Avtandil ağbaba
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
68 Şörəyel yolu dağdı, Dövr əsi bağça-bağdı. Ağlama, gözəl yarım, H əsən ölməyib, sağdı. [56] Az ərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına yaxından bələd olan şair Məmməd Aslanın tərtib etdiyi “Türk xalq şeirindən seçmələr” [154] kitabında Ağbaba-Çıldır aşıqlarından Aşıq Şenliyin, Aşıq Əmrahın, Aşıq Summaninin poetik irsindən örnəklər verilmişdir. Kitabda digər aşıqlarla yanaşı, adı çəkilən sənətkarlar haqqında qısa m əlumatlar da öz əksini tapmışdır. 1980-cı ildə nəşr edilən bu kitab Ağbaba-Çıldır aşıqlarının yaradıcılığından müəyyən nümunələri əks etdirən ilk kitablardan biri kimi qiym ətlidir. Tanınmış dilçi alim Kamil Vəliyev (Kamil Vəli Nərimanoğlu) “Elin yaddaşı, dilin yaddaşı” kitabında bir sıra görkəmli saz-söz ustaları ilə bərabər, Ağbaba-Çıldır aşıqlarından Xəstə Hasanın, Aşıq Nəsibin, Aşıq İsgəndərin adlarını da çəkmiş, Çıldırlı Aşıq Şenlikdən ayrıca bəhs etmişdir. “Onun yaradıcılığı Azərbaycan aşıq mühitind ə dərin izlər qoymuşdur. Aşıq Şenliyin həyatı və yaradıcılığı Qars, Axıska, Ağbaba, Borçalı bölgələrində yaşayan Azərbaycan elatı, onun günü-güzəranı, şadlığı, sevinci il ə bağlıdır” [158, 265]. Alim Aşıq Şenliyin “Könül” və “Olub” rədifli qoşmalarını da kitaba daxil etmişdir. Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin öyrənilməsində ilk geniş tədqiqat işlərindən biri şübhəsiz ki, mərhum folklorşünas Q.Vəliyevə məxsusdur. O, 1992-ci ildə “Aşıq Şenliyin həyatı, mühiti və poetik yaradıcılığı” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafi ə etmiş, Aşıq Şenlik, dolayısı ilə Ağbaba-Çıldır aşıq mühiti haqqında sistemli t ədqiqat işi aparmaq ilk dəfə olaraq ona nəsib olmuşdur. Mərhum folklorşünas dissertasiya işində Aşıq Şenliyin həyatı və mühiti, poetik irsinin toplanması, nəşri və t ədqiqi tarixinə ayrıca fəsil həsr etmiş, bir sıra mübahisəli məsələlərə aydınlıq g ətirməyə çalışmışdır. Q.Vəliyev Aşıq Şenliyin yaşayıb-yaratdığı dövrün, sosial- siyasi v ə tarixi-mədəni mühitin başlıca cəhətlərinə xüsusi diqqət yetirmiş, onun Az ərbaycan aşıq sənətində tutduğu mövqeyi müəyyənləşdirməyə səy göstərmişdir. 69 Alimin araşdırmasının üstün cəhətlərindən biri də Türkiyə folklorşünaslığında Aşıq Şenliyə aid edilən bir sıra şeirlərin müəlliflərinin düzgün göstərilməsidir. Müəllif türkiy əli folklorşünas E.Aslanın “Çıldırlı Aşıq Şenlik. Həyatı, şeirləri və hekayələri” (1875) adlı kitabındakı mübahisəli məsələlərə, müşahidə etdiyi nöqsanlara münasibət bildir ərək yazır ki, “kitabda Xəstə Qasımın “Yaxşıdı”, “Aşnalığı” qoşmaları, Aşıq Hüseyn Şəmkirlinin “Yaxşıdı” qoşması, xalq şairi O.Sarıvəllinin 1942-ci ildə yazdığı “Yaşamaq istər” şeiri səhvən Aşıq Şenliyin qoşmaları kimi verilmişdir” [159, 50]. Dissertasiyada Aşıq Şenliyin repertuarına və dastan yaradıcılığına diqqəti ç əkən müəllif ustad aşığın yaratdığı dastanların ideya-məzmun xüsusiyətlərini təhlil ed ərək, “Lətif şah” dastanının klassik dastanlarımızla bir səviyyədə durduğunu xüsusi vurğulayır. Bir sıra məziyyətlərinə və elmi yeniliyinə baxmayaraq Q.Vəliyev öz t ədqiqatında müəyyən yanlışlıqlara da yol vermişdir. Hər şeydən əvvəl Çıldırlı Aşıq Şenliyi Borçalı aşıq mühitinin yetirməsi kimi təqdim etmək doğru deyildir. Sadəcə olaraq, Aşıq Şenlik Borçalı aşıq mühiti ilə sıx qarşılıqlı sənət əlaqələri