Anar İsayev. Ramil Rəhimov. Ümumi tarix xronologiya
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 682-692-ci illər
- 692-716-cı illər
- 716-734-cü illər
- Uyğur xaqanlığı 744-cü il
- 745-759-cu illər
- 759-779-cu illər
- 842-ci il
- 626-cı il
- VIII əsrin sonları
- Bulqar dövləti 630-cu il
- 665-ci il
- 665/965-1236-cı illər
- 864-cü il
682-692-ci illər İltəris xaqanın hakimiyyəti. İltəris xaqanın dövründə Tonyukuk baş məsləhətçi təyin edildi, orduda süvari hissələrinin sayı artırıldı, ayrı- ayrı türk xaqanları birləşdirildi, ölkədə sabitlik, əmin-amanlıq yaradıldı.
Qapağan xaqanın hakimiyyəti. İltəris xaqanın vəfatından sonra onun oğlanları Bilgə və Kül tigin azyaşlı olduğu üçün qardaşı Qapağan xaqan hakimiyyətə gəldi. Qapağan xaqanın diqqətini yönəltdiyi əsas sahələr və ya başlıca siyasəti ordunu möhkəmləndirmək, ölkənin iqtisadiyyatını canlandırmaq və Mərkəzi Asiya türklərini vahid dövlətdə birləşdirmək idi. Bu yolda Çin başlıca maneə olduğu üçün Qapağan xaqan Çinə yürüş edərək Çini Göytürklərdən asılı vəziyyətə saldı. Göytürk ordusu Sakit okeana qədər irəlilədi.
Bilgə xaqanın hakimiyyət. Bilgə xaqanın əsas məqsədi türkləri bir xalq kimi qoruyub saxlamaq idi. Bu məqsədlə Bilgə xaqan xeyli mübarizə aparsa da düşmənləri tərəfindən sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. Sonralar uyğurların və digər türk tayfalarının üsyanları nəticəsində Göytürk dövləti zəiflədi.
II Göytürk imperiyası süqut etdi. Göytür dövləti dağıldıqdan sonra onların dövlətçilik ənənəsini Uyğur dövləti, uyğurlardan sonra isə Oğuz dövləti davam etdirdi.
744-cü il Qutluq Bilgə Gün xaqan tərəfindən Uyğur xaqanlığının əsası qoyuldu. 744-842-ci illər
Uyğur imperatorluğunun mövcud olması.
Qutluq Bilgə Gün xanın hakimiyyəti. Qutluq Bilgə Gün xanın hakimiyyəti dövründə doqquz oğuz tayfalarını On uyğur ilə birləşdirərək Uyğur dövlətini yaratdı, Ordu şəhərini Uyğur imperatorluğunun paytaxtı oldu, Uyğur dövləti geniş ərazini əhatə edən imperatorluğa çevrildi. Dövlətin ərazisi şərqdə Altaydan Mancuriyaya, cənubda Qobi səhrasına qədər uzanırdı.
Moyon Çur xanın hakimiyyəti. Moyon Çur xanın dövründə Çinin paytaxtı ələ keçirildi və Çin uyğurlardan asılı vəziyyətə düşdü. Çini özündən asılı vəziyyətə salmaları I Göytürk imperatoru Muğan xaqan, II Göytürk imperatoru Qapağan xaqan və Uyğur xaqanı Moyon Çur xaqanın fəaliyyətində oxşarlıq təşkil edir.
Bögü xaqanın hakimiyyəti. Bögü xaqanın dövründə Uyğur dövlətinin Çin üzərində nüfuzu artdı, uyğurlar Çinin bütün ticarətini öz nəzarəti altına aldı, tibetlilər Çinə basqın edərkən onlar məğlub edildi.
Bağa Tarkan xaqanın hakimiyyəti. Bağa Tarkanın dövründə Uyğur xaqanlığının iqtisadiyyatı daha da gücləndi.
Qırğız tayfaları uyğurlara qarşı üsyan qaldırdı. Üsyan nəticəsində Uyğur imperatorluğu süqut etdi.
