Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
124 Kənddə rus ordusunun türk xalqına tutduğu divan, səbilərin (körpələrin) odda yandırılması, bələkdəki körpələrin çaya atılması, məscid mehrabına zənglər asılması dinc əhalinin çəkdiyi məşəqqətləri əks etdirməklə yanaşı, eyni zamanda bu faciəli vəziyyətdən xilas olub çıxış yolu axtarmaq istəyi də ifadə olunmuşdur. Bu, Ağbaba- Çıldır aşıq mühitində sazın-sözün döyüşkənlik ruhunu, türkün öz güc və qüdrətinə inamını göstərən bir cəhət kimi xüsusi səciyyə daşıyır. Ümumiyyətlə, Ağababa-Çıldır aşıqlarının poeziyasında deportasiya və soyqırımın bədii inikasının geniş bir çevrəni əhatə etməsini Azərbaycan aşıq yaradıcılığının özünəməxsus bir cəhət kimi səciyyələndirmək, fikrimizcə, daha doğru olardı. Çünki adı çəkilən bölgələr, qeyd etdiyimiz kimi, digər aşıq mühitlərindən fərqli olaraq daha çox rus və erməni təcavüzünə məruz qalmışdır. Həm də bu təcavüz ən çirkin, ən qeyri-humanist bir miqyasda həyata keçirilir, xalqın dini-mənəvi dəyərləri belə təhqir olunurdu. Axıskalıların Osmanlı Başkomandanlığına ünvanladığı 1918-ci il 12 aprel tarixli müraciətində göstərilirdi ki, “xristian əsgərlər və əhali son günlərdə Axıskada 10, Axırkələkdə 13 kəndin əhalisinin əksəriyyətini qətlə yetirmiş, 8 kəndi yandırmışlar” [177, 61]. Müraciətdə “biz türk və müsəlmanıq” ifadəsi dönə-dönə vurğulanırdı ki, bu da xalqa edilən zülmün xüsusi siyasi və dini ayrı-seçkilik məqsədi daşıdığını göstərir. Axıskanın işğalından sonra şəhərdəki “Əhmədiyyə Camisinin Ağ minarəsinin sökülməsi və caminin kilsəyə çevrilməsi” el sənətkarlarının şeirlərində dərin və iztirab dolu milli- dini hüznün poetik ifadəsi kimi diqqəti cəlb edir: Əhmədiyyə minarəsi söküldü, Arabayla Urusetə çəkildi. Hansı şah vaxtında binan töküldü? Görən nə qədərdir sinnin, Axıska? [177, 101] Digər bir örnəkdə Axıskanın işğalı, onun strateji mövqeyi, inzibati əhəmiyyəti belə ifadə olunurdu: Ax ıska gül idi getdi, Bir əhli-dil idi getdi. Söyləyin Sultan Mahmuda: “İstanbul kilidi getdi”. [202, 45] 125 Təxminən 1869-1930-cu illərdə yaşayıb-yaratmış Əhməd Məzluminin yaradıcılığında da Çar Rusiyasının törətdiyi özbaşınalıqların, fitnə-fəsadların poetik əksi həmin dövrün aydın mənzərəsini yaradır. Əhməd Məzlumi Qars vilayətinin Hanak bölgəsinin Orta Hanak kəndində anadan olmuş, burada yaşayıb-yaratmışdır. Yerli əhaliyə edilən zülm və repressiyaları, mənəvi zərbələri öz gözləri ilə görüb müşahidə edən tanınmış saz-söz ustadı Məzlumi öz şeirlərində duyğu və düşüncələrini, çəkdiyi iztirabları gerçək tarixi cizgilərlə təsvir edir. El sənətkarının poeziyasındakı kədər, təcavüzə məruz qalan bütün türk övladlarının ağrı-acılarının poetik ifadəsi kimi geniş sosial mahiyyət daşıyır. Doğma kəndindən dəfələrlə qaçqın düşən, maddi və mənəvi əzablara düçar olan el sənətkarı azadlığı hər şeydən üstün tutur, rus işğalı ilə heç cür barışa bilmir. Bu duyğular onun poeziyasında milli-estetik düşüncənin obrazlı ifadəsini gerçəkləşdirir. “Bizim ellərdə”, “Gəlirmi?”, “Qara bağladır” və s. şeirlər bu baxımdan