Arif Xanlar oğlu Abasov Elçin Arif oğlu Abasov Elmira Novruz qızı Hüseynova
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Usman Fəxrəd-Din Əhməd əl-Maraği əl- Əmin
- Əhməd ibn Əyyub əl-Hafiz Naxçıvani
- Tacəddin Əlişah Təbrizi
- Usta Fəxxar Zeynəddin Şəms Təbrizi
- Xoca Əli Hafiz Təbrizi
- Şirazi Qəvaməddin
- Mirək Mirzə Qiyas, Ağa Mirək
- Məhəmmədağa Mehmet ağa
İslam memarlığı və inşaat
dini abidələri bərpa etmiş və yenilərini layihələndirib, tikmişlər. Bibiheybət piri, Nardaran piri, Mirmövsüm ağanın ziyarətgahı və digər möhtəşəm məscid və abidələr tikilmişdir. Bunları qəlbində Allah eşqi, Peyğəmbər məhəbbəti, imam sevinci olan azərbaycanlı memar və ustalar tikmişlər. Rus memarı V.S.Yeqorov yazmışdır: “Azərbaycan memarlarının yaradıcılıq fəallığı çox yüksəkdir, onların böyük məharəti sevindiricidir”. Kitabın həcminin məhdudluğu minlərlə memar və ustaların adlarını çəkməyə imkan vermir. Çalışmışıq ki, 7-20-ci əsrləri əhatə edən dövrdə çalışmış memar və ustaların bir neçəsinin adını çəkək və onların İslam memarlığı və inşaat mədəniyyətinə göstərdikləri xidmətləri qeyd edək.
Azərbaycan memarı. Bakının İçəri şəhər hissəsində yerləşən Sınıqqala məscidinin (1078) memarıdır. Məscidin şimal divarındakı kitabədə kompleksin tikilmə tarixi və memarın adı yazılmışdır. Məscid əvvəllər memarın adı ilə “Məhəmməd məscidi” adlanmışdır. Əhməd Məhəmməd oğlu – 12-ci əsr Azər- baycan memarı. Cənubi Azərbaycanın Marağa şə- hərində Göy günbəz türbəsinin memarı olmuşdur. Türbə səkkizbucaqlı, qülləvari olmaqla gövdəsi kərpicdən, kürsülüyü daşdan inşa edilmişdir. Göy günbəz kompozisiyasında Möminə xatın türbəsi- nin təsiri duyulur. Səthlərini və dairəvi çıxıntılarını bəzəyən göy keramikdən istifadə edildiyi üçün abidə Göy günbəz adlandırılmışdır.
rəsədxanasının memarı. Məsud Davud oğlu – 12-ci əsr Azərbaycan memarı, Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbinin nümayəndəsi. Bakıdakı Qız qalasının memarı olması ehtimal edilir. Qalanın kufi xətti ilə yazılmış daş kitabəsində Məsud Davud oğlunun adı qalmışdır (Qübbə Məsud bin Davud). Əbdülməsud oğlu – 13-cü əsr Azərbaycan memarı. Ehtimala görə Bakıdakı Qız qalasının memarının nəvəsidir (oğlunun oğludur). Əsərlə- rindən yalnız Mərdəkandakı qəsr (1232) qalmış- dır. Qəsrin daxili bürcünün üzərindəki kitabədə Əbdülməcid Məsud oğlunun adı (Memar bin Əbdülməsud) həkk edilmişdir.
14-cü əsrin əvvəllərində yaşamış Azərbaycan memarı. Bakıdakı Bibiheybət məscidinin minarə- sini (1301), Nardarandakı qəsrin (1301) və Bakı- nın İçəri şəhərindəki Molla Əhməd məscidinin müəllifidir. Bibiheybət məscidinin minarəsi Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbinin ən yaxşı nümunələrindəndir. Əhməd ibn Əyyub əl-Hafiz Naxçıvani – 14-cü əsr Azərbaycan memarı. Bərdə türbəsinin (1322) memarıdır. Bu türbə çoxrəngli kəsmə mozaikadan quraşdırılmışdır, zəngin ornamentlə bəzədilmiş iki baştağı onun sadə və aydın kom- pozisiyasını dolğunlaşdırır. Abidənin bütün səthi, üzərində firuzəyi kaşı çəkilmiş kərpiclə naxışlan- mışdır. Bu cür orijinal hörgünün kərpic naxışların- da “Allah” sözü mütənasib surətdə təkrarlanır.
