Asif mehraliyev
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Malalama və ütüləmə
- Alaq otları ilə mübarizə
- Toxumların səpini: Səpin vaxtı.
- Səpinin dərinliyi.
- Səpin normaları.
- Şitilin yetişdirilmə texnologiyası.
21
kotanlarla və ya kultivatorlarla, kiçik sahələrdə isə əl toxaları (kətmən) vasitəsilə həyata keçirilir. Malalama və ütüləmə – Əsas və əkinqabağı şum əsasən gələcəkdə becəriləcək əsas bitkilərə mane olan digər bitkiləri (alaq otlarını) məhv etməkdən ibarətdirsə, malalama və ütüləmədə əsas məqsəd toxumların bərabər dərinliyə səpilməsi, əkiləcək bitki yerləri üçün nizamlamanın asan və düzgün aparılması, texnikanın sahədə asan işləməsi və s.-dir. Alaq otları ilə mübarizə – Mədəni əkinçilikdə becərilən əsas bitkilərdən başqa, sahədə əmələ gələn (təbii, öz-özünə) digər bitkilər alaq otları adlanır. Məsələn, buğda becərilən sahədə tülpan (dağlaləsi), tülpan becərilən sahədə isə buğda alaq otu kimi məhv edilir. Yəni, “alaq otu” adlı bitki yoxdur. Ola bilər ki, becərdiyimiz hər hansı bir mədəni bitkilikdə (bostan-tərəvəz sahəsində, meyvə bağında və b.) alaq otu kimi məhv etdiyimiz bir bitki çox qiymətli dərman, efir yağlı və b. bir bitkidir. Bununla belə, mədəni əkində bitdiyinə görə məhv edilməlidir. Çünki, alaq otu adlandırılan həmin bitkilər mədəni bitkilərə nisbətən daha güclü və sürətli inkişaf edərək, becərdiyimiz bitkinin həm qidasına, həm suyuna və həm də günəş işığına “şərik” çıxaraq onun normal inkişafına mane olur. Alaq otları ilə mübarizədə aqrotexniki, mexaniki və kimyəvi tədbirlərdən istifadə olunur. Bunlardan aqrotexniki mübarizə tədbirləri ən səmərəli üsul hesab edilməlidir. Torpağa tətbiq edilən bütün aqrotexniki tədbirlərə (torpağın dincə qoyulması, əsas və əkinqabağı şum, malalama, cərgə aralarının kultivasiyası, üzvi gübrələrin yalnız tam yanmış (çürümüş) halda tətbiqi və b.) düzgün riayət edilərsə, becərilən mədəni bitkilərə alaq otlarının ziyanı minimuma enər. Bununla yanaşı, aqrotexniki tədbirlər ən yüksək səviyyədə aparıldıqda belə, yenə də alaq otları tam məhv edilmədikdə, onları
əl, yaxud
mexanizmlər
22 vasitəsilə,həmçininkimyəvi preparatların (herbisidlər) tətbiqi ilə məhv edirlər. Herbisid sözü latın dilində “herba” – ot, “sido” – məhv edirəm deməkdir. Bitkilərin çoxaldılması və əkini a) Toxumlarla (generativ) çoxaldılma Toxumların səpinə hazırlanması yüksək və keyfiyyətli məhsul almağın əsas şərtlərindən biridir. Bostan-tərəvəz və digər tarla bitkilərinin toxumları cari ildəki məhsuldan götürüldükdə, yəni, birillik toxumlar daha keyfiyyətli olur. Əksər ağac və kol bitkilərinin toxumları isə tədarük olunduqdan bir neçə il sonra da səpildikdə öz yararlılıqlarını saxlayırlar. Odur ki, ot tipli bitkilərin toxumlarından fərqli olaraq ağac-kol bitkilərinin toxumları tam yetişmək üçün müəyyən müddət rütubət, oksigen və aşağı müsbət temperatur (+1÷3) şəraitində saxlanmalıdır (stratifikasiya edilməlidir). Stratifikasiya etmək üçün geniş tətbiq olunan mühit (substrat) dənəvər, yuyulmuş çay qumudur. Bu məqsədlə bir hissə toxum 3 hissə qumla qarışdırılır, yeşiklərə yığılır, bol suvarılır və qaranlıq, sərin yerdə səpilənə qədər saxlanılır. Ərik, şaftalı, gilas, albalı, armud, almanın stratifikasiya müddəti 100 gündən çox, əzgil, yemişan, zeytun, gavalı və s. 150 gündən çox, xirnik, badam və b. nisbətən az, 50-60 gün civarındadır. Yapon əzgili isə yığılan kimi səpilməlidir. Səpin üçün istifadə olunacaq bütün çeşid toxumlar ancaq sağlam bitkilərdən tədarük olunmaqla bərabər, səpindən qabaq uyğun preparatlarla mütləq dezinfeksiya olunmalıdır. Bundan başqa, səpinqabağı toxumların quru halda 50-60°C temperaturda 2 saat müddətində qızdırılması, bir neçə gün günəş şüası altında saxlanılması, isladılması, cücərdilməsi və b. tədbirlər də 23
