Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
106 çoxc əhətli, çoxmənalı bir anlayışdır. Onun məzmununun əsas qayəsini doğma təbiətə bağlılıq təşkil edir. Ona görə təbiətin tərənnümü, təbiət gözəlliklərinə pərəstiş motivl əri aşıq poeziyasında diqqətəlayiq bir yer tutur” [62, 71]. O.Əfəndiyevin bu mülahiz əsi, göründüyü kimi, birtərəfli səciyyə daşıyır. Digər tərəfdən, bu fikir folklorşünaslığımızda az qala bir ənənə şəklini almışdır. Halbuki Vətən və v ətənpərvərlik mövzusunda yaranmış aşıq şeirlərini təbiətin tərənnümü ilə bağlı dar bir elmi çevr ədə araşdırmaq qətiyyən düzgün deyildir. Türkçülük v ə islamçılığa, dövlətçilik ənənələrinə və soykökə bağlılıq, genetik yaddaşdan süzülüb gələn milli-etnik duyğular, kəskin sosial-siyasi ruh, milli azadlıq ideyaları və sair motivlər Azarbaycan aşıqlarının, o cümlədən Zülalinin poetik yaradıcılığında əhəmiyyətli yer tutur. Qeyd etm ək lazımdır ki, Aşıq Zülali bir sənətkar kimi gənc nəsildə milli- azadlıq duyğularının tərbiyəsinə xüsusi fikir vermiş, özünün müəllimlik fəaliyyətində bu c əhətə böyük diqqət yetirmişdir. Həm ədəbi, həm də əməli fəaliyyətində türkçülüyü, azadlıq və mübarizlik ideyalarını təbliğ etdiyinə görə o, çar hökuməti t ərəfindən siyasi cəhətdən şübhəli şəxs kimi təqib va təzyiqlərə məruz qalmışdır. Folklorşünas M.Karsaklı Qars vilayətinin rus işğalı altında olduğu dövrdə Zülalinin bir müdd ət müəllimlik etdiyini göstərərək yazır ki, “bu sırada (1904-cü ildən sonra- A.M.) Karsdakı nüfuzlu şəxslərlə məktublaşaraq şəhər mərkəzində də bir “Türk Üsuli-C ədid məktəbi” açılmasını və milliyyətçi ideyaları təlqin və təbliğ etdiyinə gör ə rus casusları Zülalini məhkum etdirmək üçün əsassız bəhanəlar axtarırlar” [188, 69-70]. Mü əyyən obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən doğma yurdunu tərk edən Zülali harada yaşamasından asılı olmayaraq Vətənin, millətin dərdlərini öz dərdi bilmiş, daim Türkiyənin taleyini düşünmüşdür. “Əmirlər, babalar, pirlər, ərənlər”- dey ə xitab etdiyi türk xalqını milli birliyə səsləmişdir. Bədii xitab va təkrirlər bu çağırışın emosionallığını daha da gücləndirir, ona poetik çalarlar və effekt əlavə edir: Der Zülali, g əl sizinlə birləşək, Hicr ət edək, bir vadidə yerləşək, G əlin, Vətən xalqı, gəlin dərdləşək, 107 Sizinl ə bir uzun söhbətə gəldim. [17, 63] Aşıq Zülalinin şeirləri içdən gələn səmimi duyğuların poetik ifadəsidir. Bu poetik ifad ə birdən-birə yaranmamış, babalarımızın əski düşüncə tərzindən, həyata, dünyaya v ə cəmiyyətə baxışından və ətraf mühiti incə müşahidəsindən doğmuşdur. M əhz buna görədir ki, özünün poetik düşüncələrində Aşıq Zülali təbiiliyin və orijinallığın gözəl örnəklərini yaradır. Milli özünüd ərkin, etno-milli duyğuların, dövlətçiliyin tərənnümü həmişə olduğu kimi, çağdaş dövrümüzdə də Ağbaba-Çıldır aşıqlarının yaradıcılığında çoxçeşidli janr və formalarda bədii inikasını tapmışdır. Zaman və cəmiyyət d əyişdikcə sosial-siyasi, tarixi-mədəni proseslərə aşıqlar münasibət bildirmiş, milli d əyərləri, dövlətçilik ənənələrini, özgürlüyü və türkçülüyü geniş xalq kütlələri arasında təbliğ və tərənnüm etmişlər. Folklorşünas M.