Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
127 məşhurdur. Əsarətdə qalan xalqın çəkdiyi iztirabların və zülmün gündən-günə çoxaldığını Əhməd Məzlumi canlı xalq deyimləri ilə ifadə edir. Hanakda dörd yüzə yaxın mal-qaranın xəstəliyə tutulub qırılmasına baxmayaraq çar hökuməti camaata heç bir maddi yardım göstərmir, kəndin əhalisi daha da yoxsullaşıb var-yoxdan çıxır: Naçarlar halından bilən olmadı, Çox söylədik sözü qanan olmadı, İnəkdən, danadan biri qalmadı, Gör nə yaman oldu halı Hanakın. [202, 19] İstehzalı gülüş və kinayəli ruh qoşmanın ictimai ovqatını daha da gücləndirir. “Diri- diri dərisi soyulan mallar”, “arı kimi uçan milçəklər”, “boş qalan tarlalar, çayırlar, düzlər” və s. misra və ifadələr türklərin çəkdiyi məhrumiyyətləri dolğun şəkildə əks etdirir. Etnoqrafik cizgilərin əlvanlığı, xalq dilinin şirinliyi qoşmanın ideya- məzmun tutumuna yeni çalarlar əlavə edir. Çar Rusiyasına xalqın bəslədiyi nifrəti müəllif xalq dilindən aldığı “belə padişahı (çarı) taxtından düşə”, “rusun taxtı- tacı başına dönə” və s. qarğışlarla daha kəskin şəkildə ifadə edir. Son iki yüz ildə Azərbaycanın tarixi taleyində oynanan məkrli siyasət və bunun nəticəsində onun ikiyə parçalanması, daha sonrakı dövrlərdə baş verən məqsədyönlü etnik təmizləmə, deportasiya, soyqırımı, kütləvi sürgünlər Azərbaycan aşıq sənətinə, xüsusilə Ağbaba-Çıldır mühitlinə də özünün dağıdıcı təsirini göstərmişdir. Ona görə də iki əsrlik deportasiyanın izlərini tam şəkildə yalnız Amasiya rayonunda yaşayıb-yaratmış aşıqların yaradıcılığında müşahidə etmək müm kündür. Şirəkli Həsənin, Aşıq Məhəmmədin, Çorlu Məhəmmədin, Aşıq Nəsibin, Aşıq İsgəndər Ağbabalının və digər saz-söz sənətkarlarının poeziyasında bunun şahidi oluruq. Sözsüz ki, Ermənistan ərazisində yerləşən digər aşıq mühitlərində də son iki yüz ilin milli- tarixi faciələri özünün poetik əksini tapmışdır. Xüsusilə Göyçə və Dərələyəz aşıqlarının yaradıcılığında sonuncu deportasiyanın qanlı izləri qabarıq əks olunmuşdur. Ancaq Azərbaycan aşıq mühitlərinin heç birində xalqımızın milli- tarixi faciələri Ağbaba-Çıldır aşıq mühitində olduğu kimi ardıcıl və geniş çevrədə əks olunmamışdır. Bunun bir səbəbi əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, bölgənin dəfələrlə müharibələr meydanına çevrilməsi, amansız işğallara məruz qalması ilə əlaqədardır. 128 Bizcə, ikinci əsas səbəb isə “daxili tənzimləyici qüvvənin - müstəqil dövlətçiliyin mövc udluğu” [106, 176] ilə bağlıdır. Başqa sözlə, Ağbaba mahalı tarix boyu Osmanlı Türkiyəsinin tərkibində olmuşdur. 1920-ci il Gümrü andlaşmasına görə bu mahal zorla Ermənistana qatılsa da, SSRİ-Türkiyə sərhədləri çəkilənədək, yəni XX əsrin 30- cu illərinin əvvəllərinədək Ağbaba əhalisinin Çıldır-Qars bölgələri ilə sıx əlaqələri olmuşdur. Sonrakı dövrlərdə bu ənənə bölgənin saz-söz sənətkarlarının yaradıcılığında mövcud sosialist quruluşunun təsiri altında zəifləsə də, XX yüzillikdə Aşıq Nəsibin, Çorlu Məhəmmədin və başqalarının poeziyasında rus-erməni əlbirliyinə, zorakılıqlara, repressiyalara qarşı açıq-aşkar etiraz özünü göstərir. XX əsrin əvvəllərində bir neçə dəfə qaçqın düşən Aşıq Məhərrəm “Oldu”, “Gedirəm”, “Ölməsəydim” və sair şeirlərində “eli ikiyə