Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Rusya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
208
209
parlamento  çoğunluğunun  bulunup  bulunmamasıyla  bağlantılı  olarak 
önemli farklılıklar arz etmektedir.
Bu  bölümde  ilk  olarak  Yeltsin ve Putin  dönemlerinde  özellikle 
parlamento içyapısını ve parti sistemini şekillendiren yapısal ve hukuki 
değişiklikler ve siyasi gelişmeler ele alınacak, daha sonra kanun yapma ve 
hükümet kurma süreçlerinde devlet başkanları ve parlamento arasındaki 
ilişkilerin seyri somut olaylar üzerinden izah edilecektir.
Yeltsin Dönemi (1993-99)
1993  Duma  seçimlerinden  sonra  Duma’da  temsil  hakkı  kazanan  üç 
siyasi  kampın  (komünistler,  demokratlar,  merkezdekiler)  güçlerinin 
görece birbirine yakın olması, bu üç partiyi Duma’nın içyapısı ve işleyişi 
hakkında uzlaşı arayışına itmiş ve eski hiyerarşik yapı yerine yetkilerin 
paylaşıldığı  bir  sistem  benimsenmiştir.  Duma’nın  yönetim  organı  olan 
Duma  Konseyinde
41
,  güçlerine  bakılmaksızın  her  siyasi  fraksiyonun
42
 
birer oyla temsil edilmesi ilkesi benimsenmiş ve komisyon başkanlıkları, 
fraksiyon ve gruplar
43
 arasında güçleriyle orantılı şekilde bölüşülmüştür.
44
 
Dolayısıyla  böyle  bir  yapı  içerisinde  herhangi  bir  partinin,  parlamento 
gündemine  hâkim  olması  zorlaşmıştır.  Ayrıca,  mevcut  yapı,  Duma’nın 
ve  komisyonların  yönetiminde  söz  sahibi  olmaları  için  bağımsızları
45
 
fraksiyonlara  üye  olmaya  ya  da  fraksiyonlarla  aynı  hak  ve  yetkilere 
sahip  “grup”lar  oluşturmaya  teşvik  etmekteydi.
46
  Fraksiyon  veya  grup 
üyelerinin çoğunun partilere mensup olmaması veya üyeliklerin mutlaka 
parti  aidiyetine  dayanmaması  ve  üyelerin  dilediklerinde  fraksiyon 
41
  Duma Konseyi, Duma’nın gündemini belirleyen ve siyasi partiler arasında anlaşmazlık çıkması 
durumunda izlenecek yol hakkında karar veren bir birimdir. (Thomas F. Remington,  “The Russian 
Federal Assembly, 1994-2004,” The Journal of Legislative Studies, Cilt 13, Sayı 1 (2007), http://
www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/13572330601165402, Erişim:15.01.2014, s.134).
42
  Seçimlerde %5’ten fazla oy alan siyasi partiler otomatik olarak “fraksiyon” oluşturabilmekteydi.
43
  Seçimlerde,  tek-isim  seçim  bölgelerinde  seçilen  üyeler  ancak  grup  oluşturabilmekteydi.  Gruplar, 
fraksiyonlarla aynı yetki ve haklara sahiptiler. Grup oluşturmak için en az 35 üye gerekmekteydi. 
Fraksiyon ve grup kurmak, üyelere personel ve mekân temini ile usule ilişkin konularda bazı hak-
lar sunmaktaydı. Dahası, komisyon başkanlığı gibi bazı makamlara da ancak fraksiyon veya grup 
üyelerinin gelebilmesi, bu oluşumların önemini artırmaktaydı.  (Remington, “The Russian Federal 
Assembly, 1994-2004,” s.134).
44
  Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.127-128.
45
  2005 yılında seçim kanununda yapılan değişikliğe kadar 450 sandalyeli Duma’nın 225 üyesi tek-i-
simli seçim bölgelerinden seçilmekteydi. Bu seçim bölgelerinde siyasi parti adaylarının yanı sıra 
bağımsızlar da yarışabilmekteydi. 1995 Duma seçimlerinde 77, 1999 seçimlerinde 105 ve 2003 se-
çimlerinde 67 bağımsız aday Duma üyeliğine seçilmeyi başarmıştı. Birinci Duma’da (1994-05) ise 
141 bağımsız üye Duma’ya seçilmişti. (White, Understanding Russian Politics, s.33). 
46
  Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.129.