Özarslan aşıq sənətində gedən bu yenil əşməni nəzərdə tutaraq yazır: “Aşıqların özəlliklə cumhuriyyət, ordu, əsgərlik, ölkə bütünlüyü, Kipr məsələsi, zaman dəyişməsi kimi fərdi mövzuları dilə g ətirmələri və bu mövzularda söylədiklərini geniş kütlələrə duyurmaları onları yaşadan xüsusiyyətləridir” [223, 171-172]. Bu baxımdan Aşıq Reyhaninin, Aşıq Mövlud İhsaninin, Aşiq Murad Çobanoğlunun, Aşıq Faxfurun, Aşıq İsrafilin poeziyasında dərin məzmunlu əsərlər orijinal səciyyə daşıyır. Mustafa Atatürkün mill ət və Türkiyə qarşısındakı xidmətləri, imperialist qüvvələrə qarşı göstərdiyi f ədakarlıq, xalq və dövlətin birliyi səmimi və poetik deyimlərlə, milli iftixar hissi ilə ifad ə olunur: Atatürkün şərəfindən, şanından, Pay umanlar keçdi dadlı canından. Bayraq yapdıq şəhidlərin qanından, Mustafa Kamalın xatirələri. Z əfərdə əsgərlik, dinclikdə xidmət, Reyhaninin eşqi budur nəhayət, Böyük-kiçik, saz-söz, sevgi-m əhəbbət, Mustafa Kamalın xatirələri. [223, 172] 108 Eyni hiss v ə duyğuları Aşıq Mövlud İhsani “Cümhuriyyət yazılı” rədifli qoşmasında tarixi-bədii xronologiya şəklində dinləyiciyə təqdim edir: Eşitlik, söz haqqı hər vətəndaşa, Türk oğlu, sənindir yurd başdan-başa, Dil ədiyin yerdə rahatca yaşa, V ətənində cümhuriyyət yazılı. [223, 173] Aşıq Mövlud İhsani Türkiyədə gedən böyük quruculuq işlərini, türk xalqının qurub- yaratmaq eşqini, türkçülüyün mənəvi qüdrətini ilhamla tərənnüm edir. Bəzən t əsvirçiliyə yol verilsə də, bu tip şeirlər xalqın milli hisslərinin, etno-psixologiyasının, milli şüurun formalaşmasına güclü təsir göstərmişdir: Sözü ged ən mövzuda Aşıq Reyhaninin ədəbi fəaliyyəti daha çox diqqəti cəlb edir. Onun Türk Ordusununu gücü v ə qüdrəti, milli birlik, milli özünüdərk və sair kimi keyfiyy ətlər haqqında duyğu və düşüncələri poetik misralrın axarında gerç əkləşir, türk və türkçülük haqqında fikirləri yalnız bədii təsiri ilə deyil, həm də sosial-siyasi v ə məzmun dolğunluğu ilə seçilir. “Aslan kimi kükrəyən” Türk Ordusunun əzəməti “qələm aciz qalır, mürəkkəb yetməz” kimi klassik bir mübaliğə il ə tərənnüm olunur, folklordan gələn bu ifadə obrazlı fikrə yeni effekt əlavə edir: Kükr ədi Mehmetcik sel kimi axar, Havadan tökül ər, dənizdən çıxar, Alnı cizgi-cizgi, dişini sıxar, İrəli deyincə komandanları. [223, 174] H ərbi qüvvələrin qüdrətinin, ordunun döyüşkənliyinin tərənnümünə həsr olunmuş şeirlərin ümumtürk aşıq sənətində, o cümlədən Ağbaba-Çıldır aşıq mühitind ə geniş yer tutmasının tarixi-mədəni və milli-genetik kökləri vardır. Professor F.Körpülü bu m əsələdən bəhs edərkən yazır: “Türklərin xalq şair- musiqişünasları haqqındakı ilk tarixi məlumat Atilla dövrünə, yəni miladi tarixinin V əsrinin ilk yarısına aiddir. Qərb qaynaqlarının verdiyi bu bilgiyə görə, Atillanın ordusunda şairlər və musiqiçilər vardı; onun ziyafətlərində bu şairlər Atillanın q əhrəmanlıqlarına, zəfərlərinə dair düzüb-qoşduqları şeirləri oxuyardılar” [217, 157]. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|