Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
93 g əraylıda da müasirlik ruhu türk-müsəlman düşüncəsi ilə vəhdət təşkil edərək şeirin poetik m əzmunundakı milli koloriti daha da gücləndirir: C əfa çəkdi din yolunda, Altın həmayıl qolunda, M ələklər sağ və solunda, Yaşa, Kazım Paşa, yaşa. Z əmzəm sularından içdi, Sirat körpüsünd ən keçdi. İdris-Nəbi hüllə biçdi, Yaşa, Xalid Paşa, yaşa. [168, 311] “Əsgərin önündə durub, hesabsız küffarı qıran” Kazım Paşa ilə Xalid Paşanın v ətənpərvərliyini tərənnüm edən bu şeir həm məzmun, həm də qəhrəmanlıq duyğuları il ə dini motivlərin vəhdəti baxımından “Dədə Qorqud” ənənələrini yada salır. Dastanda Qazan xanın bir söyləməsinə diqqət yetirək: Asmanlu gögd ə qara buluk oluban, Kafirin üz ərinə gurlayayım Ağ yıldırım olub şaqıyayım. Kafiri qamış kimi od oluban yandırayım. Doquzunı bir yerinə saydırayım, Uruşumdan, dögüşümdən aləmləri doldurayım. Yaradan Allahdan m ədəd! [100, 91] “Kitabi D ədə Qorqud” dastanında olduğu kimi, Ağbaba-Çıldır aşıqlarının yaradıcılığında da düşmən “kafir” adı ilə lənətlənir, “hökmü dağa-daşa işləyən” türk oğlunun qəhrəmanlığı tərənnüm olunur: Erm əni top atıb muziyi sökdü, Z ənn etdi ki, türklər qovğadan bıkdı. Əlinə keçəni həp yaxdı, yıxdı, Kafirin çox- çox üzqarası gəldi. [168, 312] 94 Nam əlum bir el sənətkarının “Gəldi” rədifli qoşmasındakı örnək gətirdiyimiz bu b ənd fikrimizi bir daha təsdiqləyir. Şeirdə poetik səciyyə qazanan Ağcaqala, Oltu, Tortum v ə sair toponimlər Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin Dədə Qorqud dünyası ilə nə q ədər yaxından bağlı olduğunu göstərir. Qarsın dönə-dönə müharibə meydanına çevrilməsi və qanlı savaşlarda türkl ərin misilsiz qəhrəmanlıqları Ağbaba-Çıldır aşıq mühitində bədii-xronoloji bir salnam ə təşkil edir. Altıncı (1806-1812), yeddinci (1828-1829), səkkizinci (1853- 1856), doqquzuncu (1817-1878) Türk-Rus müharib ələrində qazanılan qələbələr, veril ən itkilər, şəhidlik, qazilik XIX əsr Ağbaba-Çıldır aşıqları üçün zəngin yaradıcılıq mənbəyi olmuşdur. Qarslı el şairi İbrahim Babanın “72 Qars dastanı”nda, nam əlum xalq sənətkarının “Moskof” (Moskva) rədifli üç bəndlik qoşmasında dini- əxlaqi motivlər, milli döyüşkənlik ruhu, sarsılmazlıq, ən ağrılı maddi-mənəvi itkilərə dözümlülük hissl əri olduqca güclüdür. El şairi İbrahim Baba adı çəkilən əsərində Qarsın çətin günlərini, rusların xalqa tutduğu divanı kiçik detallarına qədər təsvir etmişdir. Canlı danışıq dilindən alınmış obrazlı ifadələr, dini-əxlaqi düşüncəni əks etdir ən sözlər, aşıq poeziyasından gələn ovqat, dastanşılıq təhkiyəsi el sənətkarının istedadlı bir şəxs olduğunu göstərir. Şeirdəki hadisələrin ardıcıllığı, təsvirlərin d əqiqliyi müharibənin dəhşətli görüntülərini sanki rəssam fırçası ilə