---

Rusya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
210
211
değiştirebiliyor  olmaları,  parti  disiplinini  sağlamayı  zorlaştırmakta  ve 
dolayısıyla güçlü parti yapısının ortaya çıkmasına engel olmaktaydı.
47
 
Yeltsin
 döneminde, gerek 1993 gerekse 1995 seçimlerinde herhangi bir 
partinin tek başına çoğunluğu oluşturabileceği bir Duma kompozisyonu 
oluşmamıştır. Bu nedenle Yeltsin, Birinci Duma’da (1994-95) sol-merkez 
ittifakı,
48
  İkinci  Duma  döneminde  (1996-99)  ise  komünistler  ve  ittifak 
halindeki  fraksiyonların  ağırlıklarını  hissettirdikleri  Duma  ile  istediği 
önerilerin kanunlaşması için pazarlık yapmak ve tavizler vermek zorunda 
kalmıştır.
49
 Ayrıca, Yeltsin döneminde yasama faaliyetlerinin merkezinde 
daha çok bölüştürücü politikalar (vergi, bütçe tahsisi, özelleştirme, doğal 
kaynakların işletilmesine ruhsat ve izin verme vs.) bulunmaktaydı ve bu 
durum  Duma  üyelerini,  her  türlü  çıkar  gruplarının  lobi  faaliyetlerinin 
hedefi haline getirmekteydi.
50
 Bu dönemde, hükümet gibi devlet başkanı 
da,  günlük  yasama  faaliyetlerini  yürütmek  amacıyla  Federal  Mecliste 
irtibat  görevlileri  bulundurmak  ve  anlaşmazlık  durumunda,  uzlaşma 
sağlamak için meclis başkanları, devlet başkanı, başbakan veya fraksiyon 
liderleriyle  yuvarlak  masa  toplantıları  tertiplemek  zorunda  kalmıştır. 
Anlaşma  sağlanamadığında  süreç  tıkanmış,  bazen  sadece  muğlak 
hükümler içeren kanun önerileri ortaya çıkmıştır.
 51
 
Yeltsin
  döneminde  Federasyon  Konseyi,  federe  birimlerin  yasama 
ve  yürütme  organı  başkanlarından  oluşmaktaydı  ve  belli  konularda 
özerk  hareket  edebilmekteydi.  Konseyi  oluşturan  vali  ve  yasama 
organlarının  başkanları,  Konseydeki  görevlerinden  daha  çok  federe 
birimlerdeki  görevleri  ile  meşgul  olmaktaydılar.  Bölgesel  temsilci  gibi 
hareket  ederek  federal  hükümet  nezdinde  lobi  faaliyetleriyle  meşgul 
olmakta ve bölgelerinin menfaatine aykırı gördükleri kanun önerilerini 
bloke  edebilmekteydiler.
52
  Konsey  ayrıca,  devlet  başkanının  Anayasa 
Mahkemesi  üyeleri  ve  başsavcı  atamalarını  veto  ederek  özerk  hareket 
edebildiğini de göstermiştir.
53
 
47
  Donaldson, “Russia,” s.242.
48
  Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.127.
49
  Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.129.
50
  Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.130.
51
  Donaldson, “Russia,”  s.243.
52
  Sakwa, Russian Politics and Societys, 199-200.
53
  Remington, “The Russian Federal Assembly, 1994-2004,” s.133.

---