Anar İsayev. Ramil Rəhimov. Ümumi tarix xronologiya
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Anar İsayev. Ramil Rəhimov. Ümumi tarix xronologiya. Vəsait yeni nəşr olunan kurikulumla yazılmış tarix dərslikləri əsasında hazırlanmışdı. Vəsaitdə yalnız tarixi hadisələr şərh edilmir, onların mahiyyəti, səbəb-nəticə əlaqələri haqqında qısa xülasə də verilir. Vəsait orta məktəb şagirdləri, abituriyentlər və tarix müəllimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
QƏDİM DÖVR Qədim Misir
Yuxarı Misirdə və Aşağı Misirdə iki müstəqil padşahlıq yarandı. E.ə. IV minilliyin sonu
Yuxarı Misir ilə Aşağı Misir padşahları arasında müharibə baş verdi. Müharibə nəticəsində iqtisadi cəhətdən güclü olan Yuxarı Misir qalib gəldi, Yuxarı və Aşağı Misir birləşdirildi, Qədim Misirin vahid dövlətdə birləşdirilməsi başa çatdı, Vahid Misir dövləti yarandı. Memfis paytaxt oldu.
Misirdə yazı meydana gəldi. Misirdə dövlətin yaranması ilə eyni vaxda yazı meydana gəlmişdir. Bu, şəkli yazı idi. Sonralar Misirdə“Müqəddəs işarələr” adlandırılan heroqliflər yarandı. Heroqlif yazı növü, müxtəlif anlayışlardan ibarət şəkli yazı idi.
Misirin paytaxtı Fiv şəhərinə köçürüldü. E.ə II minilliyin əvvəlləri I Tutmosun hakimiyyəti. I Tutmosun hakimiyyəti dövründə Misir işğalçılıq müharibələrini genişləndirdi, Şərqi Aralıq dənizi ölkələrinə uğurlu yürüş təşkil edildi, yürüşlər nəticəsində Misirin ərazisi Fərat çayına qədər çatdı. E.ə II minilliyin ortaları III Tutmosun hakimiyyəti. III Tutmosun (1504-1450) hakimiyyəti dövründə Misirin siyasi hakimiyyəti altında olan Ön Asiya ölkələri firona tabe olan canişinlərtərəfindən idarə edilirdi. E.ə. XIII əsrin əvvəlləri II Ramzesin hakimiyyəti. II Ramzesin dövründə (1301-1235) Misirin yenidən geniş işğalçı yürüşləri başlandı. II Ramzes het tayfalarını məğlub edərək onlarla sülh bağladı. Fələstin, Finikiya və Suriyanın cənubu yenidən Misirin hakimiyyəti altına düşdü. Beləliklə, II Ramzes III Tutmos kimi işğalçı müharibələr apararaq Fələstini, Finikiyanı və Suriyanı Misirə tabe etdi. Lakin II Ramzesin vəfatından sonra Ön Asiyada Misirin mövqeyi zəiflədi. II Ramzesin Misirdə 66 il fironluq etdiyi dövrdə ölkədə aşağıdakı quruculuq işləri həyata keçirildi: yeni şəhərlər salındı, Misir və Nubiyada böyük sərdabələr, saraylar və məbədlər tikildi, Nubiyadakı məbəddə II Ramzesin 24 metrlik heykəli ucaldıldı.
E.ə. VII-VI minilliklər
Türkdilli xalqlar olan şumerlər Mərkəzi Asiya və Altay dağlarının ətəklərindən gələrək Mesopotamiyada məskunlaşdılar. E.ə. III minilliyin əvvəlləri
Mesopotamiyada şəhər-dövlətlər meydana gəldi. Həmin şəhər-dövlətlər Eredu, Laqaş, Umma, Nippur idi.
Şumerlər mixi yazı növünü yaratdılar. Şumerlərdən sonra şimalda yaşayan akkadlar, babillər və aşşurlar da mixi yazını mənimsəmişdilər. E.ə III minillik Qədim Mesopotamiya memarlığında zikkurat formalı pilləli məbədlər geniş yayıldı.
Babil şəhər-dövləti yarandı. Babil şəhər-dövləti Mesopotamiyada yaranmışdı. Dövlətin banisi Sumuabum, paytaxtı isə Babil şəhəri olmuşdu. Yunanlar onu Vavilion, akkadlar isə Babili (Tanrının qapısı) adlandırırdılar. E.ə. 1792-1750-ci illər Hammurapinin hakimiyyət illəri. Hammurapinin hakimiyyəti dövründə kanalların və yolların çəkilməsi genişləndi, yeni binaların tikilməsinə diqqət artırıldı, əkin sahələri və bağçılıq genişləndi, sənətkarlıq və ticarətin inkişafına böyük diqqət yetirirdi, bütün ölkə üçün vahid qanunlar külliyyatı tərtib edildi. Hammurapinin 282 maddədən ibarət olan qanunlar külliyyatı qara bazalt daş üzərinə mixi yazı ilə həkk olunmuşdu.
