Almaz Əliyeva Məcid qızı nato da həRBİ-Sİyasi İslahatlar və
Yüklə 1,82 Mb.
|
İran tərəfinin dəyərləndirməsinə görə ABŞ hərbi qulluqçularının Gürcüstanda iştirakı faktından çox İİR-nin milli təhlükəsizliyinə əsas təhdid budur ki, Tiflis özü Qafqazda ABŞ hərbi siyasətinin bələdçisinə çevrilir və regionda baş verən proseslərə öz təsirini artırmaqla İranın bütün səylərini heçə endirir. Bununla da Vaşinqtonun ÜR- ııin tamamilə təcrid edilməsinə yönəldilmiş siyasətinin təsiri altında Gürcüstan tədricən İrandan uzaq düşür. Hazırda Gürcüstanda elə bir siyasi partiya, o cümlədən də müxalifətin elə bir qüvvəsi mövcud deyildir ki, İranın maraqlarına lobbiçilik etsin və İranpərəst siyasət yeritsin. Son illər Tehran ilə Tiflis arasında siyasi və iqtisadi münasibətlərin inkişafı yalnız bəyannamə xarakteri daşımışdır. Əməkdaşlığı dərinləşdirmək istəyi və guya artıq ticarət, elm, mədəniyyət sahələrində imzalanmağa hazırlanmış sənədlər imzalanmamış, hər iki tərəfin dəfələrlə verdiyi bəyanatlar gerçəkliyə çevrilməmişdir. Hətta 2003-cü ildə Gürcüstan prezidentinin İrana səfəri də münasibətlərdə elə bir köklü dəyişikliyə gətirib çıxarmadı. Ermənistan isə Cənubi Qafqazda formal təhlükəsizlik siyasəti yeridir. Onun bütün məsələlərə yanaşması digər bölgə ölkələrindən geridə qalmamaq üçün təbliğat xarakteri daşıyır. Ermənistanın regionda özü ilə ikitərəfli münasibətlərin inkişafına xüsusi əhəmiyyət verdiyi ölkələr Rusiya və İrandır. Hərbi və iqtisadi sahədə daha çox Rusiyaya sığman Ermənistan üçün coğrafi baxımdan İranla əlaqələr də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çünki Türkiyə və Azərbaycanla sərhədi bağlı olan və hərbi-siyasi müttəfiqi Rusiya ilə sərhədə malik olmayan Ermənistan İram “həyat dəhlizi adlandırır. Orta Asiya, Çin və Yaxın Şərqə məhz İran vasitəsilə yol tapan Ermənistan üçün 116 İranla əlaqələrinin zəifliyi dünyadan tamamilə təcrid olunmaq deməkdir. İİR-nin xarici siyasətində keçmiş sovet məkanındakı Cənubi Qafqaz ölkələri ilə münasibətlərə xüsusi diqqət yetirilir. Tehran Cənubi Qafqazda nüfuz dairəsi uğrımda NATO-nun üzvü olan Qərb dövlətləri, o cümlədən Türkiyə ilə ciddi rəqabət aparır. ABŞ və Rusiyanın Qafqaz regionu uğrunda rəqabətində İran da imkan düşdükcə iştirak edir və bu zaman respublikaların müəyyən problemindən istifadə edərək onları öz tərəfmə çəkməyə çalışır. Məsələn, İİR Ermənistanla sıx siyasi və iqtisadi əlaqələr qurmasına baxmayaraq, Qarabağ müharibəsi dövründə dəfələrlə Ermənistanı işğalçı hesab edib və indiyə qədər də Ermənistan və Azərbaycana qarşı həyata keçirdiyi mürəkkəb siyasətlə iki ölkənin yaratdığı vəziyyətdən ancaq öz maraqlarına uyğun istifadə etməyə cəhd göstərir. Ermənistan NATO-nun Şərqə doğru genişlənməsində iştirak etmək niyyətindədir. Əgər bu məsələdə yaxınlaşma baş versə, bu zaman o, İran üçün təhlükəli ola bilər. Rusiya-Ermənistan-İran yaxınlaşması və birgə hərəkət etmək meyli məhz bu səbəbdən yaranmışdı. NATO-nun regiona ayaq açması və burada öz hərbi 'bazalarını yaratmaq niyyəti İranı Rusiyanın himayəsindən məhmm edər və eyni zamanda Ermənistanı Rusiya və İran orbitindən çıxara bilər. İİR-nin Qafqaz siyasətində Ermənistanın hərbi əlaqələri nəzərə alınmaya bilməz. Bu dövlət özünün hərbi təcavüzünün nəticələrini təmin etmək üçün bir neçə ölkə və təşkilatlarla hərbi, hərbi-strateji əməkdaşlıq edir. Ermənistan ilk növbədə Rusiya Federasiyası (RF) ilə 117
