Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
145 F ərhad külüng çalıb dəldi qayayı, Dağları yerindən atdırır bu od. [182, 10] Qoşmanın ürfani ruhunda dünyəvi və səmimi duyğuların ifadəsi emosional t əsirə yeni bədii çalarlar əlavə edir, kövrək və təbii hisslərin axarında mənəvi təsəlli kimi s əslənir. Həyatı və poeziyası haqqında yetərincə məlumat olmayan, “tərtəmiz bir eşqə ruhunu, canını təslim edər Bağdad xanım hüdud boyu tərəkəmə xalqının dilində h ələ bir məhəbbət dastanının ünlü qəhrəmanı olaraq yaşamaqdadır” [182, 11]. B əşəri duyğular, kövrək hisslər, məhəbbətin böyüklüyü Ağbaba-Çıldır aşıqlarının lirik poeziyasında özünəməxsus obrazlılıqla ifadəsini tapır. Yazılı və şifahi ədəbiyyatımızda sıx-sıx işlənən səba, əğyar, fələk və sair obrazlar vasitəsilə insan q əlbinin ülvi duyğuları poetikləşir, yüksək əxlaqi keyfiyyətlər və estetik ideallar t ərənnüm edilir. Türkiyə folklorşünaslığında “təkkə əhli mütasavvuf bir aşiq” kimi qiym ətləndirilən Aşıq Kaminin “Götür” rədifli qoşmasında ayrılıq əzabı çəkən aşiqin kövr ək hissləri ustalıqla qələmə alınır, aşıq sevgilisinin yaşadığı kəndi rəmzi obrazın- s əbanın konkret məkanı kimi mənalandırır: Boş getmə köyünə, ey badi-səba, Yara çeşmim yaşın ərməğan götür. Əgər xatirəmdən sual edərsə, Zülfü t ək halımı pərişan götür. Varırsan yanına, səba, gizli var, Öyl ə var yanına duymasın əğyar. Kaminin sirrini etm ə aşikar, Bu sirri- əsrarı sən nihan götür [223, 364]. Bu şeirdə də təsəvvüf poeziyasının müəyyən işarə və elementləri əks olunmuşdur. M əhəbbətin tərənnümü Ağbaba-Çıldır aşıqlarının yaratdıqları “Dedim-dedi” tipli qoşma və gəraylılarda poetik detalların zərif biçimində, incə deyimlərdə ifadə olunmuşdur. Obrazlı dialoqlar vasitəsilə saz-söz sənətkarları rəssam dəqiqiliyi ilə 146 göz əlin zahiri portretini yaradır, xarici və mənəvi gözəlliyin vəhdətində tərtəmiz duyğuları dilə gətirirlər. Aşıq poeziyasında “güllü qafiyə”, “kəlmə kəsdi”, “dedim söylədi” adları ilə tanınan “Dedim-dedi” şeirlərində sənətkar bədii priyom kimi “dedim-dedi” ifad əsindən istifadə edərək insanlara, həyata və cəmiyyətə öz münasibətini bildirir, eşq və məhəbbət haqqında düşüncələrini əks etdirir. Xalq ruhundan qaynaqlanan və aşığın iç dünyalarını əks etdirən belə şeirlərin gözəl nümunələrinə bir sıra aşıqlarımızın – Aşıq Qurbaninin (XV əsr), Aşıq Ömərin (XVII əsr), Ərzurumlu Aşıq Əmrahın (XIX əsr), Aşıq Şenliyin (XIX əsr) və başqalarının yaradıcılığında rast g əlmək mümkündür. Aşıq Ömər “Yarasıdır” rədifli qoşmada gözəlin bədii portretini inc ə biçimli detallarla cilvələndirmişdir: Dedim: - Dilb ər, yanaqların qızarmış, Dedi: - Çiç ək taxdım, gül yarasıdır. Dedim: - Pörtüb d ənə-dənə xalların, Dedi: - Zülfüm d əydi, tel yarasıdır [154, 79]. Aşıq Zülali də bu klassik ənənədən özünəməxsus tərzdə bəhrələnərək “Dedim- dedi” modelind ə iki qoşma yaratmışdır. “Diləyir” adlı qoşmada aşiqin vüsal h əsrəti. Anadolu gözəlinin qürur və əzəməti bədii dialoqlarda daha cazibəli təsir bağışlayır: Dedim: Zülalini qoyma zarıncı, Dedi: M ənəm Anadoluda birinci. Dedim: S əndə vardır narı, turuncu, Dedi: - Bağçaya gəl, bağban diləyir [195, 245]. İkinci “Dedim-dedi” qoşmasında da Zülali sevdiyi gözəlin daxili və zahiri göz əlliklərini poetik dialoq vasitəsilə canlandırır. Səmimi hisslər, şux ovqat və şeirin ah əngdarlığını və məzmun gözəlliyini gerçəkləşdirir: Dedim: - Qönç ələnmiş, olmuşsan bir gül, Dedi: - Cift il ədir sərv ilə sünbül Dedim: - Zağ əylənib neyləsin bülbül, Dedi: - Gül açanda bar m əmələrim. [195, 246] 147 XV əsrdən üzü bəri gələn bu şeir formasında Ərzurumlu Aşıq Əmrah özünün klassik nümun ələrini yaratmışdır. Aşıq Əmrahın bədii irsində bu tipli üç şeiri vardır. H ər üç şeir qoşma formasında olub sevən qəlbin iç duyğularını, bir sənətkar kimi Aşıq Əmrahın diqqətcil müşahidəsini, yüksək poetik istedadını nümayiş etdirir: Dedim: İnci nədir?-Dedi: Dişimdi, Dedim: Q ələm nədir?-Dedi: Qaşımdı, Dedim: On beş nədir? –Dedi: Yaşımdı, Dedim: Daha varmı?-Dedi ki, yox, yox. [218, 796] Eyni tipli başqa bir şeirində ustad sənətkar gözəlin üz cizgilərini elə zərifliklə q ələmə alır ki, bu təsvir bütövlükdə bədii informasiya faktına çevrilir, bədii portretin tamlığı və dolğunluğu qoşmanın nikbin məzmununa yeni bir rəngarənglik, üslub əlvanlığı gətirir: Dedim: G ərdəninə bənlər düzülmüş, Dedi: Gör ənlərin bağrı üzülmüş , Dedim: Mahmurmusan gözl ər süzülmüş Dedi: Xabi- nazdan indi oyandım. [218, 736] Aşıq Əmrah bu cür şeirlərində bir növ türkün əski düşüncəsinin daşıyıcısına çevrilir v ə klassik ənənəni mükəmməl bir şəkildə gələcək nəslə ötürən sənətkar kimi maraqlı poetik fiqurlar yaradır. “Kitabi -Dədə Qorqud” dastanında Dirsə xanın öz xanımına müraciəti bu baxımdan maraq doğurur: B əri gəlgil, başım baxtı, evim taxtı, Evd ən çıxıb yüriyəndə səlvi boylum! Qurulu yaya b ənzər çatma qaşlum! Topuğunda sarmaşanda qara saçlum! Qoşa badam sığmayan dar ağızlum! Güz almasına bənzər al yanaqlum! Qavunum, ver əgim, döləgim! [100, 25] Bu m ətndə və Aşıq Əmrahın “Dedim-dedi” şeirlərində təsvir olunan türk- oğuz gözəlinin bədii protreti eyni düşüncənin nəticəsi, xalq yaradıcılığının zəngin qaynağından bəhrələnmənin ortaq nöqtəsi kimi diqqəti çəkir. Bədii portretin təsvir- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|