«avtomatlashtirish, boshqaruv va matbaa» fakulteti

“Qorasu paxta tozalash zavodi” AJning xususiy kapitali tarkibining
tahlili
2013 yil
2014 yil
O‘zgarishi (+,-)
Ko‘rsatkic
hlar
Summa,
ming
so‘m
Salmog‘
i, %
Summa,
ming
so‘m
Salm
og‘i,
%
Summa,
ming
so‘m
Salmog‘
i, %
1. Ustav
kapitali
163662
1,30
163662
1,25
0
-0,05
2. Qo‘shilgan
kapital
-
-
-
-
-
3. Rezerv
kapitali
1194817
9,51
1471752
11,28
+276935 +1,77
4. Taqsimlan
magan
foyda
124105
0,99
167386
1,28 +43281 +0,29
5. Maqsadli
tushumlar
va
boshqalar
11078783
88,2 11244709 86,18
+165926 -2,02
JAMI:
12561367
100 13047509 100 +486142
-

---

49
Jadval ma’lumotlaridan shuni ko‘rishimiz mumkinki, xususiy kapital
tarkibida asosiy salmoqni maqsadli tushumlar va boshqalar tashkil etadi, 2013
yilda 88,2%ni, joriy 2014 yilda 86,18%ni tashkil etgan. Ustav kapitali o‘zgarishsiz
qolgan. Korxonada qo‘shilgan kapital mavjud emas. Rezerv kapitali o‘tgan yilga
nisbatan 276935 ming so‘mga ko‘payib, 1471752 ming so‘mni tashkil etgan.
Rezerv kapitalini ko‘payishiga sabab, uzoq muddatli akivlarni qayta baholanishi,
ya’ni 276935 ming so‘mga ko‘paygan.
Ijobiy natija deb qaralishini yana bir tarafi shundaki, xususiy kapitalning
asosini rezerv kapitali tashkil qilganidir. Bu esa kelgusida korxonaning xususiy
kapitali yanada ko‘payib borishidan dalolat beradi.
1999 yil 28 iyunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Moliya -
xo‘jalik faoliyatini amalga oshirmayotgan va qonunchilikda belgilangan
muddatlarda o‘zlarining ustav jamg‘armalarini shakllantirmagan korxonalarni
tugatish tartibini soddalashtirish chora - tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoni chiqdi.
Bu farmonga ko‘ra moliya - xo‘jalik faoliyatini amalga oshirmayotgan va
qonunchilikda belgilangan muddatlarda o‘zlarining ustav jamg‘armalarini
shakllantirmagan korxonalar faoliyati tuzilgan maxsus hududiy komissiyalar
ko‘rsatmasiga ko‘ra to‘xtatiladi.
Shunday ekan, yuqoridagi jadval ma’lumotlariga asoslangan holda bu
muammoni hal etish yo‘llarini topishimiz kerak. Ko‘rinib turibdiki, xususiy kapital
qiymatini ko‘paytirishning eng asosiy omili bo‘lib korxonaning hisobot yilida
olgan sof foydasi hisoblanadi. Faoliyat ko‘rsatuvchi tashkilotlar shu omil hisobiga
o‘z jamg‘armalarini oshirishi eng optimal variant deb qaraladi. Sababi, bu
omilning o‘zgarishi faqatgina korxonaning o‘ziga bog‘liq bo‘lib, uning har
tomonlama to‘liq imkoniyatlarini ishga solib faoliyatini boshlashni taqozo etadi.
Bundan tashqari boshqa ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi ham ushbu omil bilan
bevosita bog‘liqdir. Mazkur vazifalarni hal etishda talabalar «Mahsulot ishlab
chiqarish va sotish xarajatlari hamda moliyaviy natijalarni aniqlash tartibi

---

50
to‘g‘risidagi Nizom»ni chuqur bilishlari lozim. Unda foydani shakllantirish
muammolarini chuqur o‘rganishlari lozim
Paxta tozalash korxonalari xususiy kapitalini ko‘paytirish yo‘llarini
yaxshilashda avvalambor korxona buxgalteri va iqtisodchisi tomonidan korxona
mavjud kapitalini tahlil qilish maqsadga muvofiqdir.
Korxona kapitalini tahlil qilishning asosiy maqsadi bo‘lib rejalashtirishgacha
bo‘lgan davrda kapital hajmi va tarkibining dinamik harakatini va ularning
kapitaldan foydalanish samaradorligi va moliyaviy mustaqilligiga ta’sirini
aniqlashdan iborat. Bunda asosan korxona, tashkilot iqtisodchisi tomonidan
kapitalning umumiy hajmi va asosiy tarkibiy qismlari o‘sish sur’atlarini sotiladigan
tovarlar hajmi o‘sish sur’atlari bilan taqqoslagan holda ko‘rib chiqiladi; xususiy va
qarzga olingan kapitalning o‘zaro munosabatlari va uning harakatlari aniklanadi;
qarzga olingan kapital tarkibida uzoq va qisqa muddatli moliyaviy majburiyatlar
o‘rtasidagi o‘zaro munosabat tadqiq etiladi; muddati o‘zgartirilgan moliyaviy
majburiyatlarning miqdori aniqlanadi va uzaytirish sabablari o‘rganiladi.
Xususiy kapital tahlili uning tarkibidan joy olgan ko‘rsatkichlar hisobiga
o‘zgarib boradi. Har bir tarkibning o‘zgarishi ham o‘z mazmuniga ko‘ra ma’lum
ko‘rsatkichlarni o‘zgarishi orqali amalga oshadi.