canlandırır. Aşıq poeziyasına məxsus bir sıra klassik obrazlar yeni poetik məzmun qazanır: Dill ər vəsf edəməz o dayanmağı, Öyr əndi lalələr al boyanmağı, B əllədi pərvanə oda yanmağı, Anladı aşıqlar varmaya yara. [213, 216] Milli-m ənəvi qürur, “yeddidən yetmişə qəzaya girənlərin” fədakarlığı, amansız düşmənə nifrət hissi şeirin səciyyəvi xüsusiyyətləridir. İşğalçılara qarşı vuruşanların vətənpərvərliyini müəllif kövrək duyğularla qələmə alır: Kiçik qazılər də cəngə girişir, “Babamın qanını alacam” der. Analar, bacılar cəbhanə daşır, Bu hal qeyr ət verir cümlə əsgərə. [213, 216] 95 Türkçülüyün, v ətən məhəbbətinin tükənməzliyinin parlaq ifadəsi olan bu şeirdə “kafirlərin islama tuzaq qurması”, “əkilməyən əkinlərdə heriklərin qalması”, “südü quruyan anaların fəryadı”, aclıq və qırğından “küçələrə xəzəl kimi tökülən yavruların ərşə çıxan naləsi” həmin dövrdə real gerçəkliklərin tükürpədən təsviridir. İbrahim Baba yalnız bir sənətkar kimi bu hadisələri yaşamamışdı, həm də müharib ənin günahsız qurbanına çevrilmişdi. İki yeniyetmə oğlu və bir qızı şəhid olan bu el s ənətkarının ailəsinin iki üzvü də 1855-ci il müharibəsində vəba x əstəliyindən ölmüşdü. “72 Qars dastanı”ndakı ağır kədər və bədbinlik hissləri həm d ə onun şəxsi həyatı ilə bağlıdır. Qeyd etdiyimiz kimi, Ağbaba-Çıldır aşıq mühitində “Moskva” sözü işğalçılığı, müharibələri əks etdirən bir məfhum kimi sıx-sıx işlənmişdir. Həm də bu dövrün aşıq poeziyasında təsvir olunan müharibələr qədim türk torpaqlarını istila etm əyə çalışan düşmənlərin qəsbkarlığı kimi mənalandırılmır, eyni zamanda Moskvanın hücumları dini-əxlaqi dəyərlərə, türk-islam mənəviyyatına qarşı qəsd kimi qiym ətləndirilir. “Sabah namazında iki məzhəbin bir-birinə qatılması”, Qarsın m əğlubedilməzliyi naməlum bir el sənətkarının şeirində yığcam və dolğun boyalarla t əsvir olunur. Dini-mənəvi duyğular şeirin məzmununa hopmuş qələbəyə inam hissini daha da gücl əndirir: Ərənlər yatağı bu Qars alınmaz, Çalarlar qılıncı, gözə görünməz, Neç ə min vəlidir gəldi, bilinməz, H əsir kimi yerə sərildi Moskof. [213, 218] Şeirdə işlənmiş Həzrəti Ömər, ərən, vəli kimi dini sözlərlə el sənətkarı bu savaşların haqq işi, dini-mənəvi dəyərlər uğrunda aparıldığını, müqəddəslərin vuruşlarda türklərin pənahı olduğunu ifadə etmək istəmişdir. XIX əsr aşıq lirikasının ictimai mahiyyətindən bəhs edən bir çox folklorşünaslar bu cür şeirlədə əsasən, xan-bəy zülmünü, saz-söz sənətkarlarının f əhlə-kəndli həyatına münasibətini qabartmaqla əslində birtərəfli və qüsurlu təhlil aparmışlar. Qeyd etdiyimiz kimi, XIX əsr aşıq yaradıcılığında, o cümlədən Ağbaba- Çıldır aşıq mühitində daha böyük sosial-siyasi problemlər, qlobal məsələlər, müxtəlif Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|