Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
136 Bolşevik-erməni qurşunu Ağ Aşıq, Aşıq Alı, Aşıq Musa, Aşıq Ələsgər, Vaqif, Natəvan, Üzeyir, Bülbül və onlarla başqalarının məzarından-büstündən öncə sözünə, şeiriyyətinə-ürfani təfəkkürünə dəydi” [107, 28-29]. Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin əhatə etdiyi digər ərazilərdə - Axıskada bu siyasət 1944-cü ildə artıq həyata keçirildiyinə, Çıldır-Qars bölgəsi isə Türkiyə dövlətinin hüdudları içərisində olduğuna görə sonuncu deportasiya bu mühitdə yalnız Ağbaba bölgəsində yaşayıb- yaradan sənətkarların yaradıcılığında əks olunmuşdur. Aşıq İsgəndər Ağbabalının, Aşıq Paşa Göydağlının, Aşıq Faxfurun, el şairləri Əmrah Bayramovun, Məcnun Ağbabalının, Sultan Orucoğlunun və başqalarının poeziyasında sonuncu deportasiya və soyqırımı özünün real və poetik ifadəsini tapmışdır. Aşıq İsgəndər Ağbabalının yaradıcılığında erməni zorakılıqları, yurd həsrəti, Vətən yanğısı daha dolğun şəkildə ifadə olunmuşdur. Ustad aşığın “Görünməz”, “Ağlar”, “Qaldı”, “Gətirin” kimi qoşmaları, “Qal xanam”, “Qanadı”, “Yaşa bax” təcnisləri, “Gözlə, gözlə sən” divanisi, bir sıra bayatıları didərginliyin qəlb göynədən iztirablarının, vətən həsrətinin, qürbət sıxıntısının poetik ifadəsidir. Onun deportasiya və soyqırıma həsr olunmuş bütün şeirlərinə ağır kədər və bədbinlik hissləri hakimdir. Müxtəlif dövrlərdə xalqımızın düçar olduğu ən ağır və ağrılı günlərində gələcəyə inamı, nikbinliyi özündə mühafizə edən Azərbaycan aşıq yaradıcılığında sonuncu deportasiya və soyqırımın izləri bədbin hiss və duyğuların bolluğu ilə müşahidə olunmaqdadır. Yalnız Aşıq İsgəndərin deyil, “Ermənistandan” - dədə-baba torpaqlarından vəhşicəsinə qovulmuş saz-söz sənətkarlarının yaradıcılığında qeyd olunan bu hisslər çox güclüdür. Erməni cinayətkarlarının qanlı əməllərini, şovinist siyasətini nifrət və qəzəblə damğalayan Aşıq İsgəndər Ağbabalının poeziyasında dünyagörmüş el sənətkarının ağır dərdləri əks olunur: Yeri, a aşıq, yeri, Elə yar, aşıq yeri. Vətənin qürbətdədir, Yoxdur bir işıq yeri. [24, 203] “Bişmiş aşına zəhər qatılan” aşığın qoşmalarında oğuz ellərindən didərgin düşən azərbaycanlıların psixoloji sarsıntıları, qürbətdə çəkdikləri iztirablar göz yaşları 137 içində qələmə alınır. İztirab və həyəcanlara sosial boyalar əlavə olunduqca faciənin ictimai mənzərəsinin miqyası daha da genişlənir, silsilə epitetlər və məcazlar didərgin sənətkarın dərdlərinin poetik ifadəsinə çevrilir: Üzlər gülməz, gözlər yaşlı, söz yanıq, Cahıl yanıq, ahıl yanıq, qız yanıq. Pərdə yanıq, tellər yanıq, saz yanıq Bundan sonra yaşayarıq nə vaxta. [23, 25] Ustadı Aşıq Nəsibin poeziyasında olduğu kimi, İsgəndər Ağbabalının da şeirlərində kafirlərin müsəlmanlara (ermənilərin azərbaycanlılara) etdikləri zülmün təsviri dini səciyyə daşımır. Hər iki sənətkar humanist insan kimi heç vaxt dini ayrı- seçkiliyə yol vermirdilər. Kafir və müsəlman sözləri əks cəbhədə dayanan iki düşmən qüvvənin varlığına işarədir ki, bu da özlüyündə etno-milli yaddaşdan gələn bir ifadədir. Bildiyimiz kimi, “Kitabi - Dədə Qorqud”da “kafir” ifadəsi altında qeyri- müsəlmanlar yox, ümumiyyətlə düşmən