Arif Rəhimoğlu

 
120 
özünüz gördünüz ki, onların hamısı iki Almaniyanın birləşməsinə razılıq verdilər (Ə.Elçibəy); 
Öncə dildə birlik olmalıdır, yəni elə etməliyik ki, Təbrizdə, Mərənddə, Ərdəbildə – hər yerdə 
dinimiz bir olduğu kimi ədəbi dilimiz də bütövləşsin, formalaşsın, bir ədəbi dilimiz yaransın... 
(Ə.Elçibəy); Xəzərin iki açarı –Həştərxan və  Bakı imperiyanın daimi zərbə hədəfi olmuşdur 
(Ə.Elçibəy) vb.  
 
3.  Cümlədə  zamanın, yaxud  məkanın  başlanğıc və sonucu  göstərilərkən bu  başlanğıcla 
sonuc arasındakı sınır ayırtı ilə verilir:    
 
a) zaman sınırı; örn.: Azərbaycan xalqının 1722 – 23-cü illərdə rus imperiyasına qarşı 
apardığı  azadlıq  müharibəsi  türk  millətinin  ən  şanlı  və  şərəfli  tarix  səhifələrindəndir 
(Ə.Elçibəy);1918 – 1920-ci illərdə Azərbaycan xalqı ölüm təhlükəsini aradan qaldırıb özünü 
tarixdə  bir  daha  təsdiqlədi  (Ə.Elçibəy);  XVII  –  XVIII  əsrlərdə  Azərbaycanda  kitabxanaçılıq 
işi əvvəlki dövrlərə nisbətən daha da genişlənir (Ə.Elçibəy) vb. 
 
b)  məkan  sınırı; örn.: Müharibələr Azərbaycanda gedirdi  və  əslində Rus  –  Azərbaycan 
müharibələri idi, tarixə isə Rossiyskie – Persidskie voynı (“Rusiya – Persiya müharibələri”) 
adı ilə daxil edilirdi (Ə.Elçibəy); Onların demək olar, çoxu və həm də əsasları Urmiya gölü – 
Həmədan – Kərkük arasında və onların qonşuluğunda...yerləşir (Ə.Elçibəy); Biz inanırıq ki, 
gec-tez Bakı – Təbriz qatarı işə düşəcəkdir vb. 
 
4. Qarşılaşdırılan, yaxud hər hansı bir məsələdə qoşa çəkilən çeşidli özəl adlar arasında 
ayırtı  qoyulur;  örn.:  Bəlli  olduğu  kimi,  əsərdə  bir  qədər  sonra  İran  –  Turan  müharibələri 
başlayır  (Ə.Elçibəy);  Bununla  yanaşı,  Midiya  ellərinin  –  tayfalarının  Ərdəbil  –  Qəzvin  – 
Zəngan  –  Həmədan    boylarında  yaşadığını,  gah  Mannaya  daxil  olub,  gah  da  müstəqil 
fəaliyyət  göstərdiklərini,  Mannalılar  zəiflədikcə  Midiyalıların  gücləndiyini  tarix  mübahisəsiz 
qəbul  edir  (Ə.Elçibəy);  Azərbaycana  qarşı  düşmənçilik    Rusiya  –  İran  –  Ermənistan 
üçlüyünün  başlıca  özüllərindən    biridir;  Azərbaycan  –  Ukrayna  danışıqları  uğurla 
sonuclandı; Coul – Lens qanunu  vb.  
 
5. Hər danışığın önündə gələrək onu başqalarından ayırır (Ona görə də, danıĢıq ayırtısı 
adlanır).  Yazılı  dialoqlardakı  ayrı-ayrı  danışıqlar  məhz  bu  danışıq  ayırtısı  ilə  bir-birindən 
fərqlənər.  Adətən,  dialoqlarda  müəllif  sözlərindən  sonra  qoşa  nöqtə  qoyular,  hər  danışıq 
ayrıca  sətirdə  verilər  və  önünə  danışıq  ayırtısı  artırılar;  örn.:  ...  Aslan  Atakişiyev  məni 
...çağırıb dedi: 
 
– Sən bilirsən ki, səni həbs edəcəklər? 
 
Dedim: 
 
– Bilirəm. 
 
– Niyə belə edirsən? 

---

 
121 
 
– Xalqa görə (Ə.Elçibəy) vb. 
 