bölən kafirin” qanlı əməllərini açıb göstərir, doğma yurd həsrətini ifadə edirdi: Qarsa üz çevirdik ürəyi dağlı, Tutdu qolumuzdan Hacabbasoğlu. Müsibətlər gördüm qaralı-ağlı, Didərgin, dərbədər olub gedirəm. [60, 56] Tarixdən bəllidir ki, rus işğalına, erməni zülmünə qarşı yalnız Türkiyə hökuməti deyil, el-obanın qeyrətli və adlı-sanlı igidləri də cəsarətlə vuruşur-dular. Qoşmada adı çəkilən Hacabbasoğlu da belə tarixi şəxsiyyətlərdən biri olmuşdur. “Ədahan ilə Gölədə Gülazar oğlu Abdulla bəyin dəstəsi, Oltuda Haşım bəy oğlu Yusif Ziya, Çıldırda Pulutlu və Karavəli iki Kamil ağalar, Kağızmanda Məhəmməd və Əlirza (Ataman) qardaşları ilə Şörəyelin qərb kəsimində Arpa çayı boyunca ağbabalı Hacı Abbas oğlu Kərbəlayı Məhəmməd bəyin atlı dəstələri yaşadıqları bölgələrə hücum edən erməni qüvvələrinə qarşı müdafiə olunmağı bacarırdılar” [168, 78]. Ağbaba camaatı arasında Hacı Abbas oğlu Kərbəlayı Məhəmməd ağanın səxavəti, milli təəssübkeşliyi, qoçaqlığı haqqında indi də maraqlı əhvalatlar dolaşmaqdadır. Kərbəlayı Məhəmməd ağa ilə bağlı bir əhvalatı qeyd etmək burada yerinə düşər. Yaşlıların dediklərinə görə, bir dəfə daşnak Andranikin dəstələri keçmiş Qızılqoç rayonunun Böyük Şiştəpə kəndində onlarla azəri türkünü qətlə yetirdikdən sonra Kərbəlayı Məhəmməd ağaya xəbər göndərmişdilər ki, Böyük Şiştəpədə yaxşı 129 kabab çəkmişik, gəlin yeyin. Öz dəstəsi ilə kəndə gələndə gördükləri mənzərədən hamı dəhşətə gəlmişdi: ermənilər öldürdükləri azərbaycanlıların meyitlərini üst-üstə yığaraq süngüyə taxmışdılar. Kərbəlayı Məhəmməd ağa həmin gün bu qanlı cinayəti törədən daşnak dəstəsini təqib edərək onların layiqli cəzasını vermişdi. Başqa bir qoşmasında Aşıq Məhərrəm xalqa edilən müsibətləri, tutulan divanı sonsuz kədərlə təsvir edir, “dünyanı qana çalxalayan şeytanları” nifrətlə dam ğalayırdı: Gözləri dörd oldu arvad-uşağın, Ac qurd tək kəndlərə soxuldu yağı. Vətən övladının qalmadı sağı, Urusla qaxdağan bəxtiyar oldu. [60, 56] Aşıq Məhərrəm rus məmurları və əsgərləri ilə qaxdağan (gəlmə) ermənilərin törətdiyi qətl və talançılığı, haqsızlığı cəsarətlə ifşa edirdi. Onun şeirlərindəki “ah- nalə səsləri titrədir yeri”, “dağıldı, töküldü dövlət-varımız”, “erməni qudurdu çox xunxar oldu”, “gözləri dörd oldu arvad-uşağın” və s. misralar qədim türk torpaqlarında milli-etnik təmizləmə siyasətini həyata keçirənlərin amansızlığını, qeyri- insani hərəkətlərini göstərir. Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin digər bir saz-söz ustadı Aşıq Məhəmməd Axıska mahalında tökülən günahsız qanlardan dəhşətə gəlir, “ağla gözüm, ağla sazım, bu dərdə” - deyə çıxış yolu axtarırdı. Dəhşətli milli faciələri şəxsən görən Aşıq Məhəmməd Axırkələyin Xosbiya kəndində darmadağın olan evləri, qırılan insanları, adlı-sanlı Xosbiya bəylərinin düçar olduğu fəlakətləri yalnız bir kəndin deyil, bütün türklərin dərdi adlandırır: Ölülərin sayı yoxdu, sağ hanı? Sahibi yox, seldə-suda axanın, Ey müsəlman, dərd tapıbdı yaxamı, Tab eləyim, necə dözüm bu dərdə. [11] “Xırtızın” rədifli qoşmasında aşığın təsvir etdiyi qırğın “toplu-tüfəngli kafirlərin” qanlı əməlləri kimi lənətlənir. “Qadını, qocası yanıb kül olan kənddə” Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|