Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
118 olan Aşıq Qəhrəman ermənilərin ingilislərə və ruslara arxalanaraq Şərqi Anadoluda xüsusi qəddarlıqla həyata keçirdikləri qətlləri nifrətlə damğalamışdır: Qəhrəman, səni sağ qalmaz olaydın, Bu fani dünyaya gəlməz olaydın, Şörəyeli belə bilməz olaydın, Sahibsiz vətənlər, insan qalmamış. [203, 53] “Qalmamış” rədifli qoşmasında Aşıq Qəhrəman sahibsiz uşaqların fəryadını, kör pəsini axtaran anaların naləsini, dağıdılıb viran qalmış kəndlərin pərişan gör- kəmini təsvir edərkən eşitdiklərinə, bədii təxəyyülünə deyil, gördüklərinə əsaslanır. Tarixi dəlillər, real hadisə və faktlar ermənilərin törətdikləri soyqırımın, amansız qətllərin ölçüyəgəlməz miqyasından, qanlı faciələrin dəhşətlərindən xəbər verir: İslamlardan on köy, bütün dağılmış, Necə bir can: Duman orda boğulmuş. Cənazələr odun kimi yığılmış, Sahibsiz vətənlər, insan qalmamış. [203, 53] Ermənilərin törətdikləri qanlı qırğınları Aşıq Qərib Hasan (XVII əsrin sonu- XIX əsrin ortaları) “Müsibətnamə” adlı qoşmasında sonsuz nifrət və dərin kədərlə qələmə almışdır. Yeddi bəndlik bu qoşmanın bütün bəndləri erməni vəhşətinin amansızlığını əks etdirir: Harda qalıb türkün əri-igidi, Yandırıblar qocaları, seyidi, Aman allah itlər yeyir meyidi, Basdırmağa yoxdur xəlvət guşə, bax. [11] Qeyd edək ki, bölgənin regional janrlarından olan tırınqıların əksəriyyətində yurd-yuva həsrəti, amansız deportasiyaların izləri poetik şəkildə əks olunmuşdur. Biz son rakı fəsildə tırınqılardan bəhs etdiyimizə görə Yetim Əsgərin tırınqı yaradıcı- lığından bir bənd verməklə kifayətlənirik: Yeridim, yürüdüm, dərd qovdu məni, Başımda yurdumun dumanı-çəni, Qəribin qürbətdə olmaz gümanı, 119 Ağbaba deyəndə yanar ağlaram. [11] Aşıq Qəhrəmanın, Şörəyelli Əfkarinin, Aşıq Qərib Hasanın şeirlərində təsvir olunan qırğınlar Xəstə Hasan ocağının qüdrətli nümayəndələrindən biri olan Çorlu Məhəmmədin (XX əsr) poeziyasında da bütün dəhşətləri ilə təsvir olunmuşdur. Müxtəlif illərdə yazılmış şeirlərin məzmunu göstərir ki, ermənilər tarixən həmişə türkə qarşı amansız mövqedə dayanmış, sanki axıtdıqları insan qanlarından, törətdikləri qətllərdən zövq almışlar. Şörəyelli Əfkarinin “Şörəyel dastanı” şeirində erməni zülmünün təsviri ilə, Çorlu Məhəmmədin “Talanmış” (1915) divanisindəki təsvir, demək olar ki, eynidir. Yazılma tarixləri arasında 50 ildən çox müddət olmasına baxmayaraq, hər iki şeirdə ermənilərin amansızlığı və rəhmsizliyi, soyqırımı, insan fəryadları sanki eyni müəllif tərəfindən qələmə alınmışdır. Çorlu Məhəmməd “kaş gözlərim kor olaydı” - deyə bu müsibətə ağlayır, erməni zülmünü, amansız vəhşilikləri lənətləyir: Qan gölündə boğulubdur türk elləri burada, Ay- ulduzlu türk ordusu görən qalıb harada? Qətl olanlar tikə-tikə, doğram-doğram orada, Şörəyelin, Ağbabanın mal-dövləti talanmış. [129, 89] Örnək gətirdiyimiz şeirlərdə hadisələrin məkanı və zamanı dəyişsə də, erməni xislətinin dəyişmədiyini, həmişə anti humanizmdən, qaniçicilikdən qaynaqlandığının bir daha