam və qeyd-şərtsiz siyasi müttəfiqidir, amma bir neçə onillikdən sonra vəziyyət Qərb üçün əlverişsiz istiqamətdə dəyişə bilər. Avropanın siyasi konfiqurasiyasının dəyişməsinin prinsipcə mümkün olmaması üçün regionda kompleks qarşılıqlı asılılığı inkişaf etdirmək zəruridir. Bu zaman Şərqi Avropa Qərbi Avropadan və ABŞ-dan o dərəcədə asılı olacaqdır ki, heç bir halda hər hansı bir sferada müstəqil siyasət yeridə bilməyəcəkdir. Alyans daxili çətinliklərindən məharətlə yararlanmaqla Rusiyaya münasibətdə də oxşar taktikadan istifadə edə bilər. NATO çərçivəsində qeyri-hərbi əməkdaşlığın uzunmüddətli perspektivləri belədir. 104
Qədim və dinamik keçmişə malik Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixi minilliklərlə ölçülür. Yerləşdiyi coğrafi məkanın strateji geosiyasi əhəmiyyəti və zəngin təbii sərvətləri böyük
siyasət oyunçularının ölkəmizə münasibətdə həmişə xüsusi marağına səbəb olmuşdur. Lakin təəssüf ki, ölkənin yerləşdiyi coğrafi şərait ona mühüm üstünlüklər verməklə yanaşı, eyni zamanda, onu bir sıra təhlükəsizlik problemləri ilə də üzləşdirir. Tarix elmləri doktoru, professor Əli Həsənov da «Azərbaycan-ABŞ: anlaşılmaz münasibətlərdən strateji tərəfdaşlığa doğru» adlı kitabında bu məqama xüsusi diqqət yetirmişdir: «Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionu tarix boyu bu bölgədə marağı olan ayrı-ayrı dövlətlərin mübarizə meydanı olmuşdur». Son illərdə region ətrafında baş verən hadisələr də bu fikri təsdiq edir. Qərbin, xüsusilə də Avropanın iqtisadi maraqlarını təcəssüm etdirən Avropa İttifaqı Cənubi Qafqazı özünün Yaxın Qonşuluq və Şərq Tərəfdaşlığı proqram-layihələrinə cəlb etməklə onu Rusiyanın təsir dairəsindən çıxannaqda maraqlı görünür. Əslində bu yolla 105
Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|