Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
80 sonralar bir çox araşdırıcılar tərəfindən təkrarlanmışdır. Ə.Kabaklının qənaətinə görə, v ədəli zəhər adlanan “bu zəhər Şenliyə tədricən təsir etmişdir. Arpaçayın Diləvar k əndinə gedərək üç gün xəstə yatdıqdan sonra orada ölmüşdür. Məzarı Suxarada olub, 1937- ci ild ə oğlu Mehmet tərəfindən düzəldilmişdir” [197, 143]. Az ərbaycan folklorşünaslığında da bu məsələ ilə bağlı müxtəlif mülahizələr mövcuddur. B əzi mənbələrdə Aşıq Şenliyin iranlı aşıqlar tərəfindən zəhərlənməsi, x əstələnərək Ağbabanın Xozu kəndinə gəlməsi və orada vəfat etməsi göstərilir [178,8; 173 , 84]. Ə.Axundov Aşıq Şenliyin ölümü barədə “Telli saz ustadları” kitabında yazır: “Aşıq Şenlik Ermənistanın Gümrü rayonunun Çobankərə kəndinə g əlmiş, ölənə kimi orada qalmış, XIX əsrin ikinci yarısında səksən yaşında vəfat etmişdir” [150, 69]. Ə.Axundovun bu mülahizəsi iki cəhətdən dəqiqləşdirmə tələb edir. Birincisi, Aşıq Şenlik 80 il yox, 63 il ömür sürmüşdür. Bu barədə bəzi fikir ayrılığına baxmayaraq, əksər folklorşünasların qənaətinə görə Aşıq Şenlik 1913-cü ild ə vəfat etmişdir. Digər tərəfdən, həmin dövrdə Ermənistanda Çobankərə adlı kəndi Gümrü q əzasında mövcud olmamışdır. Çobankərə kəndi İrəvan quberniyasının Eçmiadzin q əzasında yerləşmişdir. 1918-ci ildə kəndin əhalisi ermənilər tərəfindən qovulduqdan sonra, 1932-ci ild ə əhalinin bir hissəsi yenidən geri qayıdaraq kənddə m əskunlaşmış, 1948-ci ildə isə Azərbaycana köçürülmüşdür. Sonrakı dövrlərdə Çobank ərə İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasının inzibatı ərazisinə daxil edilmişdir. Tamamil ə azəri türklərindən ibarət olan bu kəndin əhalisi XX əsrin əvvəllərində qovulmuş və kənd dağıdılmışdır [49, 425]. Göründüyü kimi, Aşıq Şenliyin vəfatı və ömrünün sonlarında yaşadığı kənd haqqında Ə.Axundovun məlumatı dəqiq deyildir. Q.V əliyev, M.Aslan Aşıq Şenliyin “vədəli ağı” ilə zəhərləndirilərək vəfat etdiyini yazırlar. Bu haqda M. Hacıyevanın fikirləri həqiqətə daha çox yaxındır. Alim mü əyyən məlumatları, rəvayətləri dürüstləşdirərək yazır ki, Aşıq Şenlik İrəvanda bir toy m əclisində aşıqları yenincə onu “vədəli zəhərlə” zəhərləyib xəstələndirirlər. İyul ayında xəstə Şenlik öküz arabası ilə Çıldıra doğru yola çıxır. Arpaçayın Diləvar k əndində iki gün qaldıqdan sonra Ağbabanın Quzukəndində (indi Qarnaric) gəlin olan qızının evinə aparılmış, orada ölmüşdür sonra cənazəsi Suxaraya gətirilmiş, “T əzə məzarlıq” da dəfn edilmişdir [82, 138]. Aşiq İsgəndərin verdiyi bilgiyə görə, 81 Aşıq Şenlik özünün “Çəkər” rədifli qoşmasını Quzukənddə ölüm ayağında söyl əmişdir: Şenliyin fəryadı yeksan xak kimi, Salıbdı lərzəyə qan əflakımı, M əndə olan dərdin hicran yükünü, N ə kərgədan daşır, nə də fil çəkər. Türk alimi N.Onkun da Şenliyin vəfatı ilə bağlı fikri maraq doğurur: “Çıldırın o zamankı adıyla Suxara kəndində doğulmuş, bu gün sərhədlərimizin xaricində Ağbabanın Xozu kəndində ölmüşdür. Məzarı doğulduğu kəndində Suxaradadır” [184, 107]. Vaxtil ə Aşıq İsgəndər Ağbabalıdan, Aşıq Şenliyin qızı Gülxanımın qohumu 80 yaşlı Piriyev Nurudan (hazırda o, Şamaxının Qızmeydan kəndində yaşayır- A.M) aldığımız məlumatlar da bu faktı təsdiq edir. Qeyd edək ki, Aıq Şenlik, onun mü əmmalı ölümü haqqında indi də Ağbaba camaatı arasında maraqlı əhvalatlar, r əvayətlət yaşamaqdadır. “Türk aşıqları” əsərində haqqında bəhs olunan Aşıq Summani, Aşıq