Asif mehraliyev
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III FƏSİL BİTKİLƏRİN ÜMUMİ BECƏRİLMƏ PRİNSİPLƏRİ Sahənin əkinə hazırlanması
- Torpağın əkinə hazırlanması
17
dəfnəgilənar, mahoniya, maqnoliya, kameliya və b. kölgəsevən bitkilər; zoğal, yemişan, bir sıra ot tipli bitkilər və b. kölgəyədavamlı bitkilər hesab olunur. Bitkilərin işığa tələbatı həm də onun hansı torpaq-iqlim şəraitində bitməsindən asılıdır. Əksərən tünd-yaşıl yarpağı olanlar kölgəyədavamlı, açıq-yaşıl və digər rəngdə olanlar isə işıqsevən olurlar.
Havanın daimi hərəkəti digər amillərin də, xüsusilə havanın nisbi
rütubətinin və
temperatur rejiminin nizamlanmasında böyük rol oynayır. Hava amili əsasən örtülü şəraitdə becərilən bitkilər və çətiri sıx olan bitkilər üçün əhəmiyyətlidir. Bitkilərin dibinin yumşaldılması, torpaqda havalanmanı yaxşılaşdırmaqla, köklərin inkişafına müsbət təsir göstərir. Dəniz, çay və göllərin ətrafındakı hava bütün canlılar üçün daha sərfəli və keyfiyyətli hesab olunur. Temperatur amili Torpaqdakı üzvi maddələrin minerallaşması, bitki kökləri vasitəsilə sorulması, bitki orqanizmində gedən biokimyəvi, fizioloji proseslər, fotosintez və s. istiliklə əlaqədardır. Bitkilərin temperatur rejimi dedikdə, həm istilik, həm soyuq, həm də şaxta nəzərdə tutulmaqla, onların havada və torpaqda miqdarı nəzərə alınmalıdır. Temperatura münasibətdə də bitkilər çox müxtəlifdir ki, bu da onların filogenetik inkişaf tarixi və yeri ilə sıx bağlıdır. Ona görə də bitkilər tropik, subtropik, mötədil və şimal bitkiləri adı altında qruplaşdırılmışlar. Bitkilərin əkilməsi üçün ərazilərin
18 seçilməsi zamanı onların hansı iqlim zonasına xas olmalarının öyrənilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yəni tropik qurşaqda (ekvadorun hər iki tərəfindən 23-27,5°-yə qədər) bütün bitkilər əsasən həmişəyaşıl olmaqla istiyə tələbkar bitkilər olduğundan, onların şimal (arktik) qurşaqda becərilməsi çətin olur. Bu bitkilərə ananas, banan, manqa, aqava, əzvay və b. aiddir. Azərbaycan ərazisində tropik zona yoxdur. Eyni ilə subtropik iqlim bitkiləri də şaxtaya davamsız bitkilər hesab olunur: nar, sitrus bitkiləri, əncir, xurma, çay, kameliya və b. bura aiddir. Azərbaycan ərazisində İ.M.Axundzadənin təsnifatına görə 3 subtropik bölgə mövcuddur: 1. Rütubətli subtropik bölgə. Buraya Talış dağ silsiləsinin ətəklərində yerləşən rayonlar aiddir. 2. Yarımrütubətli subtropik bölgə. Bura Böyük Qafqaz dağlarının cənub ətəklərində yerləşən rayonlar daxildir. 3. Quru subtropik bölgə. Bura Abşeron yarımadası, Kür- Araz ovalığı, Naxçıvan MR və Qarabağ rayonları aiddir. Qida amili Bütün canlılarda olduğu kimi, bitki hüceyrə və toxumalarının qurulması üçün qida maddələri – üzvi birləşmələr, zülallar, yağlar, karbohidratlar lazımdır. Bitkilər bu birləşmələri qeyri-üzvi maddələrdən özləri hazırlayır. Bitkilərə daha çox
lazım olan
elementlər makroelementlər (azot, fosfor, kalium, oksigen, hidrogen), nisbətən az tələb olunanlar isə mikroelementlər (dəmir, kalsium, kükürd, mis və b.) adlanır.Bütün bu qida elementlərini bitkilər havadan və torpaqdan sorur. Müxtəlif 19
