Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
154 qoşmasında təbiətə filosof gözü ilə baxan lirik qəhrəman həm real, həm də sufi aşıq kimi çıxış edir. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, Ağbaba-Çıldır aşıqlarının əksəriyyətinin yaradıcılığında dünyəvi məhəbbətlə ilahi sevgi, adiliklə qeyri-adilik, insanla t əbiət üzvi bir harmoniya təşkil edir. Aşıq şeirinin estetik problemlərindən b əhs edərkən O.Əfəndiyev yazır: “...Təbiətlə insanın vəhdətini, ahəngdar bağlılığını b ədii-estetik mənada təsəvvür edən aşıqlar istəkli sevgilsinin ayrılığını çəkəndə elə bil t əbiət özü də ona yabançı görünür. Aşığın nəzərində təbiət insansız öz mənasını itirir” [62, 59]. R əcəb Hifzinin “Çiçəklər” qoşmasında bu keyfiyyət qabarıq şəkildə müşahidə olunur. Aşiqin təbiətə hikmətli baxışı qoşmanın fəlsəfi-estetik məzmununa əlvan b ədii çalarlar əlavə edir. Adi bir təbiət predmetinin-çiçəklərin poetik təsviri oxucuda xoş ovqat və şuxluq yaradır: H ərarətdən sərxoş olmuş, bayılmış, Yanağına çisə düşmüş, ayılmış, Göyd əki ulduzlar yerə yayılmış, Ziyn ət vermiş bu məkana, çiçəklər. [17, 37] T əbiətin bir parçasını poetik peyzaja köçürən incə qəlbli aşığın “yara hədiyyə etm ək üçün çiçəkləri qırmağa” ürəyi gəlmir. Bənddən bəndə keçdikcə Aşıq Hifzi çiç əkləri aşiqlə məşuqu bir-birinə bağlayan vasitə kimi mənalandırır: Eşq nədir bilməyən çiçəyi nedər? Çiç əyin qoxusu canana gedər, Durmaz, gec ə-gündüz ağlar, zikr edər, Inanmışdır o rəhmana çiçəklər. [17, 37] N əqşbəndi təriqətinin tanınmış nümayəndələrindən olan Camal Xoca dünyəvi m əhəbbəti tərənnüm edən şeirlərində türk gözəlinin portretini ustalıqla yaradır: Sona boylum, t ər fidanım tərlanım, M ənim kimi yüz min cana dəyərsən. Ç əmənim, çiçəyim, gülüm, reyhanım, M ən bülbüləm, sən gülşənə dəyərsən. [17, 142] 155 Bir-birind ən maraqlı metaforalar, epitetlər vasitəsilə Camal Xoca sevgilisinin obrazını canlandırarkən etnoqrafik detallardan məharətlə yararlanır. Milli kolorit, b ədii təxəyyülün genişliyi “gözəlliyi yeddi iqlimə dəyən” məşuqənin portretinin zərif cizgil ərinin bütövlüyünü təmin edir. Klassik ədəbiyyatda, o cümlədən aşıq şeirində ənənədən gələn motivlər kimi, vüsal h əsrəti, sevgilisinin camalına tamaşa etmək, onun uğrunda can vermək aşiqin ən böyük arzusudur. Bu poetik ənənə Camal Xocanın qoşma və gəraylılarında orijinal bir t ərzdə öz ifadəsini tapır: Azmışam eşq azarında, Qalmışam pir nəzərində, Canımı yar bazarında, Ver əydim, sonra öləydim. [17, 156] Aşığın “Məni”, “Türkmən qızı”, “Köylü qızları” gəraylıları, “Getmə”, “Ya raladı”, “Sevdiyim” qoşmaları etno-milli koloritin, bəşəri duyğuların zənginliyi il ə diqqəti cəlb edir. X əstə Hasanla eyni dövrdə yaşayıb-yaratmış Aşıq Ömərinin, Qul Qaraninin, xalq arasında Qara Zülali adı ilə tanınan Aşıq Qara Zülalinin, Aşıq Ürfaninin şeirlərində nikbinlik və şuxluq, qız-qadın gözəlliyin məftunedici cizgiləri orijinal deyiml ərlə ifadə olunur. Gözəllik, məhəbbətin şirinliyi estetik ideal