Əmrah, Aşıq Murad Çobanoğlu və digər saz-söz sənətkarlarının həyat və yaradıcılıqları geniş şərh olunmasa da, Azərbaycan aşıq sənəti ilə bağlı müəyyən məqamlar burada diqqəti ç əkir. Kitabda adı çəkilən sənətkarlar barədə qeyri - dəqiq bəzi bioqrafik məlumatlara v ə natamam fikirlərə də rast gəlmək mümkündür.Müəllifin “türk aşıqlarının yetişmə t ərzlərinin milli mentalitetə uyğun olaraq” apardığı təsnifatla razılaşmaq çətindir. M. Hacıyeva aşıqları yetişdiyi sosial və ədəbi mühitə görə on yerə bölür : a) din və t əsəvvüf mühitində yetişən aşıqlar; b) kənd, qəsəbə və şəhər mühitində yetişən aşıqlar; c) dərd və sevda ilə aşıq olmaq və s. Fikrimizcə, bu cür mürəkkəb bölgü t əsnifatı daha da ağırlaşdırır. Son dövrl ərdə çap olunmuş kitablar sırasında Aşıq Faxfurun (Aşıq İsgəndər Ağbabalının oğlu) “Telli sazım” kitabını da qeyd etmək olar. Aşıq poeziyasının müxt əlif şəkillərində yazıb-yaradan aşığın şeirləri səmimi duyğuların poetik ifadəsi, regional cizgil ərin, milli koloritin əlvanlığı ilə diqqəti çəkir. Kitabın tərtibində 82 mü əyyən qüsurlar olsa da, sıradan çıxarılmış Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin özün əməxsus fərdi gələnəklərindən, poetik varislikdən soraq verməkdədir. Qeyd edildiyi kimi, Ağbaba-Çıldır aşıq mühiti və bu mühitdə yetişən ayrı-ayrı görk əmli saz-söz sənətkarları haqqında folklorşünaslığımızda fundamental və əhatəli t ədqiqatlar aparılmasa da, alimlərimizin son illərdə bu vacib sahəyə diqqətinin xeyli çoxaldığı aydın görünür. Bir sıra monoqrafiya və dərsliklərdə, çap olunmuş m əqalələrdə, televiziya və radio verilişlərində Azərbaycan aşıq yaradıcılığı kontekstind ə mühitin səciyyəvi xüsusiyyətlərindən bəhs olunmuş, bölgə aşıqlarının h əyat və yaradıcılıqları haqqında dəyərli fikirlər söylənmiş, maraqlı faktlar aşkara çıxarılmışdır. Bu baxımdan M.Qasımlının “Ozan-aşıq sənəti” əsərində, A.Nəbiyevin “Az ərbaycan xalq ədəbiyyatı” dərsliyində Ağbaba-Çıldır aşıq mühitindən ayrıca söhb ət açılmış, Azərbaycan aşıq ədəbiyyatında regionun aşıq mühitinin tarixi rolu, genetik kökl əri və sənət əlaqələri haqqında maraqlı mülahizələr irəli sürülmüşdür. S ənətşünas A.O.Kərimli Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin tarixi-mədəni s əciyyəsi, Azərbaycan aşıq sənətində mövcud olan saz havalarının bu mühitdə yayılması, bölgənin özünəməxsus hava-saz repertuarının səciyyəvi xüsusiyyətləri haqqında maraqlı və orijinal araşdırmalar aparmışdır. Onun ayrı-ayrı vaxtlarda müxt əlif məcmuə və jurnallarda çap etdirdiyi məqalələr diqqəti cəlb edir. “Çıldır aşıq m əktəbi haqqında bilgilər” [199], “Saz havaları” [98] və s. məqalələri bu baxımdan xüsusi maraq doğurur. G ənc tədqiqatçı N. Əskərin Ağbaba-Çıldır aşıq mühiti ilə bağlı araşdırmaları vardır. Onun tanınmış saz-söz ustadı Aşıq Nəsibin həyat və ədəbi fəaliyyətini dissertasiya mövzusu kimi t ədqiq etməsi və bu işi başa çatdırması, araşdırmalarının n əticəsi olaraq çap etdirdiyi məqalələr bu sahədə mövcud boşluğu qismən də olsa, doldurmağa xidmət edir. Ağbaba- Çıldır aşıq mühitinin öyrənilməsi, mühitin yetişdirdiyi görkəmli saz- söz s ənətkarları, dastan repertuarı və s. haqqında bu sətirlərin müəllifi keçən əsrin 80- ci ill ərindən başlayaraq araşdırmalar aparmış, bölgənin zəngin folklorundan nümun ələr toplayıb çap etdirmişdir. Dissertasiyanın girişində bu barədə yığcam bəhs olunmuşdur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|