şahidi oluruq: Hələ tüstü çəkilməmiş, yanan evlər iy verir, Göy də, yer də qan ağlayır, səs-sədama hay verir. Zalım fələk çalın-çarpaz dərdi mənə pay verir, Allah! Allah! Erməni də bizlərdən bac alanmış. [129, 89] Bu misralar bədii təsvir deyil, bu, bir millətin digər millətə qarşı törətdiyi qanlı aksiyaların, amansız soyqırımın, zülm və işgəncənin tarixi görüntüləridir. “İki əsrlik imperiya siyasətinin nəticəsi kimi türklərə qarşı dəfələrlə törədilən qırğınlar, soyqırımları, deportasiyalar” [19, 6] türklərin yaşadıqları coğrafi ərazilərin bütün hüdudlarını əhatə etmişdir. Qeyd olunan bədii örnəklər bu fikri dönə-dönə təsdiqləyir. 120 “Erməni də bizlərdən bac alanmış” ifadəsi ilə Çorlu Məhəmməd düşmən qüvvələri düzgün qiymətləndirmədiyimizə, onu olduğundan zəif sandığımıza işarə etmişdir. Bu mövzuya həsr edilmiş digər şeirlər kimi, “Talanmış” divanisi də dünyagörmüş bir el sənətkarının faciəvi monoloqu təsiri bağışlayır. Deportasiya, repressiya və soyqırımı əks etdirən əsərlərdə “Moskva”, “kazak”, “İvan”, “Akop”, “Boğos”, “Bediros” və s. kimi toponim və antroponimlərin sıx-sıx işlədilməsi rus-erməni əlbirliyi və zülmü ilə bağlıdır. Şəxsi müşahidələr əsasında bu cinayətkar birliyin qanlı əməllərini saz-söz sənətkarları, el şairləri kədər qarışıq qəzəblə açıb göstərirdilər. Rus-turk müharibələrində tarix boyu ermənilərin xəyanətkarlığı, Moskvanın amansızlığı yazılı ədəbiyyatda olduğu kimi, aşıq şeirində də yalnız poetik vasitə deyil, həm də sosial-siyasi məzmun daşıyır. “Türk soyunun bütün bölgələrində təsirini göstərən bu savaşların ədəbiyyatımızda da öz əksini tapması tamamilə təbiidir”[168, 89]. Bu baxımdan Ağbaba-Çıldır aşıq mühitində repressiya və deportasiyalar tarixdə olduğu kimi müxtəlif zaman kəsimlərini əhatə edir. Ayrı-ayrı illərdə baş verən müharibələr, qanlı olaylar şübhəsiz ki, bütün ümumi cəhətləri ilə həm də xüsusi səciyyə daşımasının başlıca səbəbi törədilən qətllərin eyni qüvvələr tərəfindən müxtəlif yerlərdə ən dəhşətli forma və üsullarla həyata keçirilməsindədir. Bu ikiüzlü siyasət isə türklüyün varlığını sarsıtmaq, düşmən qüvvələrin türkün üzərində hökmranlıq etmək iddiası ilə bağlıdır. Görkəmli alim V.Bartold “Tarixdə türk dünyası” monoqrafiyasında bu siyasəti ifşa edərək yazır: “Yüz ilə yaxın Azərbaycan müstəqil xanlıqlar dönəmi rus istilasına boyun əyərək XIX əsrin əvvəllərində artıq sönmüş, müstəmləkə dövrü başlamışdı. Azəri türklərin üçün Quzey Azərbaycanın bu yeni dönəmi çox məşəqqətli olmuşdur. Xanları Cavad xan başda olmaqla ruslar tərəfindən öldürülmüş, ziyalıları, vətənsevərləri, yazarları mərhəmətsizcəsinə Rusiyanın içindəki zindanlara atılmış, xanlar, xanimanlar söndürülmüş, kimsəsiz Azəri türkü sonunda türk olduğu üçün cəzalandırılmışdı” [176 , 179]. Ərdahanda törədilən cinayətlərin naməlum bir xalq sənətkarının şeirində poetikləşməsi real tarixi gerçəkliklərin nə qədər faciəli və ağır hadisələrlə dolu olduğunu göstərir: Cami, məscid doldu şivən, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|