Arif Xanlar oğlu Abasov Elçin Arif oğlu Abasov Elmira Novruz qızı Hüseynova
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
İslam memarlığı və inşaat
verir. Memar Şida tikiləcək binanı “bədnə- zər”dən uzaq olmaq və münasib vaxt seçmək üçün astronomiya elminə müraciət edir. Nizami bunu Şidanın sözü ilə belə qeyd edir:
“Yeddi gözəl”, 130. Beləliklə o bəxtəvər xoş gün seçib işə başladı. Şair bunu belə qələmə alır:
Vaxt seçdi başlanan mübarək işi. Seçdi, səadəti bir tale seçdi, O, yeddi günbəzi tikməyə keçdi. Gün kimi parladı Şida şöhrəti, Vurardı qaraya, ağa zinəti. Rəssamdı, mötəbər bir sənətkardı, Mühəndisdi, böyük hünəri vardı. Tibb elmi, həndəsə, asiman, nücum, Şidanın əlində sanki mumdu, mum. İncə memar idi, bəzək vurardı, Nəqşlər çəkərək, surət qurardı. Tişəylə, qələmlə çəkərsə əmək, Manidən can alar, Fərhaddan ürək. Ağlın şagirdiydi Şida hər zaman, O təlim almışdı usta Simnardan. Simnar Xavərnəqdə çəkəndə əmək, Şida eyləmişdi ona çox kömək. “Yeddi gözəl”, 130.
Lütf edib icazə versə mənə şah. Göy ölçmək işində çox pərgaram mən İki il qələmdə, işlətdi sənət, Bir saray tikdi ki, cənnətdi, cənnət Çalışdı, çarpışdı, göstərib hünər Yeddi günbəz tikdi hər yeri gövhər. “Yeddi gözəl”, 132. Nizami əsərlərində geosentrik sistemə aid çoxlu məlumatlar vermiş və onun məğzini “Yeddi gözəl”də Bəhram şahın tikdirdiyi “Yeddi günbəzin tərifi”ndə açmışdır:
Hər qüllə oxşardı bir səyyarəyə, Ulduzlar tanıyan sənətkar Şida Ulduz rəngi vermiş hər bir günbəzə. Keyvan taleyində günğəz ki, vardır Qaraya bürünmüş müşkə bənzərdi. O ki, Müştəriyə həmahəng idi, Bəzəyi, düzəyi səndəl rəng idi. O günbəz ki, Mərrix adını aldı, İncə naxışlıydı, sərasər aldı. O bürc ki, Günəşdən verirdi xəbər, Saraltmışdı onun üstündəki zər. Onu ki, şux etmiş göyün Zöhrəsi, Axdı Zöhrə kimi onun çöhrəsi. Ona ki, Ütarid vermişdi nemət, Firuzə rəngində yetmişdi zinət. O günbəz ki, ona Ay yol salırdı, Şahın taleyindən yaşıl çalırdı. Dediyim bəzəkdə qalxdı göylərə, Oxşayıb yeddisi yeddi ülkərə.
Bu şer parçasında verilmiş fikirlərin şərhi ilə əlaqədar olaraq demək olar ki, qədimdə qəbul olunmuş astroloji (nücum) təsəvvürlərə görə planet hesab edilən yeddi səma cisminin hər biri müəyyən bir rəngdə idi və həftənin müəyyən bir gününə uyğunlaşdırılırdı. Eyni zamanda Bəhram şahın tikdirdiyi yeddi saraydan hər biri yeddi planetin təcəssüm etdiyi rənglərdən biri ilə bəzədilmişdi. Təsəvvü- rdən göründüyü kimi şair göstərir ki, memar və ustalar bina və qurğular tikərkən təsadüfi rənglərdən deyil, məhz İlahinin kainata bəxş etdiyi səma cisimlərinin rənglərindən geniş istifadə edirdilər. Nizami topoqrafiya (yerölçmə) və geode- ziya elminə də dərindən bələd olmuş və yerin ölçülməsi, atlasın tərtibi haqqında “Şərəfnamə”də belə yazır:
Çəkdi bu dünyada xaç kimi bir xətt. Həmin bu dördbucaq ətləsi xətlə Həndəsi ölçünü keçirdi ələ. O gün ki, istədi gəzsin dünyanı, Ölçməyə başladı əvvəl hər yanı. İslam memarlığı və inşaat
39 Hər bir məsləhətdən, mərhələlərdən Qalmadı bir qarış yer ölçülməyən. Bu işdə hesabsız yerölçən vardı Uzun illər ilə ölçüldü çöllər Hesaba alındı bütün mənzillər. Aldığı quruda o saray qurdu, Mənzil-mənzil yolu ölçüyə vurdu. “ġərəfnamə”, 56-57.
Nizami Gəncəvi şəhərsalma problemləri- nin həllində, abadlıq işlərinin yerinə yetirilməsin- də hökmdarların nə qədər böyük rol oynadığını “Şərəfnamə”də İsgəndərin timsalında belə verir və göstərir ki, İsgəndərin müharibələri sülhə xidmət edir. O, dağılanlardan çox tikir. Şəhərlər, imarətlər asudəliyin bərpası İsgəndərin qayəsidir. “Şərəfnamə” poemasında özünəməxsus sənətkarlıqla İsgəndərin tikdirdiyi füsunkar gözəllikdən bəhs edərək yazır:
Abadlıq yolunda çəkdi bir əmək, Dəniz sahilində böyük İsgəndər Təzə bahar kimi qurdu bir şəhər. Bir cənnət kimiydi – işıqlı, abad, Hər yerdə bazarı, baxçası gürşad. Şəhəri İsgəndər tikdirib deyə Adını qoydular “İsgəndəriyyə”. Şah bina etdiyi bu gözəl şəhər Bağbana bərabər, Misrə bərabər. “ġərəfnamə”, 101.
“ġərəfnamə”, 198.
Sonra dahi şair yazır: Əmr etdi: nə qədər açıq, uçuq var, Çəksin bu xəzranın xalqı bir hasar. Gecə də, gündüz də qara daşlarla Olduqca böyük sədd çəkilsin yola. İşbilən, sınanmış daşyonanlardan, Dağlarda açığı sədlə bağlayan Bilikli ustalar göndərdi ora, Keçidlər alındı möhkəm hasara. Hasar işlərindən azad olaraq Hərəkət qəsdilə ucaltdı bayraq. “ġərəfnamə”, 239. İsgəndər Səmərqəndi bərpa etmiş, Çəngi, Dərbəndi, Bulqarı, Hərbi qaldırmış, bina və qur- ğuları bərpa etmiş, torpaqları yararlı hala saldırmışdır. Nizami bu barədə yazır:
“ġərəfnamə”, 56.
Nizami göstərir ki, şəhərsalma İsgəndərin səfərinin sonu və axtarışlarının zirvəsi idi. Bu haqda Nizami yazır:
“ġərəfnamə”, 257. O, yenə yazır:
“ġərəfnamə”, 428. Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|