Аня 2013 Layout 1
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
başqalarının adından iddia qaldırmasının qarşısının alınmasına xidmət edir. Başqa sözlə, iddiaçı yalnız öz (subyektiv) hüquqlarının pozulduğunu bildirməlidir. Hüquqların həqiqətən də pozu- lub-pozulmadığı iddianın əsaslılığı ilə bağlı olan bir məsələdir. Bu qayda da iddianın mümkünlüyü çərçivəsində geniş yoxla- malar aparılmasının qarşısının alınmasına yönəlmişdir. Subyektiv hüquq hər hansı bir şəxsin (idarəetmənin bir qolu olan inzibati orqanın deyil) qanun, müqavilə və ya inzibati aktla tanınan və digər şəxslərdən müəyyən hərəkətləri etməyi, bu cür hərəkətlərə dözməyi və ya hərəkətsizlik nümayiş etdirməyi tələb etmək imkanıdır. İddiaçı iddia ərizəsində belə bir tələb hüququna istinad etməlidir. Subyektiv hüquqlara, xüsusilə konstitusiyada təsbit olunmuş əsas hüquqlar, eləcə də adi qanunlardan irəli gələn subyektiv hüquqlar aiddir. Qanunla qorunan maraqlar, əslində subyektiv hüquqlarla eyniyyət təşkil edir. Subyektiv hüququn mövcud olub-olmaması normanın qoruyucu təyinata malik olub-olmaması əsasında müəyyən edilməlidir. Konkret halda, barəsində söhbət gedən hüquq norması müstəsna olaraq və ya ən azı fərdi maraqların da (təkcə ictimai maraqlara deyil) qorunmasına xidmət etmə- lidir. Subyektiv hüquqları ümumi şəkildə üç qrupa ayırmaq olar: 1) qoruyucu hüquqlar; 2) iştirak hüquqları; 3) müəyyən hərəkətlərin edilməsini tələb etməyə dair hüquqlar. Qoruyucu hüquqlar şəxslərə dövlətin onların qanunla qorunan azadlıq sferasına müdaxilə etməkdən çəkinməyi və belə bir müdax- ilənin aradan qaldırılmasını tələb etmək hüququ verir. İştirak 152 hüquqları şəxslərə iştirak etmək imkanları yaradır. Buraya, misal üçün, vətəndaşların seçki hüququ aiddir. Üçüncü qrupa aid olan hüquqlar isə, vətəndaşın dövlətdən müəyyən hərəkətlərin edilməsini tələb etmək hüquqlarını əhatə edir. Burada nəzərə alınmalı olan vacib məsələ ondan ibarətdir ki, qanunla və ya başqa əsaslarla aidiyyətin nəzərdə tutulması özü-özlüyündə maraqlı şəxsin məhkəmə qaydasında qorunmaq hüququna malik olması demək deyil (məsələn, başqa inzibati orqanlar tərəfindən yol verilmiş pozuntularından). İcra hakimiyyəti daxilindəki münaqişələr iddia qaydasında məhkəmədə deyil, subordinasiya baxımından yuxarı instansiya orqan tərəfindən həll edilir. Əlverişsiz (yükləyici) inzibati aktın ünvanlandığı şəxs həmin inzibati akta qarşı mübahisələndirmə haqqında iddia qaldırmağa bütün hallarda səlahiyyətli olacaqdır. Çünki id- diaçının onun üçün əlverişsiz (yükləyici) nəticələr yaradan inzibati aktın ləğv edilməsinə dair maddi-hüquqi tələbi mövcuddur. Əlverişsiz (yükləyici) inzibati aktın tərifi İİQ- nin 2.0.11-ci maddəsində verilmişdir. Həmin tərifə əsasən, maraqlı şəxsi hüququndan məhrum edən və ya onun hüququnu məhdudlaşdıran, yaxud onun üzərinə müəyyən vəzifələr qoyan akt əlverişsiz (yükləyici) inzibati aktdır. Əlverişsiz (yükləyici) inzibati aktın (məsələn, rüsum təyin edilməsi, tikintinin sökülməsi, restoran işlətmək icazəsinin ləğv edilməsi barədə qərar) qəbulu həmişə inzibati aktın ünvanlandığı vətəndaşın hüquqlarına müdaxilə deməkdir. Əgər inzibati orqanın hərəkəti üçün heç bir qanuni əsas yoxdursa, onda onun müdaxiləsi qanuna zidd sayılmalıdır. Bununla belə, qanuna zidd olub-olmama müstəsna olaraq iddianın əsaslılıq hissəsi çərçivəsində yoxlanılmalı olan bir məsələdir. 