Avar xaqanlığı 558-ci il Şərqi Avropada Avar dövləti yarandı. Göytürklər Jujan dövlətinin varlığına son qoyduqdan sonra “avar” adlanan jujanlar Avarlar az sonra qərbə çəkilərək Qafqazdan və Şərqi Avropaya gedərək Avar dövlətini yaratdılar. Avar xaqanlığının yaranmasında və möhkəmlənməsində hun, sabir, öğuz türkləri yaxından iştirak etmişdilər. 558-803-cü illər Avar xaqanlığının mövcud olması. VI əsrin sonları Bayan xaqanın hakimiyyəti. Bayan xaqanın dövründə Bizans avarlara vergi verməyə başladı. Alman və slavyan tayfalarının bir hissəsi avarlardan asılı hala düşdü. Bayan xaqanın dövründə artıq imperatorluğa çevrilmiş Avar xaqanlığının ərazisinə indiki Macarıstanın, Çexiyanın, Slovakiyanın, Avstriyanın və Almaniyanın cənub bölgələrinin bir hissəsi daxil idi. 626-cı il Avarlar Konstantinopolu mühasirəyə aldı. Avar xaqanlığı Bizansla qonşu olduqdan sonra onun Bizans üzərinə hücumları artdı. Avarlar Sasanilərlə birlikdə iki dəfə Konstantinopolu mühasirəyə aldılar. 626-cı ildə Konstantinopolun ikinci mühasirə zamanı avarlar məğlub olaraq şimala çəkildilər. Avarların məğlubiyyətinin səbəbi donanmamasının olmaması idi. Bu uğursuzluqdan sonra Avar xaqanlığına tabe olan xalqların üsyanı və hakimiyyət uğrunda mübarizə başladı. VIII əsrin sonları Avar-Frank müharibələri başladı 803-cü il Franklar avarların Pannoniya ərazisini tutdular. Avar dövləti süqut etdi. Avar xaqanlığının süqutu səbəbləri xaqanlığa tabe olan xalqların üsyanları və hakim təbəqənin hakimiyyət uğrunda mübarizəsi idi. Avar imperatorluğu süqut etdikdən sonra avarlar Balkan yarımadasına, Macarıstanın şərq vilayətlərinə səpələnərək xristianlaşdılar və yerli əhali qarışdı.
630-cu il Kubrat xan tərəfindən Şərqi Avropada Böyük Bulqar dövlətinin əsası qoyuldu. 630-665-ci illər Böyük Bulqar dövlətinin mövcud olması. 660-cı il Xəzərlərlə bulqarlar arasında döyüş baş verdi. Nəticədə Böyük Bulqar dövləti iki hissəyə - Dunay Bulqar və Volqa Bulqar türk dövlətinə parçalandı.
Kubrat xanın oğlu Baqi Bayan xan tərəfindən Volqa (İdil) Bulqar türk dövləti yaradıldı. Mərkəzi Bulqar şəhəri olan Volqa (İdil) Bulqar türk dövləti Orta volqaboyu və Aşağı Kama çayı sahillərində yaşayan türk tayfalarının yaratdığı ilk türk dövləti idi.
Volqa (İdil) Bulqar türk dövlətinin mövcud olması. 679-cu il Asparux xan tərəfindən Dunay Bulqar türk dövləti yaradıldı. Cənub-Şərqi Avropada Dunay Bulqar-türk dövlətinin paytaxtı əvvəlcə Pliska sonra isə Preslav şəhəri olmuşdur. 679-864-cü illər
Dunay Bulqar türk dövlətinin mövcud olması. 679-cu il
Asparux xan Bizansı məğlub edərək sülh müqaviləsi bağladı. Sülhün şərtlərinə əsasən Bizans imperiyası Bulqar-türk dövlətinin müstəqilliyini tanıdı və Bulqar- türk dövlətinə xərac verməli oldu. 864-cü il Dunay Bulqar-türk dövlətində xristianlıq dövləti rəsmi dini elan edildi. Bu hadisə ilə, slavyanlaşan bulqarlar öz varlıqlarını itirdilər, Dunay Bulqar türk dövləti süqut etdi. 965-ci il
Volqa (İdil) Bulqar türk dövləti Xəzər xaqanlığının asılılığından çıxaraq yenidən müstəqil oldu. 1236-cı il
Monqollar Volqa Bulqar türk dövlətinin varlığına son qoydular. Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|