səciyyəvidir. Bədii irsi tam şəkildə bizə gəlib çatmasa da, əlimizdə olan nümunələr onun istedadlı bir sənətkar olduğunu göstərir. Türk xalqına edilən işgəncə və zülmlər, doğma soydaşlarının düçar olduğu məhrumiyyət və fəlakətlər onun şeirlərinin başlıca ideya istiqamətini təşkil edir. 1915- ci ildə rus əsgərlərinin vəhşiliklərindən baş götürüb Suskaba pənah aparan Əhməd Məzlumi çəkdiyi iztirabları, doğma yurduna sonsuz məhəbbətini, düşmən zülmünü təbii boyalarla əks etdirir. “Fələyin sitəmindən yaşa dolan” el sənətkarı “əkinçi əkin əkirmi bizim ellərdə?” bədii sualı ilə həsrət və nisgilini ifadə edir. Beş bənddən ibarət olan qoşmanın bütün misraları didərginliyin ağrı-acılarını yaşayan Ə.Məzluminin qəlb sızıltıları oxucuya da dərin təsir edir: Dostlar, əqrabalar, qohum-qardaşlar, Süzülür gözümdən hey qanlı yaşlar, O əziz qonşular, yaran yoldaşlar, Cəm olub gəzirmi bizim ellərdə? [202, 72] F.Kırzıoğlunun tədqiqatlarından aydın olur ki, 1828-ci ildə 50 min əhalisi olan Axıskanın işğaldan sonra cəmi 13500 nəfər əhalisi qalmışdı. Bu qanlı hadisələrdən sonra Axıska bir də heç vaxt dirçələ bilməmişdi. Bu işğal zamanı 126 Axıskanın müdafiəçilərindən Əziz Ağa adlı igid bir döyüşçü qəhrəmanlıqla vuruşaraq həlak olmuşdu. Bu igid Anadolu ordusunun ilk şəhidi sayılır. “Onun şəhid olduqdan sonra mübarək cəsədinə qarşı rusların başını kəsərək di vara asmaq və dərisini soymaq kimi göstərdikləri qorxunc vəhşiliklərdən o zaman içi yanan Saleh Ha yrının yazdığı mənzumə”də insanlığa yaraşmayan əməllər pislənirdi: Cəsədi-pakın edib sədparə, Asdılar nəşini bir divarə. Soyulurmu dərisi insanın, Kəsilirmi başı heç mövtanın?” [213, 64] Deportasiyaların, məhrumiyyət və qaçqınlığın poetik ifadəsi Azərbaycan aşıq yaradıcılığının digər mühitlərində - Göyçə, Dərələyəz və s. bölgələrin sənətkarlarının əsərlərində də əks olunmuşdur. Göyçə aşıq mühitinin görkəmli nümayəndəsi Növrəs İman “Kağız”, “Kəsildi”, “Görünür” və s. qoşmalarında rus-erməni əlbirliyi nəticəsində xalqa edilən zülmləri, qürbətin ağrı-acısını özünəməxsus sənətkarlıqla əks etdirir: Bir barlı bağçaydım, barım kəsildi, Vaxtsız xəzan oldu, karım kəsildi. Vətənimdən etibarım kəsildi, Qürbət ellər mənə yağı görünür. [128, 57] Göründüyü kimi, həm Əhməd Məzluminin, həm də Növrəs İmanın örnək gətirdiyimiz şeirlərində qürbət sıxıntısı, yurd niskili hakim mövqe tutur. Ruh və məzmun yaxınlığı deportasiya və zorakılığa məruz qalan türk-Azərbaycan aşıqlarının poeziyasında eyni səciyyəvi xüsusiyyətlər daşıyır. Türkiyə ilə sülh bağlanmasına, qanlı döyüşlərin bitməsinə baxmayaraq yerli əhali əsgər və kazaklar, rus məmurları tərəfindən yenə də təhqir və təzyiqlərə məruz qalır, min bir vasitə ilə sıxışdırılır, doğma yurdlarında müxtəlif məhrumiyyətlərlə üzləşirdilər. Bu baxımdan Əhməd Məzluminin “Hanakda” rədifli qoşması ictimai məzmununun dərinliyini, sosial emosiyaların obrazlılığı ilə diqqəti cəlb edir. Bu qoşma xalq arasında “1908-ci ildə Hanakda qırılan mallar dastanı” adı ilə də çox Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|