Finikiya. Assuriya E.ə. II minillik
Finikiyalılar Tir, Sidon və Bibil kimi ticarət şəhər dövlətləri yaratdılar. E.ə. II minillik
Finikiyalılar ən yaxşı gəmi inşaatçıları və dənizçilər olmuşlar. E.ə. XVI əsr Finikiyalılar Şimali Afrikada, Kipr, Sardiniya, Siciliya adalarında koloniyalar saldılar.
Aşşur dövləti yarandı. Aşşur dövləti Babildən şimalda, Dəclə çayının yuxarı axarında yaranmış, e.ə. IX-VIII əsrlərdə Ön Asiyanın ən qüdrətli dövləti olmuşdu. E.ə. VIII-VII əsrlər Aşşur dövləti Babili, Suriyanı və Fələstini işğal etdi. E.ə. 612-ci il Aşşur dövlətinin paytaxtı Nineva şəhəri Midiya və Babil qoşunları tərəfindən tutuldu.
Aşşur dövləti Midiya və Babil dövləti tərəfindən süquta uğradıldı.
E.ə. II minilliyin sonları Ari tayfaları İran ərazisində məskunlaşdılar. E.ə. VIII əsrin sonu
Deyok Midiyada dövlət yaratmağa təşəbbüs etdi, Ekbatan (Həmədan) şəhərini saldırdı və Midiya dövətinin paytaxtı elan etdi. E.ə. 672-ci il
Midiya tayfaları aşşurların işğalından xilas oldular. E.ə 672-550-ci illər Midiya dövlətinin mövcud olması dövrü. E.ə. VII əsr
Zərdüştilik dini meydana gəldi. E.ə. VII əsrin ortaları Aşşur dövləti ilə Midiya arasında müharibə baş verdi. Kaştariti (e.ə 672-653) Aşşura yürüş etdi. Əvvəl midiyalılarla dostluq edən kimmer, iskit və sak tayfaları bu döyüşdə aşşurlara köməkək etməsi nəticəsində midiyalılar məğlub oldu, Midiya hökmdarı Kaştariti həlak oldu və Midiya iskitlərin hakimiyyəti altına düşdü.
E.ə 625-585-ci illər Kiaksarın hakimiyyəti. Kiaksarın hakimiyyəti dövründə Midiyada iskit ağalığına son qoyuldu. Kiaksarın hərbi islahatına əsasən Midiya ordusu yenidən quruldu, ordu nizəçi və oxçu dəstələrinə bölündü, süvarilər (atlılar) piyadalardan ayrıldı, güclü nizami ordu yaradıldı.
Midiya və Babil qoşunları Aşşur, Arbela, Kalat və Nineva şəhərlərini işğal etdilər. E.ə. 605-ci il
Aşşur dövləti süqut etdi. Onun torpaqları isə Midiya və Babil arasında bölüşdürüldü. E.ə 585-550
Midiyanın sonuncu hökmdarı Astiaqın hakimiyyəti dövrü. E.ə. 550-ci il II Kir Ekbatan şəhərini tutaraq Midiya hökmdarı Astiaqı taxtdan saldı və Əhəmənilər dövlətinin əsasını qoydu. Midiya dövləti süqut etdi.
Əhəmənilər dövlətinin mövcud olması dövrü. E.ə 550-530-cu illər II Kirin kakimiyyəti. II Kirin kakimiyyəti dövründə Əhəmənilər Midiyanın bütün ərazilərini işğal etdilər, Kiçik Asiyada Lidiya çarlığının əraziləri tutuldu, Misirə qədər bütün ölkələr Əhəmənilər dövlətinə tabe edildi, massaget tayfalarına qarşı uğursuz hərbi yürüş təşkil edildi.
II Kambizin hakimiyyəti. E.ə. 525-ci il II Kambiz Misirə yürüş etdi. Yürüş nəticəsində Misir ələ keçirildi. Misir kahinləri II Kambizi firon elan etdilər.
Əhəmənilər dövlətində Qaumata üsyanı baş verdi. Qaumata (Bardi) Əhəmənilər dövlətində hakimiyyəti ələ keçirdi. Qaumatanın yeddi aylıq hakimiyyəti
Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|