6. Qarşılaşdırılan obyektləri daha qabarıq gözə çarpdırmaq üçün aralarına ayırtı qoyular 
(bu  özəllik  atalar  sözlərinin  yazılışında  daha  geniş  yayılmışdır);  örn.:  Bəli,  Vətən  müqəddəs 
bir  fikirdir,  ideyadır,  imandır.  Vətən  haqqı  –  Tanrı  haqqıdır!  (Ə.Elçibəy);  Qonşu  haqqı  – 
Tanrı haqqı; Yüz ölç – bir biç; Ağa durur – ağacan durur vb. 
10. Dırnaq [ " " ,“”, « » ] 
 
Dırnaq  mətndəki  birbaşa  (vasitəsiz)  nitqi,  özəlliklə,  alıntıları  göstərmək,  öz  gerçək 
anlamından fərqlənən yeni anlamlar yüklənmiş sözləri gözə çarpdırmaq vb. amaclarla işlənən 
cütüzvlü durğu işarəsidir.   
 
Dünya  üzrə  ayrac  biçimlərinin  sayı  çox  olsa  da,  Azərbaycan  yazısında  onlardan  üçü 
daha geniş yayılmışdır: düz dırnaq – " ", vergüllü dırnaq –  “ ”  və bucaqlı dırnaq – « ».  
 
Azərbaycan türkcəsi ədəbi dilində dırnaq işarəsi daha çox aşağıdakı durumlarda işlədilir:  
 
1.  Verilən  mətnin  birbaşa  nitq  və  ya  alıntı  olduğunu  göstərmək  üçün;  örn.:                Ə. 
Elçibəy  yazır:  “Azərbaycanın  güneyi  Quzeydən  heç  bir  təsir  olmasa  belə,  öz  müstəqilliyini 
qazanacaq  və  müstəqilliyini  qazandıqdan  sonra  Azərbaycanın  quzeyinə  də  təsir  edəcəkdir”; 
Az-çox  elmlə  bağlı  adam  qədim  yunan  filosofu  Heraklitin  “Hər  şey  axır,  hər  şey  dəyişir” 
fikrindən xəbərdardır (Ə.Elçibəy) vb.  
 
2. Fərqli anlam (çox zaman istehza məzmunlu) yüklənən, yaxud məcazi məna daşıyan, 
yaxud da razılaşılmayan, qəbul edilməyən, doğru sayılmayan vb. sözləri, fikirləri qabartmaq, 
gözə  çarpdırmaq  üçün;  örn.:    Bu  “xoşbəxtlər”,  deyəsən,  özlərinin  yalanına  özləri  inanmışdı 
(Ə.Elçibəy);  İndinin  özündə  də  ”kəndlinin  torpağa  ehtiyacı  yoxdur”  deyə  torpağı  sizə 
qaytarmaq  istəmirlər  (Ə.Elçibəy);  Sizi  tərk  etməyən  mərəzinizdir:  “xalq  düşməni”  tapmaq, 
tapılmasa  da,  şər  və  böhtanla  “xalq  düşməni”,  “faşist”,  “agent”  və  sovet  dövrünün  başqa 
damğalarını  vurmaq  (Ə.Elçibəy);  ...İranı  yalnız  “millətlər  həbsxanası”  deyil,  həm  də 
“qadınlar  həbsxanası”  adlandırmaq  daha  doğru  olar  (Ə.  Elçibəy);  Bu  gün  gözümüzün 
önündə Azərbaycanın quzeyində Heydər Əliyev hakimiyyəti türk dilini yenidən “Azərbaycan 
dili” adlandırmağa cəhd göstərir (Ə. Elçibəy) vb.   
 
3.  Geniş  işlədilməyən,  yaxud  yeni  işlədilməyə  başlanan,  alışılmamış  söz  və  deyimləri 
qabartmaq,  yaxud  da  haqqında  danışılan  hər  hansı  bir  sözü  başqalarından  ayırıb  gözə 
çarpdırmaq  üçün;  örn.:  Çox  qəribədir  ki,  dərin  elmi  araşdırmalarla  avropamərkəzçilik 
tərəfdarlarını  təkzib  olunmaz  sübutlar  və  dəlillər  qarşısında  qoyanları  bəzən 
“asiyamərkəzçilik”də  təqsirləndirirlər  (Ə.Elçibəy);  “Əlyazmaçı”  olmaq  üçün  şərqşünas-
filoloq,  tarixçi  müəyyən  dövrdə  ixtisaslaşma  mərhələsindən  keçməlidir  (Ə.Elçibəy);  Bəlli 

---