toxumların səpinqabağı hazırlanması işlərinə aiddir. Toxumların səpini: Səpin vaxtı. Toxumları, onların bioloji xüsusiyyətlə- rindən və torpaq-iqlim şəraitindən asılı olaraq payızda və yazda səpirlər. Elə bitkilər də vardır ki, məs. bir çox tərəvəz bitkiləri, onları ildə iki-üç, bəzən dörd fəsildə də səpmək olar. Soyuğadavamlı bir və ikiillik bitkilərin, həmçinin stratifikasiya müddəti uzun (100 gündən çox) olan ağac və kol bitkilərinin toxumları payızda açıq qrunta səpilməsi daha səmərəlidir. İstiliksevən bitkilərin toxumları isə əsasən yazda, torpağın temperaturu +8÷12°-yə qalxdıqda, birbaşa sahəyə səpilir. Bəzi bitkilərin ilk cücərtiləri zəif böyüdüyündən, onlar istixanalarda, parniklərdə səpilərək şitillər yetişdirildikdən sonra sahəyə köçürülür. Bir çox bostan- tərəvəz bitkiləri, dekorativ çiçək bitkiləri və b. məhz bu üsul ilə becərilir. Səpinin dərinliyi. Toxumların səpin dərinliyinin müəyyən olunmasında torpağın mexaniki tərkibi, toxumun böyüklüyü və zonanın iqlim şəraiti əsas götürülür. Ağır gillicəli torpaqlarda toxumlar nisbətən dayaz, yüngül-qumsal torpaqlarda isə dərin, iri toxum dərin, xırda toxum dayaz, qızmar günəşli və küləkli zonalarda (Abşeron yarımadası) dərin, mülayim iqlimi olan zonalarda dayaz səpilir. Ümumiyyətlə isə toxumlar öz diametrinin 3 misli bərabərində dərinliyə səpilir.
vaxtından, məqsədindən, təsərrüfat yararlılığından, vahid kütlədə olan toxumun miqdarından və b. asılı olaraq dəyişilir. Belə ki, səpin payızda aparıldıqda norma çox, yazda aparıldıqda az, yaşıl kütlə götürmək üçün çox, toxum götürmək üçün az, toxumun təsərrüfat yararlılığı qəbul
24
olunmuş standarta (l sinif toxum üçün 95%-dən çox, ll sinif üçün 85%-dən çox) uyğun olduqda az, aşağı olduqda çox, vahid kütlədə toxumun miqdarı az olduqda çox, çox olduqda isə az götürülür və s. (cədvəl 1, cədvəl 2 və cədvəl 3). Cədvəl 1. Calaqaltı yetişdirmək üçün səpin norması (Həsənov Z.M., Əliyev C.M., 2007)
Tumlu meyvə bitkiləri 1. Gavalıyarpaq alma 30-60
18-26 – 2. Qafqaz alması 30-50 30-40
18-25 3. Alma sortları 18-35 40-60
25-35 4. Qafqaz armudu 30-45 30-40
18-25 5. Heyva 30-50 30-40
– Çəyirdəkli meyvə bitkiləri 1. Səhra albalısı 3-6
100-120 – 2. Bessey albalısı 10-15 120-150
– 3. Antipka 10-15 150-250
75-120 4. Adi albalı 3-7 250-300
100-125 5. Yabanı gilas 5-8 250-300
125-150 6. Gilas sortları 4-6 300-350
150-180 7. Gavalı sortları 1,2-1,5 500-600
250-300 8. kanada gavalısı 1,2-1,5 200-250
– 9. Göyəm gavalı 3-6 300-400
– 10. Göyəm 2,5-5,0 300-400
– 11. Alça 1,5-2,5 400-600
150-250 12. Yabanı ərik 0,8-0,9 600-800
300-400 13. Mədəni ərik 0,4-0,7 900-1200 400-600 14. Şaftalı 0,2-0,35 – 500-600 Şitilin yetişdirilmə texnologiyası. Toxumdan əmələ gəlmiş və ya becərilmiş cavan bitkilərə toxmacar və ya şitil deyilir. Şitili becərmək üçün düzəldilmiş örtülü torpaq sahələri şitillik adlanır. Şitillik kimi istixana, parnik, üstü plyonka və ya şüşə ilə örtülü hər hansı sahə götürülə bilər. Şitillikdən faraş məhsul əldə etmək məqsədilə istifadə olunur. Şitillikdə
Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|