Azərbaycan memarı. Elxani hökmdarı Ölcaytu Məhəmməd Xudabəndənin vəziri olmuş Tacəddin Əlişah Təbrizdəki Əlişah məscidinin (1310-20-ci illər) layihələndiricisi və memarı olmuşdur. Binanın inşasında bişmiş kərpiclə yanaşı qiymətli tikinti materiallarından – döşəmə və divarlarında mərmərdən, kaşıdan, bəzəklərində isə hətta qızıl və gümüşdən də istifadə edilmişdir.
cü əsr Azərbaycan memarı. Səmərqənddə orta əsrlərə aid Şahi Zində nadir memarlıq abidə kompleksinə daxil olan Şadi-Mülk əkə türbəsinin (1372) kitabəsində Usta Zeynəddin Şəms Təbrizinin adı qalmışdır. Yusif ibn Zahir – 15-ci əsr Azərbaycan memarı. Onun işlərindən yalnız Qəbələ rayonunun Həzrə kəndindəki Şeyx Bədrəddin türbəsi (1446) qalmışdır. Abidənin yuxarı hissəsindəki kitabədə memarın adı (Yusif bin Ustad Zahir) həkk edilməsi onun tanınmış sənətkar olduğunu göstərir.
olmaqla Bakıdakı Şirvanşahlar ansamblına daxil olan türbənin (1435) müəllifidir. Onun adı türbə- nin timpanlarında yerləşən medalyonların içərisin- də, daş üzərində həkk edilmişdir. Memarın adı hər medalyonda iki dəfə – sağdan sola və güzgüdən əks olunmuş kimi soldan sağa təkrarlanır və orijinal ornament kompozisiyası əmələ gətirir. Xoca Əli Hafiz Təbrizi – 15-ci əsr Azər- baycan memarı. Heratda İçqalanın (15-ci əsr), Cümə məscidinin (1201) 14-cü əsr zəlzələsindən sonrakı memarı (1498-1500) olmuşdur. Şəhərin yaxınlığındakı Gövhərşad məscidi və möhtəşəm
İslam memarlığı və inşaat
29 Müsəlla ansamblının (1417-38) tikintisində də memar iştirak etmişdir.
memarı. Təbrizdəki Göy məscidin (Cahanşah məscidinin) və onun mərkəzi tikilisi – Qaraqoyun- lu hökmdarına həsr olunmuş Müzəffəriyyə kom- pleksinin məhz Xacə Əli Kücəçi tərəfindən tikildi- yi ehtimal edilir. Məscidin kitabələrini Nemətulla Bəvvab (bəzi mənbələrə görə o, həm də Göy məscidin memarıdır) işləmişdir. Göy məscid kvadrat şəkilli olmaqla bişmiş kərpicdən inşa edil- mişdir. Məscidin rumi və islami ornamentli zəngin naxışları, kaşı və oyma bəzəkləri onun quruluşu ilə üzvi əlaqələndirilmiş kitabələri nəstəqil, kufi, süls və rutə xətlərilə işlənmişdir. Ümumi koloritində göy rəng üstün olduğu üçün “Göy məscid” adla- nıb. Bu məscid “İslamın firuzəsi” də adlandırıl- mışdır.
Şirazi Qəvaməddin – 15-ci əsr Azərbaycan memarı. Heratda Xoca Ənsari türbəsinin (1425- 28/29) və digər abidələrin memarı olmuşdur. Əbdülbaği Təbrizi (?-1629) – Azərbaycan memarı. İsfahanda anadan olmuşdur. Təbriz, Bağ- dad və İsfahanda işləmişdir. Elm və sənətin müx- təlif sahələrində şöhrət qazandığına görə “Danış- mənd” (alim) təxəllüsü almışdır. O, İsfahanda bir sıra məscidin (Əlirza Təbrizi ilə birgə) kitabələrini işləmişdir. Əmirşah Vəliyənkuhi – 16-cı əsr Azərbay- can memarı, Təbriz memarlıq məktəbinin nüma- yəndəsi. Vəliyənkuhi məhəlləsində doğulmuşdur. Bakıdakı Şirvanşahlar sarayı ansamblında şərq darvazasının daşdan oyma baştağını (1584) yaratmış, abidənin üzərindəki kitabədə öz adını həkk etmişdir.