nəzərdə tutulur. Aşığın “Oldu” qoşmasında şəxsi kədər və duyğulardan daha çox ictimai dərdlər, el-obanın keçirdiyi faciəli günlərin nisgili hiss olunmaqdadır: İsgəndər xan idi düşdü ayağa, Sailə dönübdü dünənki ağa. [23, 36] - misralarında ifadə olunan dərd-kədər yalnız bir sənətkarın qəm-qüssəsi deyil, bu, bir elin, obanın fəlakətli didərginlik həyatının təsviridir. “Ağbabanın dərdi ilə gərək yüz yol talanam” - deyən aşığın şeirlərində ümidsizlik və bədbinlik hisslərinin güclü olması, fikrimizcə, onun ömrünün ahıl çağlarında doğma yurdu Ağbabadan qaçqın düşməsi ilə, şəxsi həyatında cavan oğul itkisi, qohum- qardaş nisgili ilə bağlıdır. Lakin bu hisslər ustad sənətkarın poeziyasında qaçqınlıq və deportasiyanın real təsvirinə xələl gətirmir. Ağbaba, Qars, Borçalı, Arpagölü, Şörəyel və başqa toponim və hidronimlər, Qaçaq Usuf, Qaçaq İsgəndər, Aşıq Şenlik, Hüseyn Saraclı, Aşıq Nəsib və digər antroponimlər deportasiya və qaçqınlığa həsr olunmuş şeirlərin tarixi-genetik məzmununu daha da dərinləşdirir. “Görünməz” qoşması bu baxımdan maraqlıdır. Qoşmada müəllif toponimləri poetik vasitəyə çevirərək, doğma yurdunun bədii-coğrafi xəritəsini çəkir. 138 Vətən məhəbbəti, el-obaya hörmət və ehtiram hissləri qəm-qüssəli, nisgilli duyğularla bir axarda birləşərək müdrik sənətkar düşüncələrinin fəlsəfi mahiyyətini gerçəkləşdirir. Şeirin ümumi harmoniyasında ustad aşığın dünyaya baxışı, təmkin və müdrikliyi özünü hiss etdirməkdədir. Obrazlılıq bəzən zəifləsə də, qoşmanın sosial məna tutumunun dərinliyi, itirilmiş el-obanın faciəsi diqqəti daha çox cəlb edir: Necoldu Ellərkənd soyuq bulaqlı, Çivinli, Quzukənd sərin yaylaqlı. Güllücə, Balıqlı əziz qonaqlı, O keçən dövranlar hanı görünməz. Daşkörpü, Oxçoğlu o şirin dilli, Güllübulaq kəndi... bağçalı, güllü... Qaraçanta kəndi... alt yanı yollu, Gözəllər, ceyranlar hanı görünməz. [24, 185] Şeirdə işlənmiş Öksüz, Qarabulaq, Təpəköy, Mağaracıq, Düzkənd və s. toponimlər Ağbabanın köklü sakinlərinin, türk-oğuz ruhunun, milli yaddaşın qədimliyinin və mühafizəkarlığının göstəricisi kimi əhəmiyyətlidir. Ustad aşığın şagirdi Aşıq Paşa Göydağlının da poeziyasında sonuncu deportasiyanın fəlakətlərinin, soyqırımın qanlı izlərinin poetik ifadəsi səciyyəvi xüsusiyyətlərə malikdir. Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin digər nümayəndələrinin bədii irsində olduğu kimi, Aşıq Paşanın da yaradıcılığına amansız yağılara qarşı kəskin qəzəb və nifrət hissi, nisgil, vətən ayrılığı, həsrət duyğuları hakimdir. Aşığın bir sıra şeirlərində nisgil, qəm-qüssə etnoqrafik cizgilərin müşayiəti ilə poetikləşir. Y urdundan zorla qovulmuş bir sənətkarın incə və həssas müşahidələri həsrət notlarının özünəməxsus tərzdə ifadəsinə xidmət edir. Amansız yağının zülmkarlığı yalnız insanların talelərində və cəmiyyətdə faciələr törətmir, təbiətə də qəsd olunur, onun da cəmiyyətdə olduğu kimi dialektikası pozulur. Aşıq Paşanın sənətkar müşahidələrinin dürüstlüyü və sərrastlığı güclü təsir bağışlayır, insanlığa düşmən kəsilənlərin təbiətə də qəsd etdikləri, eko sistemin pozulduğu obrazlı ifadələrdə əks olunur: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|