153 Misal: İddiaçı ona məxsus mini marketin bağlanması haqqında qərardan şikayət vermək istəyir. Bu qərarın qəbul edilməsinə səbəb işlərin pis getməsi səbəbindən onun uzun müddət vergi ödəməməsi olmuşdur. Səlahiyyətli inzibati orqan bunu mağazanın işlədilməsi üçün şərtlərin mövcud olmaması kimi qiymətləndirmiş və dinlənilmə hüququ təmin edildikdən sonra iddiaçının sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmasını qadağan et- mişdir. İPM-in 35.1-ci maddəsinə müvafiq olaraq, iddiaçı iddia qaldırmaq səlahiyyətinə malik olmalıdır. Bu səlahiyyət o halda mövcud ola bilər ki, iddiaçı mübahisələndirilən inzibati aktın onun subyektiv-publik hüquqlarını pozduğunu iddia edə bilsin. Hər hansı əlverişsiz (yükləyici) hakimiyyət tədbiri bütün hallarda ünvanlandığı şəxsin fundamental hüquqlarına, yəni ən azı, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 24-cü maddəsində təsbit olunmuş hüquqlarına müdaxilə edir. İddia qaldırmaq səlahiyyətinin yaranması üçün hüquq pozuntusunun ən azı mümkün olması kifayət etdiyinə görə təsvir olunan kazusda iddiaçının iddia qaldırmaq səlahiyyəti vardır. Bununla belə, o, iddia ərizəsində həmin hüquq pozuntusuna da istinad etməlidir (bax: İPM-in 35.1-ci maddəsi). İddia qaldırmaq səlahiyyəti yalnız o halda mövcud olmur ki, hüquqa müdaxilə açıq-aydın və birmənalı şəkildə nəzərə çarpmasın. 154 Əgər inzibati aktın qəbul edilməsi tələbinin mümkün olub-olmaması sual doğurarsa (yəni məcburetmə haqqında iddialarda) və ya inzibati aktın qəbulu bir vətəndaş üçün əlverişsiz, digəri üçün isə əlverişli şərait yaradarsa (yəni mübahisələndirmə haqqında iddialarda), bu zaman iddia qaldırmaq səlahiyyəti barədə normanın yoxlanılması çətin- ləşəcəkdir. İkinci halda hər hansı bir üçüncü şəxs, bir qayda olaraq, digər şəxsə ünvanlanmış əlverişli inzibati aktın onun üçün əlverişsiz nəticələr yaratdığını iddia edir. Belə bir üçüncü şəxsə ən bariz misal kimi tikinti sifarişçisinə verilmiş tikinti icazəsinə qarşı iddia qaldırmaq istəyən qonşunu göstər- mək olar. Burada hansı tikinti hüququ müddəalarının üçüncü şəxsə (qonşuya) də subyektiv tələblə çıxış etmək hüququ verməsi dəqiq araşdırılmalıdır. Beləliklə, qeyd olunan halda olduğu kimi, hər hansı bir normanın üçüncü şəxslərin də hüquqlarını qoruyub-qorumadığı təfsir vasitəsilə müəyyən edilməli olan bir məsələdir. Misal: Qonşu yan tərəfdə yerləşən torpaq sahəsinin mülkiyyətçi sinə verilmiş tikinti icazəsinə qarşı iddia qaldırır və bunu onunla əsaslandırır ki, tikintisinə icazə verilmiş ev onun evinə düşən zəruri təbii işığın qarşısını alır. Qeyd olunan halda inzibati məhkəmə icraatında faktiki olaraq üç tərəf iştirak edir: 1) verilmiş tikinti icazəsinə qarşı iddia qaldırmış iddiaçı; 2) tikintiyə icazə əldə etmiş tikintinin sifarişçisi; 3) tikintiyə icazəni vermiş inzibati orqan. Üçbucaq 155 Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|