saxlamışdır. Ustad s ənətkarın Borçalı mahalına sıx-sıx səfərlərinə, Borçalı aşıqları və el şairləri ilə gö rüşüb deyişməsinə, Azərbaycan folklor arealında məşhur olmasına və s. faktorlara istinad ed ən folklorçu alim onu Borçalı aşıq mühitinin nümayəndəsi kimi təqdim etmişdir. Əlbəttə, bu özlüyündə düzgün deyildir. Dissertasiyada Aşıq Şenliyin mükəmməl mədrəsə təhsili görməsi, olum-ölüm tarixi (1853-1912; əslində 1850-1913) və s. faktlar da təsdiqini tapmayıb. Onu da qeyd etm ək lazımdır ki, Azərbaycan folklorşünaslığında Aşıq Şenliyin doğum və ölüm tarixl əri haqqında müxtəlif rəqəmlər göstərilir. Ə.Şamil Aşıq Şenliyin 1853- 1914; M.Hacıyeva 1850-1914; M.Aslan 1850-1913-cü illər arasında yaşayıb- yaratdığını qeyd edirlər. Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin ardıcıl və cəfakeş tədqiqatçılarından biri Əli Şamildir. Hələ keçən əsrin 80-ci illərindən başlayaraq o, dövri mətbuatda, müxtəlif m əcmuə və jurnallarda maraqlı və yeni faktlara əsaslanan məqalələrlə çıxış etmişdir. Onun “X əstə Həsən” (1984), “Xəstə Hasan və müasirləri” (1986), “Dastanlaşmış ömürl ər” (2001), “Aşıq Ürfaninin ömür yolu və şeirləri” (2006), Aşıq İsgəndər 70 Ağbabalı” (2006; Əzizə Şamillə şərikli), “Sözdə birincilərdən olan Aşıq Qarani” (2007) v ə s məqalə və kitabları Ağbaba-Çıldır aşıqları, bölgədə yayılan dastançılıq ənənələri haqqında dəyərli araşdırmalar kimi qiymətlidir. Bu sahədə o, indi də s əmərəli xidmət göstərir. Ağbaba-Çıldır aşıqlarının ədəbi irsinin toplanması və nəşri istiqamətində münt əzəm fəaliyyət göstərən folklorşünaslardan biri də Tacir Səmimidir. O, Ağbaba- Çıldır aşıq mühiti və ümumiyyətlə bölgənin folkloru ilə bağlı bir neçə kitab nəşr etdirm işdir. Əslən Ağbabanın İbiş kəndindən olan T.Səmimi topladığı materialları “Duman dağı bürüdü” (2000), “Ayırdılar Ağbabadan” (1998), “Ağbabadan köç g əldi” (1998) və s kitablarda cəmləşdirmişdir. Onun “Duman dağı bürüdü” kitabında bayatı, mif, holavar, düzgü, nanay və sair ağız ədəbiyyatı janrlarından əlavə, Aşıq Şenliyin, Aşıq Qərib Hasanın, Çorlu Məhəmmədin, Aşıq Nəsibin, Aşıq İsgəndər Ağbabalının və digər saz-söz sənətkarlarının yaradıcılığından poetik örnəklər öz əksini tapmışdır. Ağbabalı aşıqlardan Çorlu Məhəmmədin, Tomaroğlunun, Aşıq Məhərrəmin v ə başqalarının şeirlərini ilk dəfə tapıb üzə çıxaran T.Səmimi olmuşdur. Xəstə Hasan ocağının sonuncu qüdrətli nümayəndəsi Aşıq İsgəndər Ağbabalının, onun şagirdi Paşa Göydağlının yaradıcılığının T.Səmiminin tərtibində ayrıca kitab şəklində işıq üzü görm əsi Ağbaba-Çılıdır aşıq mühiti barədə mövcud təsəvvürləri daha da genişləndirmişdir. Daha çox toplama işləri ilə məşğul olan T.Səmimi Aşıq İsgəndərin poetik irsini “Ayırdılar Ağbabadan” [24] kitabında toplayıb nəşr etdirmişdir. Kitabda aşığın bayatı, gəraylı, qoşma, divani, təcnis və s. janrlarda yazdığı şeirləri, bölgə sənətkarları il ə deyişmələri, müxtəlif dastan-rəvayətlər, aşığın xatirələri və s. toplanmışdır. Aşıq Paşa Göydağlının “Ağbabadan köç gəldi” [26] kitabı da eyni prinsip əsasında tərtib olunmuşdur. Aşıq poeziyasının müxtəlif janrlarını əhatə edən kitabda el s ənətkarının 8 gəraylısı, 49 qoşması, 4 divanisi, 3 təcnisi, 1 müxəmməsi, bayatıları, deyişmələri, (bu deyişmələr arasında Xındı Məmmədlə də deyişməsi vardır) müxtəlif dastan-r əvayətlər öz əksini tapmışdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|