kimi adını ç əkdiyimiz el sənətkarlarının yaradıcılığında aparıcı motivdir. Aşıq poeziyasında b əşəri məhəbbətin estetik mahiyyətindən bəhs edərkən prof. M.Həkimov haqlı olaraq yazır ki, “...bəşəri gözəlliyə diqqət yetirilsə, heç şübhəsiz, biz fəlsəfi bir kateqoriyaya- göz əllik kateqoriyasına gəlib çıxırıq. Bu gözəllik isə, şübhəsiz insanı mənən ruhlandıran, saflaşdıran, ürəyini günəş kimi işıqlandıran xeyirxahlıq ilə bağlıdır. Aşıq poeziyasında məhəbbətin dünyəviliyi və onun bir problem kimi həlli bədbinliyin, t ərkidünyalığın tamamilə əksinədir. Bu mənada aşıq yaradıcılığında həyat eşqi, nikbinlik ön plana ç əkilir”[85, 229]. Adını “Ürfani” saz havasında və yallısında əbədiləşdirən Aşıq Ürfaninin şeirlərində sevgisi yolunda çəkdiyi cəfalar, göstərdiyi dözüm və sədaqət emosional və obrazlı bir dillə ifadə olunur. Xalq arasında dolaşan rəvayətlərə görə, türkmən bəyinin 156 qızına-sevgilisi Sənəmə qovuşmaq üçün çətin maneləri aşan Ürfaninin şeirləri onun c əfakeş və vəfalı bir aşiq kimi səciyyələndirməyə əsas verir. Aşığın “Qədər” rədifli qoşmasından örnək gətirdiyimiz bənddə qeyd olunan motiv qabarıq şəkildə özünü göst ərir: Çeşmi-yaşdan namə yazdım, gəl indi, Əgər loğman isən, dərdim bil indi, D əmir çarıq geydim, o da dəlindi, Könül sevdiyini bulana q ədər [12, 217]. Aşıq Ürfaninin bizə gəlib çatan şeirlərindəki dərin fəlsəfi mühakimələr, s əmimi duyğular, hicran möhnəti və s. çox güman ki, onun şəxsi həyatı ilə sıx bağlı motivl ərdir. Məhz buna görədir ki, “başına gələn macəralar və Ürfani təxəllüsü ilə söyl ədiyi şeirlər xalq arasında dastana dönür, haqqında hər yerdə məhəbbət və ehtiramla danışılır” [143, 86]. XVIIII əsrin sonu XIX sərin əvvllərində yaşayıb yaratmış Qul Qaraninin bizə g əlib çatan şeirləri onun yüksək təbə malik olduğunu göstərir. Çıldır, Ağbaba, Ərdahan, Qars və digər bölgələrdə məşhur olan və bir çox ustad sənətkarlarla görüşüb deyişən Qul Qarani haqqında müasirləri böyük ehtiramla söz açmışdır. Təsadüfi deyildir ki, X əstə Hasan özünü “Sözdə bir” divanisində Vaqif, Cövhəri, Aşıq Ömər kimi s ənətkarlarla birgə Qul Qaraninin də adını çəkir: Vaqif d ərddən xəbərdardır, Cövhərin qiyməti yox Qul Qarani, Qara Zülal, Aşıq Ömər sözdə bir [164, 30]. Qul Qarani haqqında həm Türkiyə, həm də Azərbaycan folklorşünaslığında mü əyyən dərəcədə bəhs olunmuşdur. Ş.Məmmədli, T.Məmmədova,V.Hacılar və dig ər alimlər Qul Qaranini Borçalı aşıq mühitinin yetirməsi kimi qiymətləndirirlər. Ş.Məmmədli Qul Qaraninin əslən Borçalı mahalının Bəylər kəndindən olduğunu qeyd edir. H əm Türkiyə, həm də Azərbaycan folklorşünaslığında Qul Qarani haqqında mövcud fikirlərə aydınlıq gətirməyə çalışan Ə.Şamil ustad sənətkarın Ərdahanın Dəyirman köyündən olduğunu daha düzgün hesab edir [144, 153]. Qul Qaraninin “Gülg əz” rədifli gözəlləməsində el gözəlinin poetik portreti canlandırılır. Bir sıra aşıq gözəlləmələrində olduğu kimi bu qoşmada da tərif olunan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|