memarı. Təbrizdə doğulmuşdur. Çaldıran döyü- şündə (1514) Şah İsmayılın məğlubiyyətindən sonra I Sultan Səlim Azərbaycanın bir çox sənətkarı ilə birlikdə Əsir Əlini də Təbrizdən İstanbula aparmışdır (“Əsir” ləqəbi də bununla əlaqədardır). Onun klassik türk memarlığının inkişafında, xüsusilə klassik Osmanlı məscid tipinin – Sultanlar camesinin formalaşmasında əhəmiyyətli rolu olmuşdur. Onun İstanbulda tikdi- yi I Sultan Səlim məscidini türk araşdırıcılardan Y.Bayatlı memar Sinan üslubunun müjdəsi saymış, C.Ərsevən isə Əsir Əlini Sinanın ustadı və klassik türk memarlığının banisi adlandırmışdır. Ümumiyyətlə, Əsir Əli Azərbaycan memarlıq tarixində bizə bəlli olan ən məhsuldar memardır. O, Osmanlı imperiyasının baş memarı olmuşdur. O, 1515-37-ci illərdə İstanbul, Konya, Əskişəhər, Çorlu, Təkirdağ, Qəbzə, Trabzon, Halıcılar (Türkiyə), Sofiya (Bolqarıstan), Sarayevo (Bosniya və Hersoqovina) və başqa şəhərlərdə çoxlu bina tikmişdir. Məşhur əsərləri: İstanbuldakı Topqapı sarayının ikinci baştağı, Sultan Səlim məscidi (1522), Sofiyadakı Seyfəddin Qazi məsci- di, Sarayevodakı imarət, kitabxana, məscidlər kompleksi (1532), Qəbzədəki Çoban Mustafa məscididir.
Azərbaycan memarı. 1540-cı illərdə Moğol hökm- darı Humayun şah onu Qəzvindən Hindistana aparmışdır. Moğol memarlıq məktəbinin forma- laşmasında mühüm rolu olmuşdur. Əsərlərindən yalnız Dehlidəki Humayun məqbərəsi (1565) mə- lumdur. Səfəvilər dövrü Təbriz türbələri üslubun- da tikilmiş bu monumental abidənin prizma formalı gövdəsinin ortasında günbəzlə örtülmüş baraban ucalır. Quruluşunda hind memarlıq mo- tivlərinin təsiri duyulur. Aqradakı məşhur Tac- Mahal məqbərəsinin (1630-52) prototipi hesab olunur.
– türk memarı. Məşhur memar Sinanın şagirdi olmuşdur. İstanbul, Ədirnə və başqa şəhərlərdə çoxlu məscid, karvansara, Ədirnədə Aişə Qadın karvansarası (1609), memar Hacı Şaban ilə birgə Tunca çayı üzərində 4-cü körpü (1607-15) və s. tikmişdir. Ən məşhur əsəri İstanbuldakı Sultan Əhməd camesidir (Göy came, 1609-16). Memar hündürlüyü 49 m, günbəzinin diametri 24 m olan Sultan Əhməd camesinin “klassik” kompozisiya- sına yeni memarlıq detalları əlavə etmişdir. Özün- dən əvvəlki iki, yaxud dörd məsciddən fərqli ola- raq, burada qurulmuş altı minarə abidənin monu- mentallığını artırır. Şəmsəddin Şəmaxi – 16-cı əsr Azərbaycan memarı. Onun bu dövr Azərbaycan memarlığında öz dəst-xətti vardır. Yaradıcılığında Şirvan- Abşeron memarlıq məktəbinin ənənələrini davam etdirmişdir. Qəbələ rayonundakı Həzrə kəndində yonul- muş daşdan tikilmiş səkkizbucaqlı Şeyx Mənsur türbəsi (1570) onun ən maraqlı əsərlərindəndir. Türbənin kitabəsində memarın – Şəmsəddinin adı həkk olunmuşdur. Memarın Ağsuda tikdiyi Şeyx Məzid (Məzyəd) türbəsi (1502) də dövrümüzədək çatmışdır. Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|