Arif Xanlar oğlu Abasov Elçin Arif oğlu Abasov Elmira Novruz qızı Hüseynova
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ey böyük Nizami, qəlbin heç zaman, Ayrı döyünməyib eldən-obadan, Bəlkə ona görə böyüksən ki, sən
- Elə bununçün də dahiləşib sən, Zamanın fövqünə qalxıb ucaldın!
- Sənin adın kilidlərin açarıdır. “Leyli və Məcnun”, 182
- Göyləri xəlq edib yaraşıq verən, Saysız ulduzlara nur, işıq verən, İncə fikirlərə çıraq yandıran
- Bu yeri, bu göyü Odur saxlayan Onun varlığına şahiddir Cahan.
- Hər adın başlanğıcı olan Sənin adındır
İslam memarlığı və inşaat
halal zəhmətilə dolanmışdır. Təqribən 1169/70-ci ildə Dərbənd hökmdarı Seyfəddin Müzəffərin kəniz kimi göndərdiyi qıpçaq qızı Afaq (Appaq) ilə evlənmiş, 1174-cü ildə oğlu Məhəmməd anadan olmuşdur. Nizami Gəncəvi dünya ədəbiyyatı tarixinə məsnəvi formasında yazdığı beş poemadan ibarət “Xəmsə” (Beşlik) bəxş etmişdir. Nizaminin ilkin Şərq renessansının zirvəsi olan yaradıcılığında ictimai-siyasi, sosial və mənəvi-əxlaqi ideyaları öz parlaq bədii əksini tapmışdır. Nizami əsərlərində bir sıra memar obrazları da yaratmışdır. Onların içərisində Simnar və Şeyda (“Yeddi gözəl”) da vardır. Nizaminin sadə
daşyonan Fərhadı (“Xosrov və Şirin”) böyük bir memar obrazı kimi dünya ədəbiyyatında məşhurdur. Şair belə mahir sənətkarların istedadının layiqli qiymət almamasına təəssüflənir, həyatı rövnəqləndirən sənət adamlarının nadanlar əlində həlak olmalarına acıyır. İnsan zəkasının qüdrətinə dərin inam bəsləyən Nizami əsərlərində elmin fəzilətindən dönə-dönə bəhs edilmişdir. Onun yaradıcılığında alim və filosof obrazları mühüm yer tutur və onlar hökmdarları və cəmiyyəti düzgün istiqamətləndirən qüvvə kimi təsəvvür edilirlər. Nizami insanın əxlaqi gözəlliyinə xüsusi qiymət vermiş, kamil insanın ancaq zahiri əlamətləri ilə deyil, mənəvi gözəllikləri ilə də seçildiyini qeyd etmişdir. Nizami ancaq yüksək əxlaq prinsiplərinə riayət yolu ilə xoşbəxt cəmiyyət qurulmasına inanırdı. Nizami həm də böyük vətənpərvər olmuşdur. O, bütün əsərlərində təsvir etdiyi hadisələri Azərbaycanla əlaqələndirməyə, vətənin keçmiş qüdrətli günlərini tərənnüm etməyə çalışmışdır. Rus şairi, jurnalist A.A. Dementyev deyir:
O, eyni zamanda şerlə belə deyir:
Sən öz ilhamını xalqından aldın. Elə bununçün də dahiləşib sən, Zamanın fövqünə qalxıb ucaldın!