tip torpaqlarda bu elementlər az və ya çox dərəcədə olur. Bitkilər hidroponika üsulunda becərildikdə isə bu qidalar süni şəkildə suyun içərisinə əlavə olunur. Torpaqda qida maddələrinin miqdarının təyin edilməsi, bitkilərin becərilmə şəraitində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki qida maddələrinin çoxluğu və ya azlığı bitkinin inkişafına mənfi təsir edir. Məsələn, azotun çatışmazlığı bitkinin böyüməsinə mənfi təsir etdiyi halda, onun çoxluğu məhsulun keyfiyyətini aşağı salır. Ona görə də bitki becərilən torpağın tərkibi mütləq öyrənilməlidir. Əks halda üzvi və mineral gübrələrin tətbiqi düzgün olmaz. Bununla belə, vizual müşahidələrlə bitkinin böyümə və inkişafını mütəmadi izləməklə də torpaqda hansı qida maddəsinin azlığı və ya çoxluğu barədə fikir demək mümkündür. Beləliklə, bitkilərin böyümə və inkişafında qeyd olunan bu həyat amillərinin hər birinin ayrılıqda xüsusi əhəmiyyətli olması, onların hamısının yalnız birlikdə təsiri zamanı mümkündür. Yəni, onların hamısı bitki üçün eyni dərəcədə əhəmiyyətlidir və biri digərini əvəz edə bilməz. Məsələn, toxumun cücərməsi üçün digər bütün həyat amilləri (rütubət, işıq, qida, hava və b.) normada olub, lakin istilik yoxdursa bu halda toxum cücərməz. Yəni qeyd etdiyimiz həyat amillərindən hər hansı biri çatışmadıqda bitki böyüyüb inkişaf edə bilmir. Ona görə də bütün həyat amillərini bitki üçün eyni dərəcədə yaratmaq zəruridir. Həyat amillərinin öyrənilməsi də məhz bu məqsədə xidmət edir.
20 III FƏSİL BİTKİLƏRİN ÜMUMİ BECƏRİLMƏ PRİNSİPLƏRİ Sahənin əkinə hazırlanması Bitki əkini üçün sahə həmişə tam yararlı halda olmur. Xüsusilə daşlı-kəsəkli, az münbit, bəzi hallarda şoran torpaqlar olur ki, həmin ərazilərdə bir sıra meliorativ tədbirlər – daş-kəsəkdən təmizləmə, suvarmanıasanlaşdırmaq üçün səthin relyefinin nizamlanması, münbitliyi artırmaq məqsədilə tam normada üzvi, mineral gübrələrin verilməsi və b. aparılmalıdır.
Torpağın hazırlanması, onun
şumlanmasından, yumşaldılmasından (ikinci şumlamadan), malalanmasından, səthin hamarlanmasından (ütüləmə), əkiləcək bitki və ya səpiləcək toxum üçün yerlərin (çalaların, şırımların, ləklərin) hazırlanmasından ibarətdir.
yumşaldılaraq əkin üçün yararlı hala salınmasıdır. Qidalı təbəqəsi az olan torpaqlar dayaz, çox olanlar isə dərin şumlanır. Bundan əlavə bostan-tərəvəz bitkiləri və digər birillik bitkilər (dənli-taxıl, dənli-paxlalı və b.) üçün torpaqlar dayaz (25-30 sm), ağac-kol bitkiləri əkini üçün isə dərin (50-80 sm) şumlanır. Yazda əkiləcək bitkilər üçün torpaq payızda, payızda əkiləcək bitkilər üçün isə yazda və yayda şumlanmalıdır. Əsaslı şum aparmaq üçün laydırlı (torpağı çevirən) kotanlardan istifadə olunur. Vaxtında şumlanmış sahə əkinqabağı yenidən 15-20 sm dərinlikdə yumşaldılmalıdır. Bu əməliyyat geniş sahələrdə laydırsız- Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|