Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
99 Bu misralar “D ədə Qorqud”, “Koroğlu” qəhrəmanlarını, onların döyüşkənlik ruhunu yada salır. Müqayisə üçün “Koroğlu” dastanından aşağıdakı örnəklərə diqqət yetir ək: Çıxın qovğasına paşanın, bəyin, Zalım müxənnətin qəddini əyin. M ərd igid boynuna götürməz deyin, Düşməni dünyadan silmək gərəkdir. [101, 484] V ə yaxud: Qırram qayaları, yıxaram dağı, Xanlar z əhər içər, sultanlar ağı, Ç ənlibeldi qoç Koroğlu oylağı, Şah da gəlsə, Çənlibelə qoymaram. [101, 272] Aşıq Şenliyin qüdrəti ondadır ki, “93 qoçaqlaması”nı Qarsın və Şərqi Anadolunun azadlığı uğrunda mübarizə aparan türk övladları marş kimi oxuya-oxuya döyüşə atılmış, qələbəyə ruhlanmışlar. Qeyd etdiyimiz kimi, Qarsın tərənnümü Aşıq Şenliyin də yaradıcılığında mühüm yer tutur. Aşıq Şenliklə bağlı əhvalatların birində deyilir ki, Qarsın işğal olunduğu dövrdə Aşıq Qarsdan Çıldıra gedərkən rus ordusuna başçılıq edən bir erm əni generalı ilə rastlaşır. General ona belə bir suala cavab verməsini tələb edir: “Rus çarlığı ilə Osmanlı İmperatorluğu müharibə etdilər, qoç kimi qafa qafaya vurdular. İndi sən Alosman dövlətinimi istəyirsən, yoxsa Rus çarlığınımı? Tez mənə söyl ə” [173, 20]. Silahlı əsgərlərin önündə Aşıq Şenlik heç nədən qorxmadan Osmanlı dövl ətinin əzəmətini tərənnüm edir. Milli qeyrət, dini təəssübkeşlik və sənətkar c əsarəti birləşərək aşığın vətənpərvərlik duyğularının poetik ifadəsinə çevrilir. “İstərəm” qədifli bu qoşmada türkçülüklə islamçılığın vəhdəti Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin dig ər nümayəndələrində olduğu kimi, Aşıq Şenlik poeziyasının da s əciyyəvi cizgilərindən biri kimi diqqəti çəkir: Alosman şahım var, şahlar sərvəri, Dilind ə salavat zikri əzbəri. 100 Qafdan Qafa, ziri-z əmindən bəri. Hökm etm əyə bir tək onu istərəm. [173, 20] Qarsı, Çıldırı, Ağbabanı, Ərzurumu, Axıskanı, bir sözlə türk-oğuz torpaqlarını işğal etməklə kifayətlənməyən Çar Rusiyası dini-mənəvi dəyərləri də parçalamağa çalışır, bu çirkin məqsədə çatmaq üçün ermənilərdən bir vasitə kimi istifadə edirdi. Xalqın açıq fikirli adamları, o cümlədən saz-söz sənətkarları işğalçıların bu çirkin m əqsədini daim ifşa edir, milləti bu cür fikirlərə uymamağa çağırırdılar. “Aşıq Şenliyin yaşadığı dövr tamamilə Rus-Türk müharibəsinin ən şiddətli zamanına düşür. Bu durumda Şenlik daima milli hisslərinə sahib olmuş və daima milli mənqəbələr yaratmış, xalqı o yola təşviq etmişdir” [173, 30] Qeyd etm ək lazımdır ki, Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin Aşıq Üzeyir Fəqiri, Aşıq Zülali, Aşıq Nəsib və digər görkəmli nümayəndələri Çar Rusiyasının, Sovetlər Birliyinin bütün t əqib və təzyiqlərinə baxmayaraq milli özünüdərki, etno-milli hissl əri təbliğ edən əsərlər yaratmış, xalq arasında təbliğ etmişlər. B əllidir ki, XIX əsr Azərbaycan aşıq yaradıcılığının mühüm bir qolunu ictimai motivli lirika