Nizami, dövrünün bütün elmlərinə, o cümlədən İslam memarlığı və inşaat sənətinə, nəqqaşlıq və buna yaxın elmlərə dair geniş təsəvvürə malik olmuş və əsərlərində müxtəlif elm sahələrinə dair mülahizələr irəli sürmüşdür. İslam memarlığı və inşaat
35 NIZAMI GƏNCƏVININ ƏSƏRLƏRINDƏ MEMARLIQ VƏ INġAAT Ey adı ən yaxşı başlamış, Sənin adın olmadan yazını başlayarammı? Ey bütün varlıqların işini nizama salan, Sənin adın kilidlərin açarıdır. “Leyli və Məcnun”, 182
İslam dini Çindən Atlantik okeanına qədər uzanan torpaqlarda bütün müxtəlif sivilizasiyaları birləşdirərək vahid mədəniyyət yaratdı və İslam mədəniyyətinin əsası qoyuldu. Bu mədəniyyət Yer kürəsinin yüksək mükəmməlliyə malik, sonuncu İlahi mədəniyyəti oldu. Eyni zamanda İslam mədəniyyətinin bir şaxəsi kimi İslam memarlığının əsası qoyuldu ki, onun da əsasını İslam dini təşkil etdi. Beləliklə, İslam mədəniyyətinin həlledici təsiri ilə Azərbaycanda maddi və mənəvi mədəniyyətin inkişafında yeni tarixi dövr açılmışdır. Belə ki, Azərbaycanda vahid ərəb əlifbası yayılır, şəhər və kəndlərdə mədrəsələr təşkil edilir və tədriclə savadlanma prosesi başlanır. Hətta bir çoxları təhsil məqsədilə ərəb məmləkətlərinə gedir, orada fəlsəfə, məntiq, psixologiya, ilahiyyat, riyaziyyat, astronomiya, coğrafiya və s. elmləri öyrənir, tədris ocaqlarında dərs deyir və hüquq sahəsində qazilik edirlər. Azərbaycanda əvvəlcə dini və ədəbi istiqamətlərdə başlanan islamın qərarlaşması, mövcud olan qeyri-islami dini etiqadları aradan qaldırmaqla insanların daxili aləmində böyük islami dönüş yaratmışdı. Həmin dönüşün səmtləndirdiyi istiqamətdə ictimai həyatın bütün sahələrində sosial münasibətlər, elm, fəlsəfə, məişət tərzi, geyim formaları, ailə, əxlaq, hüquq, mülkiyyət, memarlıq, nəqqaşlıq, musiqi, kaşı bəzəkləri inkişaf etməklə İslam mədəniyyəti formalaşıb. Nəticədə, Azərbaycan mədəniyyəti sistemində şer, miniatür sənəti, kalliqrafiya, şəhərsalma, məscidlərin tikilməsi, memarlıq, fəlsəfə və ədəbiyyat daha yüksək səviyyələrdə tərəqqi edir. Azərbaycanın orta əsrlərdə və sonrakı dövrlərdə yaşayıb, dünya mənəvi xəzinəsinin incilərini yaratmış Bəhmənyar, Sührəverdi, Şeyx Mahmud Şəbüstəri, Seyid Yəhya Bakuvi kimi filosof və mütəfəkkirləri, Fələki Şirvani, Xacə Nəsrəddin Tusi, Hubeyn Tiflisi, Əbdürrəşid Bakuvi, Nəimi, Eynətülquzat, Urməvi, Əcəmi Naxçıvani, Hacı Zeynalabdin Şirvani kimi alimləri, Xaqani, Nizami, Nəsimi, Füzuli, Məsihi, Marağalı Əvhədi kimi dahi şairləri məhz islam zəminində yetişib, böyük şəxsiyyətlər kimi tanınmışlar. Əgər biz keçmiş sovet dövründə olduğu kimi bu görkəmli sənətkarların dinə qarşı çıxdıqlarını iddia ediriksə, şübhəsiz ki, onların böyüklüyünü və dahiliyini inkar etmiş oluruq. İslam zəminində yetişmiş, yazıb-yaratmış şer, sənət və elm dühalarının yaradıcılığını islamsız, “Qur’an”sız təsəvvür etmək, onları bu nəzəri, əxlaqi bünövrədən təcrid edib, sırf materialist baxımdan tədqiq etmək
elmə qarşı
hörmətsizlikdən başqa bir şey deyildir. O cümlədən, dahi Şeyx Nizami Gəncəvinin də adı çox böyük ehtiram və məhəbbətlə qeyd olunmalıdır. Araşdırıcıların qeyd etdiyinə görə də “Nizami dinsiz, etiqadsız cəmiyyət təsəvvür etmir”. Bu, sadəcə olaraq mümkün də deyil. Çün- ki dünyanın bütün vicdanlı mütəfəkkirləri dini şüurda cəmiyyətin hərəkətvericisini, onu nizamda saxlayan qüvvəni görürlər. Nizami də eləcə. Ustad Nizami öz əsərlərində Allaha, peyğəmbərlərə belə xitab edir:
Nizami deyir ki, varlıq pərdəsi aradan qalxınca Onun görüntüsü də nəzərdə canlanır. Digər tərəfdən şairin nə qədər yüksək Allahpərəst olmasının “Xəmsə”də Allaha münacatlarında, Peyğəmbərimizə (s) nətlərində açıq-aşkar görürük. O yazır:
Başlayışın əvvəli Sənə çatmanın axırıdır. “Yeddi gözəl”, 101.
Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|