hərbi-strateji tərəfdaşdır. O, MDB Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsinə qoşulmuş, «Sülh Naminə Tərəfdaşlıq» proqramı çərçivəsində isə NATO ilə əməkdaşlıq edir. ABŞ 2005-ci ildə terrorizmə qarşı mübarizə proqramı çərçivəsində Ermənistan Respublikasına 5 milyon dollar yardım etmişdir. Bu maliyyə vəsaiti Ermənistanın Silahlı Qüvvələrinin (SQ), xüsusilə Hərbi hava qüvvələrinin maddi-texniki bazasının genişlənməsi üçün xərclənməli idi. Bundan
əlavə ABŞ 2005-ci ildə Ermənistan Respublikası SQ-nin hərbi kommunikasiya sisteminin modernləşdirilməsi üçün daha 7 milyon dollar yardım etmişdir. NATO ilə əməkdaşlıq etməsinə baxmayaraq, bu ölkə NATO sisteminə keçmək niyyətində deyil. Bundan əlavə, Ermənistan Avropa İttifaqı ilə də hərbi əməkdaşlıq edir.
Ermənistanın NATO ilə əməkdaşlığı İranı sözsüz ki, bərk qıcıqlandırır. Bu əməkdaşlıq Rusiya Federasiyası ilə əməkdaşlıq səviyyəsində olmasa da,
mövcuddur. Ermənistan NATO-nun «Sülh Naminə Tərəfdaşlıq proqramı»nm iştirakçısıdır və əsgəri qüvvəsi İraqda sülhməramlı fəaliyyət göstərir. Bu dövlətin ABŞ-ilə birbaşa hərbi əməkdaşlığı Tehranın mənfi reaksiyasına səbəb olur. Digər tərəfdən, Ermənistanın NATO-nun üzvü olan Yunanıstanla, eləcə də, Avropa İttifaqı (Aİ) ilə əməkdaşlığı gələcəkdə İran-Aİ əlaqələrinin inkişafına müəyyən təsir göstərə bilər. Qeyd olunanlardan əlavə, Ermənistan ərazisinə İran-Türkiyə-Avropa xəttinə
alternativ kimi baxılır. İranın enerji, yanacaq və ticarət sahəsindəki inkişaf dinamikası Ermənistanın indiki vəziyyətində onun üçün çox önəmlidir. İran ilə Ermənistanın mədəni sahələrdə, o cümlədən din, dil, ənənə, tarix və s. sahələrdə heç bir ortaq nöqtələri olmadığı halda ermənilər özlərini ari köklü farsların qardaşı, bu kökdən əmələ gələn qol hesab edirlər. Fars şovinizmi üçün əlverişli olan bu iddia Ermənistanın İrandan daha artıq faydalanmasına və İrandakı ermənilərə daha çox imtiyaz qoparmasına şərait yaradır. Rusiya və Ermənistanın strateji müttəfiqliyini və Moskva-Tehran əlaqələrini nəzərə alsaq, Rusiya-İran- Emıəııistan xəttinin formalaşması aydın görünür. Bu gün artıq “üçlər bloku de-fakto mövcuddur. Bununla yanaşı, 1997-ci ildə Afinada İran, Yunanıstan və Ermənistan arasında «Qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq» haqda müqavilənin imzalanması da regionda mövcud durumun gərginləşməsinə təsir göstərir. Beləliklə, İran Qafqazda yeritdiyi siyasətində Ermənistana xüsusi yer verir. Bu həm strateji-siyasi, həm iqtisadi-ticarət, həm də mədəni-mənəvi amillərdən irəli gəlir. İİR-nin Ermənistanda geosiyasi, iqtisadi-ticari maraqları vardır. Bu,
həm İranın
özünün təcrid
vəziyyətindən qurtarması, həm də onun bu region vasitəsilə Qərb dünyasına çıxış əldə etmək istəkləri, Güney Qazqazda baş verən hadisələrdə fəal rol oynamaq və vasitəçilik missiyasını yerinə yetirmək niyyətləri ilə izah oluna bilər. İran ilk növbədə Cənubi Qafqazı öz nüfuz dairəsinə daxil etmək məqsədi güdür və NATO ilə rəqabət aparmağa cəhdlər edir. 119
Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|