t əşkil edir. Fırıldaqçı ruhanilər, yalançı mollalar, rüşvətxor qazılar bu cür şeirlərin əsas tənqid hədəfləridir. Abbas Tufarqanlının, Aşıq Alının, Aşıq Ələsgərin və digər saz-söz ustalarının poeziyasında belə nümunələr sosial kəsəri v ə məzmun dolğunluğu ilə seçilir. Aşıq Şenliyin “Molla” rədifli qoşmasında türkün milli v ə dini birliyini pozmağa çalışan fırıldaqçı molla ifşa olunur. Bu şeir daha çox siyasi s əciyyə daşıyır. Çünki qoşma fırıldaqçı din xadiminin tənqidinə deyil, çarizmin avantürist siyas ətini həyata keçirməyə çalışan, məqsədyönlü şəkildə islam din xadimi kimi yetişdirilən erməni mollasının ifşasına həsr olunmuşdur. Çıldırın Suxara kəndinə imam t əyin olunan erməni əsilli mollanın əsil niyyətini anlayan Aşıq Şenlik “iblisdən alıbsan nəsihət, molla”- deyə onun iç üzünü açır: X əyanətdən qəlbin fasik bazarı, Meymundan oyunbaz simsin sansarı, L əhcəndə görünür Moskof nazarı, Oldun ben esferden b əd sifət, molla. [173, 30] 101 Şeirdə işlənən vulqar ifadələr qoşmanın bədii dəyərini azaltmır, əksinə onun siyasi k əsərini daha da gücləndirir. Oxucu və dinləyici Moskvanın əlində oyuncağa çevril ən ermənilərin satqın və xəbis psixologiyasına yaxından bələd olur. Bu m əqamda Aşıq Şenlik yalnız saz-söz ustası kimi deyil, türkçülüyün, islam dininin müdafi əçisi kimi çıxış edən qəhrəman səviyyəsinə yüksəlir. Qoşmanın sosial-siyasi m əzmunu, məna tutumunun kəskinliyi onun ifşa üsulunun poetik ölçülərini mü əyyənləşdirir: Mazarratdan fitn ə, Nəmruddan asi, Çing ənədən azma, poşa borması, Fikrind ə var üqba, qadı yığvası, Din, islam düşməni xəyanət, molla. [173, 30] Aşıq Şenliyin “Əfəndim”, “İsmayıl” və sair qoşmalarında türkçülüyü ilə öyün ən, düşmənlərə qarşı cəsarətlə mübarizə aparan el qəhrəmanları tərənnüm olunur. “Qay ət milliyyətçi bir adam” olan İsmayıl bəyin igidliyini aşıq poetik detallarla, özün əməxsus yüksək pafosla təsvir edir: Əflatun xub kamal əhval bilici, Şahin caynaqlısan, tərlan alıcı, H ər nə zaman çəksə əyri qılıncı, Qan etm əmiş qoymaz qına İsmayıl. [173, 60] “Hökmü rusların elində işləyən, Şenliyin dilində dastana çevrilən” İsmayılın q əhrəman və şücaətli bir igid olduğunu nəzərə çarpdırmaq üçün aşıq onu klassik obrazlarla – İsgəndər, Koroğlu, Zaloğlu Rüstəm və digər qəhrəmanlarla müqayisə edir. Qoşmada poetik səciyyə daşıyan Şam, Kayseri, Hələb, Gürcüstan, İran və sair toponiml ər İsmayıl ağanın şöhrətinin yayıldığı coğrafi yerləri əks etdirir. “Bakıda da fotoqrafın yazdılar; Göndərdilər Əjdər xana, İsmayıl” misraları ilə Aşıq Şenlik bu el q əhrəmanının Azərbaycanda da tanınıb sevildiyini bildirmək istəmişdir. “Əfəndim” rədifli qoşmanın da məzmunu qəhrəmanlıq ruhu ilə yüklənmişdir. Qoşmada əslən Borçalıdan olan Səməd bəyin, onun qaçaq yoldaşları İsmayılın, Mehralı bəyin, Cavuşoğlunun və başqalarının şücaəti tərif olunur. Qoşmada kiçik Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|