Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
148 t ərənnümündəki fərq Aşıq Əmrahın qoşmalarında dialoq, “Kitabi -Dədə Qorqud” da monoloq formasında ifadə olunmasındadır. XIX əsrdə Axıskanın Varnet kəndində yaşayıb-yaratmış Aşıq Əmrahinin bir şeiri də fikrimizi təsdiqləyir. Aşıq İsgəndər Ağbabalıdan yazıya köçürdüyümüz “Dedim- dedi” qoşmasının poetik zənginliyi, epitet və bənzətmələrin təbiiliyi gözəlin b ədii portretini yeni və mükəmməl bir biçimdə canlandılrır, “Dədə Qorqud”dakı poetik fiqurları yada salır: Dedim: Qamış nəyin?-Dedi: Barmağım, Dedim: S ədəf nəyin?-Dedi: Dırnağım, Dedim: Qaymaq n əyin?-Dedi: Dodağım, Dedim: Yen ə varmı?-Söylədi: Yox, yox. [11] Aşıq Mühibbinin (1823-1868) “Dedim-dedi” tipli gəraylısı axıcılığı və oynaqlığı ilə seçilir. F.Köprülü XIX əsr saz şairlərindən (aşıqlardan) bəhs edərkən Summani, Ərbabi, Toqatlı Aşıq Bədri, Sərdari, Bəzmi və digər tanınmış saz-söz s ənətkarları ilə yanaşı Mühibbinin də adını çəkir. Çıldır-Ərzurum bölgəsində məşhur olan bu aşığı görkəmli alim “məsləktən yetişən...məmləkətin bir çox yerlərini dolaşan” [218, 543] sənətkar kimi qiymətləndirir. Aşıq Mühibbinin “Dedim-dedi”gəraylısında obrazlı dialoq bir tərəfdən aşiqin iç duyğularını, sevgi hisslərini dilə gətirirsə, digər tərəfdən sevdiyi gözəlin cazib ədarlığının və zahiri portretinin başlıca cizgilərini əks etdirir. Bu dialoqda bəzən intim duyğular ifadə olunsa da, heç vaxt ədəb-ərkan və əxlaq çərçivəsindən kənara çıxılmır: Dedim: Üz ə çəkmə pərdə, Dedi: Uğramışam dərdə, Dedim: Abi-köv ər nerdə? Dedi: Damlar dodağımda Dedim: Mühibbiy əm bilir, Dedi: X əlvət qılsaq nolur? Dedim: Qorxam uyqum g əlir, 149 Dedi: Baş qoy qucağımda. [218, 633] Sevgilil ər arasındakı bu deyişmə həyat eşqinin, optimist hisslərin ifadəsi kimi dinl əyicidə və oxucuda xos ovqat yaradır. Aşıq Şenliyin “Dedim-dedi” gəraylısında da gözəlin xarici və daxili keyfiyy ətləri vəhdətdə təsvir olunur. “İstər xarici gözəllik, istərsə mənəvi gözəllik aşıq poeziyasında bir-birindən ayrılmaz olduğu üçün” [62, 11] Aşıq Şenlik bu sənət ənənəsini ustalıqla davam etdirmişdir: Dedim: Ay qız, ədalısan, Dedi: Oğlan, nə dəlisən. Dedim: Bülbül s ədalısan, Dedi: S əhər ötərəm mən. [164, 186] M əhəbbətin tərənnümü, qız-qadın gözəlliyinin poetik ifadəsi Şenliyin sərti olaraq “Qızla gəlinin deyişməsi” adlandırdığımız on doqquz bəndlik şeirində mükalim ə şəklində bəhs olunmuşdur. Maraqlıdır ki, ustad sənətkar zahiri gözəlliyi qızın, mənəvi keyfiyyətləri isə gəlinin dili ilə təsvir-tərənnüm edərək özünün duyğu v ə düşüncələrini poetikləşdirir: Qız der ki, məndə var bu hilal qaşlar, Xumar göz, b ədir üz, ibrişim saçlar, H əsrətimi çəkir havada quşlar, Əsən quşları ilə durmam rubərü. G əlin der müştağam söhbətə, sözə, Əl ələ dəyəndə titrər var əza, Q ənimət tapşırram şaftalı, məzə, Buşeyi ənfəstən ərmağanları. [164, 224] Aşıq Şenlik haqqında rəvayətlərin birində də “Dedim-dedi” tipli qoşma maraqlı xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb edir. Yığcam epik cizgilərlə aşıq rastlaşdığı el göz əlləri ilə bağlı əhvalatı dilə gətirir. Aşıq İsgəndər Ağbabalıdan qələmə aldığımız h əmin rəvayət “dedim-dedi” vasitəsilə təqdim olunur: S əhərdən uğradım iki gözələ, 150 Biri “g əlmə”-dedi, biri “gəl”-dedi. Bu telli sazımı alanda ələ, Biri “çalma”-dedi, biri “çal”-dedi. [11] Sona q ədər davam edən bu dialoqda Şenlik həm gözəllərin poetik obrazını yaradır, həm də onların aşıqla şux və naz-qəmzəli zarafatlarını təsvir edir. Aşıq Şenliyin yaradıcılığında “dedim-dedi” modelli şeirlər zəngin poetik gözəllikləri ilə diqq əti cəlb edir. Ümumiyy ətlə, məhəbbətin tərənnümü Ağbaba-Çıldır aşıqlarının “Dedim- dedi” modelli şeirlərində başlıca mövzulardan biri kimi sənət ənənəsi şəklini almışdır. XX əsrdə yaşayıb-yaratmış Aşıq Sabit Müdami, Aşıq Murad Çobanoğlu və digər s ənətkarların yaradıcılığında rast gəldiyimiz “Dedim-dedi” qoşma və gəraylılar dedikl ərimizə nümunə ola bilər. Milli kolorit, etnoqrafik cizgil ər, şifahi yaddaşdan gələn simvol və işarələr deyişmənin əxlaqi-estetik məzmununu bütövləşdirir, əsil gözəllik idealını tam halında dinl əyici və oxucuya çatdırır. Qeyd etmək yerinə düşər ki, Aşıq Şenliyin ədəbi irsində düny əvi məhəbbətin və gözəllərin tərənnümünə həsr olunmuş şeirlər aşığın digər m əzmunlu əsərlərinə nisbətən azlıq təşkil edir. Onun poeziyasının əksər qismi ictimai m əzmunlu və təriqət şeirlərindən ibarətdir. Lakin Aşıq Şenliyin sənətkar qüdrəti ondadır ki, o kövrək hisslərin tərənnümündə, gözəllərin vəsfində özünəməxsus orijinal poetik vasit ələrdən istifadə edir. Dədə Ələsgər kimi “qızı-gəlini ana-bacı bil ən” sənətkarın şeirlərində regional cizgilər, etnoqrafik elementlər, etno-milli keyfiyy ətlər türk-Azərbaycan gözəlinin bədii portretini tamamlayan başlıca xüsusiyy ətlər kimi diqqət çəkir: Qaşı, kipriyi qaradı, K əkil-birçəyin daradı, G əvədən insan yaradı, Naxışlar salar Zübeydə. Dırnaq sədəf, barmaq gümüş, Qoynunda bitibdi yemiş, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|